Ӗнер Шупашкар хулинчи ҫӳллӗ ҫуртсенчен пӗринче пурӑнакансем ҫӗр чӗтреннине сиснӗ иккен. 9-мӗш хутра пурӑнакансем ҫавна уйрӑмах туйнӑ. Раҫҫейӗн Инкеклӗ ӗҫсен министерствин республикӑри управленийӗ ҫутҫанталӑкӑн ҫак пулӑмне Охотск тинӗсӗн акваторийӗнче ҫӗр чӗтреннипе сӑлтавлать иккен. Пирӗнпе кӳршӗллӗ регионсенче пурӑнакансем те ҫавна сиснӗ. Хваттерсенче люстрӑсем силленеҫҫӗ тесе Чулхула облаҫӗнче, сӑмахран, Инкеклӗ ӗҫсен министерствин вырӑнти управленине 100 ытла ҫын шӑнкӑравланӑ. Халӗ лару-тӑру чиперех-мӗн. Ҫапах та ҫӑлавҫӑсем ун пеккине сиссен ҫӳллӗ е ишӗлекен ҫуртсенче пурӑнкансене урама тухма сӗнеҫҫӗ.
Ҫӗр чӗтреннине Чӑвашра туйни пӗлтӗр те пулнӑччӗ. Ун чух вӑл Шупашкарӑн Юханшыв порчӗ ҫывӑхӗнче сисӗннӗччӗ. «Ҫанталӑк хӑвӑрт ӑшӑтса янине кура тӑпра аялалла аннӑ тата кӑштах куҫнӑ-тӑр», — ҫапларах ӑнлантарма пӑхнӑччӗ ҫӑлавҫӑсем ун чух.
Ӗнер Ҫӗнӗ Шупашкарти «Химпром» обществӑра пушар тухнӑ. Реакци хутӑшӗсен пӑсӗ чӗрӗлсе илнипе пуҫланнӑ ҫулӑма икӗ сехетрен сӳнтерме май килнӗ. «Хӗрлӗ автанпа» 16 техника тата 80 ҫын кӗрешнӗ. Ҫулӑм хыпса илнӗ 50-мӗш номерлӗ цехра производствӑна хальлӗхе чарса лартнӑ-мӗн. Ыттисем яланхи меслетпех ӗҫлеҫҫӗ иккен.
Турра шӗкӗр, вут-ҫулӑмра ҫынсем шар курман. Раҫҫейӗн Инкеклӗ ӗҫсен министерствин Чӑваш Енри тӗп управленийӗ ӗнентернӗ тӑрӑх, пушар ҫут ҫанталӑкшӑн та, хула ҫыннисемшӗн те хӑрушлӑх кӑларса тӑратман.
Этем хӑйӗн пурнӑҫ ҫулӗнче мӗн кӑна тӳссе ирттермест ӗнтӗ. Нуши те ыррипе ҫума ҫумӑн пырать. Инкекӗ те килсессӗн ӑнсӑртран килет. Пурнӑҫра яланах килекен пурнӑҫ йывӑрлӑхӗсене чӑтса ирттерме вӑй-хал кирлӗ, тепӗр ҫынна пур вӑхӑтра та инкекрен хӑтарма хатӗр пулмалла. Турра шӗкер, ун йышши ҫыннисем паянхи кун та пур.
Нумаях пулмасть, ҫу уйӑхӗн 17-мӗшӗнче, 16:00 сехетсенче Гагарин кӗпер ҫулӗ тӑрӑх техникумран килекен хӗр ҫине ӑс-тӑнне пӗр-пӗр шухӑшпа минретнӗ ҫын тапӑннӑ. Ҫак ӗҫ-пуҫа инҫех мар 18-ҫулхи каччӑ асӑрханӑ, вӑл тӳрех хӗре пулӑшма чупнӑ. Хӗр ҫине тапӑннӑ арҫын каччӑран тарса пытаннӑ, ӑна вара кайран полицайсем тытнӑ пулнӑ-мӗн.
Тӗпчев управленийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх 46-ҫулхи арҫын ҫине пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ.
Инкек алӑкран шаккаса килмест теҫҫӗ ваттисем. Ку сӑмахсен чӑнлӑхне Канаш районӗнчи Анаткас Уҫырма ялӗнче хӑйсем ҫинче туйса курнӑ. Ҫу уйӑхӗн 19-мӗшӗнче асӑннӑ ялта ӑнсӑртран шыва кӗрсе ӳксе пӗр хӗрача реанимацине лекнӗ, тепӗр ултӑ ҫулхине вара шел пулин те ҫӑлма ӗлкереймен.
Чӑваш Ен ИӖМ ӗҫченӗсем пӗлтернӗ тӑрӑх 9 тата 6 ҫулхи хӗрачасем пӗве хӗррипе велосипедпа ярӑннӑ май ӑнсӑртран шыва кӗрсе ӳкнӗ. Ҫак ӗҫ-пуҫа курнӑ кӗҫӗн ҫулсенчи хӗр пӗрчи яла, кукамӑш патне пулӑшу ыйтма чупнӑ. Лешӗ 9 ҫулхи хӗре ҫӑлма ӗлкернӗ, кӗҫӗнреххине вара кайран ял арҫыннисем шывран кӑларнӑ. Анчах та вӑл вӑхӑталла хӗрача сывламан ӗнтӗ.
Кун йышши инкек хӗрачан ашшӗ-амӑшӗ, тӑванӗсем валли ҫав тери пысӑк хуйхӑллӑ. Нихҫан лӑпланма пӗлмен ырату туйӑмӗ пурнӑҫ ҫулӗпех чӗрене хумхантарса пурӑнӗ. Ҫавӑнпа та ашшӗ-амӑшӗсен хӑйсен ачисене тимлӗрех пӑхмалла, йӑнӑшсенчен сыхланма вӗрентмелле, шӑпӑрлансен те асӑрхануллӑрах пулмалла. Пурнӑҫ вӑл — вӑйӑ мар.
Республикӑра машинсен шучӗ ӳснерен ҫул ҫинчи лару-тӑру йывӑрлансах пырать. Машинлӑ пулни лайӑх та, анчах унпа шофёрсен ҫул ҫинче тӗрӗс-тӗкел ҫӳреме те пӗлмелле. Чи хӑрушлӑ инкек вӑл — ачасемпе ҫыхӑннӑ тискер пулӑмсем. Кӑҫалхи ҫул кӑтартӑвӗпе республикӑра ун пек инкексем 22 ҫитнӗ, вӗсенче 24 ача аманнӑ.
Чи тӑтӑш тӗл пулакан ҫул инкекӗсенчен пӗри вӑл — машинсем ачасене «пырса ҫапни». Кӑҫалхи кӑтартупа килӗшӳллӗн ача-пӑчапа ҫыхӑннӑ ҫавӑн йышши пулӑмсем пӗтӗмпе 18, вӗсенчен 7-шӗнче транспорт хатӗрӗ ачасене ҫул урлӑ каҫмалли ятарлӑ вырӑнта ҫапса кайнӑ, 8-шӗ вара пурӑнмалли ҫурт-йӗр таврашӗнче пулса иртнӗ.
Нумай чухне ачасене хӑйсене айӑплама пулать. Таҫта васканни, асӑрханманни, чӑтӑмсӑрлӑх инкек патне ҫитерет те ӗнтӗ.
Хулара шофёрсен хӑсен тимлӗхне уйрӑмах ҫивӗч тытмалли пирки асаилтерес килет. Ҫул ҫинче те ача-пӑчан выляс шухӑшӗ пысӑк пулнине шута илсе асӑрхануллӑрах пулмалла.
Пенза облаҫӗнчи ҫул-йӗр ҫинчи инкек тата ун вӑхӑтӗнче пысӑк ҫухату тӳснине кура Вӑрмар районӗнче хурлӑх кунӗсем ирттерме йышӑннӑ.
Аса илтеретпӗр, автоинкеке Вӑрмар тата Тӑвай районӗнчен ӗҫлеме тухса кайнӑ арҫынсем тӑван килӗсене таврӑннӑ чух лекнӗ.
Хурлӑх кунӗсем икӗ талӑка — паяна тата ырана — пырӗҫ. Ҫав кун вӑрмарсем Раҫҫей тата Чӑваш Енӗн патшалӑх ялавӗсене антарӗҫ, уяв тавраш йӗркелемӗҫ.
Ытларикун Чӑваш Енри 10 ҫемьене пысӑк хуйхӑ илсе килни пирки массӑллӑ информаци хатӗрӗсем пӗлтерчӗҫ ӗнтӗ. Синкер пирки эпир те хыпарланӑччӗ. Аса илтеретпӗр, Вӑрмар тата Тӑвай районӗнчен Сочине ӗҫлеме тухса кайнӑ арҫынсем ҫав кун ҫул ҫинче инкеке лекнӗ — вуннӑшӗ (ҫав шутра водитель те) вилнӗ, тӑххӑрӑшӗ йывӑр суранланнӑ.
Сӑмах май, халӗ ытти хӑш-пӗр ҫӗнӗлӗх те уҫӑмланчӗ. Эпир пӗлнӗ тӑрӑх, водителе шутласан салонта 20 ҫын пулнӑ. Унччен 19-ӑн тесе ҫырнӑччӗ. Раҫҫей шайӗнчи хӑш-пӗр МИХ пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗр пассажирӗ кафере тӑрса юлнӑ, тӗрӗсрех, асӑрхаманнипе ӑна пӑрахса хӑварнӑ имӗш. Ку сӑмах чӑнлӑхпа тӳр килсен ун пирки кӗпепе ҫуралнӑ тесе хӑюллӑнах калӑн.
Ҫакна та палӑртмалла. Шучӗпе пӗчӗк автобусра 13 ҫын кӑна лармалла пулнӑ иккен. Пассажирсем хӑрушсӑрлӑх пиҫиххийӗпе те ҫыхӑнман-мӗн. Инҫе ҫула ӗҫе ҫӳрекенсем палӑртнӑ тӑрӑх, вӑрӑм ҫулта ҫыхӑнса килме те кансӗр. Апла-и, капла-и, анчах водитель ҫывӑрса кайман тӑк (инкекӗн официаллӑ версийӗ шӑпах ҫавӑн пек) хирӗҫ килекен ҫул ҫине вӑл тухса кайман пулӗччӗ. Кунсӑр пуҫне водитель ҫав кун ирпе Сочие пырса ҫитнӗ, каялла та ҫав кунах тухнӑ текен хыпар та ҫӳрет. Тепӗр тесен, икӗ водитель пулсанах руле ылмашса тытса килетчӗҫ-ха ӗнтӗ. Пушар хыҫҫӑн шыв кирлӗ мар теҫҫӗ те, халӗ кун пирки калаҫнин те усси пулас ҫук. Малашне ҫавӑн пеккинчен асӑрханма ыттисем шута илсен кӑна ӗнтӗ...
Чӑваш Ен Элтепӗрӗ Михаил Игнатьев инкек тӳснисен ҫемйисене пулӑшма ӗнер шантарнӑччӗ. Паян вара республикӑра ятарлӑ йышӑну та тунӑ иккен. Сӑмах май, ЧР Министрсен Кабинечӗн паянхи ларӑвне вилнисене асӑнса пӗр минут шӑп тӑнинчен пуҫланӑ.
Паян ирхине Пенза облаҫӗнче пысӑк инкек пулса иртнӗ. Унта пӗчӗк автобус груз турттаракан машинӑпа ҫапӑннӑ, инкекре 10 ҫын вилнӗ, тӑххӑрӑшӗ суранланнӑ. Ҫавсем пурте чӑвашсем пулнӑ. Вӗсем Сочинчи стройкӑран таврӑнакан арҫынсем-мӗн. Эпир хальлӗхе пӗлнӗ тӑрӑх, вӗсем Вӑрмар тата Тӑвай районӗсенчен ӗҫлеме тухса кайнӑскерсем иккен.
Раҫҫейӗн Инкеклӗ ӗҫсен министерствин Чӑваш Енри тӗп управленийӗ вилнисемпе аманнисен списокне хӑйӗн сайтӗнче вырнаҫтарнӑ. Пысӑк хуйхӑ пырса ҫапнӑ ҫемьесемпе асӑннӑ управленин психологӗсем ӗҫлеҫҫӗ-мӗн. Управленире «хӗрӳ лини» те уҫнӑ. Унӑн номерӗ — 8(8352) 39-99-99.
Вилнисен тӑванӗсем ыран инкек пулнӑ ҫӗре тухса кайӗҫ, тӑванӗсене палӑртӗҫ.
Сӑмах май, Чӑваш Ен Элтепӗрӗ Михаил Игнатьев та вилнисен ҫемйисемпе пӗрле хурланни ҫинчен пӗлтернӗ, шар курнисене пулӑшма шантарнӑ.
Кӑҫалхи Ҫӗнтерӳ кун уявӗ Шупашкарта самаях кӑсӑклӑ та савӑнӑҫлӑ иртрӗ. Савӑк кӳнӗсӗр пуҫне хула ҫыннисемпе хӑш-пӗр ветерансен кӑмӑла хуҫакан пулӑмсемпе те тӗл пулма килчӗ — Ҫӗнтерӳ кунне уявлани ҫынсен ҫипуҫӗ ҫинче ятарлӑ паллӑ евӗр асӑнмалӑх юлнӑ иккен.
Кӗҫнерникун, ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче Ҫӗнтерӳ кунне уявлама Шупашкарти хӗрлӗ тӳремре нумаййӑн пуҫтарӑннине пурте асӑрхарӗҫ пулӗ. К.В. Иванов ячӗллӗ чӑваш академи драма театрӗ умне те концерта пӑхма пынӑ ҫынсем сахал марччӗ.
Сценӑран инҫех мар 7 сарӑ тӗслӗ сак вырнаҫнӑ. Вӗсене Ҫӗнтерӳ кунӗ умӗн кӑшт маларах ҫеҫ сӑрланӑ пулнӑ имӗш. Сак ҫинчи сӑрӑ вара типсе ҫитеймен-мӗн. Уява пынӑ ҫынсен каланӑ тӑрӑх сак ҫывӑхӗнче «Сӑрланӑ» асӑрхаттару хучӗ те пулман, ҫавӑнпа канса илес тӗлӗшпе сак ҫине сахал мар ҫын ларнӑ — хӑйсен ҫипуҫӗсене варалатнӑ.
Сак «капкӑнне» лекнӗ ҫынсем хушшинче шел пулин ветерансем те пулнӑ.
— Эпӗ кӳлмек тӑрӑх уҫӑлса ҫӳренӗ хыҫҫӑн канас тесе ҫывӑхри сак ҫине ларма шутларӑм — шӑлавара та, курткӑна та варалатрӑм.
Паттӑр ӗҫсене тума аслисем кӑна мар пултараҫҫӗ, пӗчӗк шӑпӑрлансен те чунӗсенче хӑюллӑх туйӑмӗ пур имӗш. Ҫакна 5 ҫулхи Юля Андреева хӑйӗн паха ӗҫӗпе йӑлтах ҫирӗплетсе пачӗ.
Ачалӑх вӑхӑчӗ яланах кӑткӑс, тӗрлӗрен пӑтӑрмахсемпе асра юлать. Шӑп та ҫав тӗрлӗ енлӗ пулӑмсене, инкексене ачасем хӑйсен аллисемпех нумай чухне тӑваҫҫӗ. «Чару ҫимӗҫ яланах пылаклӑрах» тесе ахальтен каламаҫҫӗ ӗнтӗ ваттисем. Ҫав «пылак ҫимӗҫе» тутанас тӗллевсемпех пулмалла 8 ҫулхи Алексей Абужаровпа 5 ҫулхи Кирилл Васильев Урет юханшыв тӑрӑх юхакан пӑр лаптӑкӗ ҫинче ярӑнма шут тытнӑ. Паллах, йывӑрӑша чӑтаймасӑр арҫын ачасен ура айӗнчи пӑр вакланса-пайланса кайнӑ, ачасем самантрах сивӗ шыв ытамне лекнӗ.
Шыв юххи ачасене юханшывпа кӳле пайлакан чикене илсе ҫитернӗ. Алексейпа Кирилл пур-ҫук вӑйпа пӗренерен ҫакланса юлма ӗлкернӗ, анчах авӑр вӑйӗ ачасене хӑйӗн патне туртнӑ. Вӑйлӑ шыв юхӑвӗ пӗренерен ачасен ҫипуҫӗпе, пушмакӗсене хывма тытӑннӑ. Инкеке лекнӗ ачасен вӑйӗ пулӑшу ыйтма те юлман.
Тура шӗкӗр, ҫав вӑхӑтра ҫыран хӗрринче инҫех мар путакан арҫын ачасене паллакан, 5 ҫулхи Юля Андреева уҫӑлса ҫӳренӗ.
-5.7 °C