Чӑваш Енре хир сыснисене тытнине специалистсем вӗсене ӗрчеттерсе ярас маррипе сӑлтавлаҫҫӗ. Вӑрманти тискер чӗрчун ял-хулана иленсен тем амакӗ курса ларӑн. Пӗлтӗрхи раштав уйӑхӗн 13-мӗшӗнче ветеринарсем Африка мурӗллӗ сыснана асӑрханӑччӗ.

Каярах республикӑн Ҫутҫанталӑк министерстви хир сыснисене тытма ирӗк паракан хушу кӑларнӑччӗ. Ҫак тапхӑр ака уйӑхӗн 1-мӗшӗчченех тӑсӑлӗ.

Хир сыснисене «Дирекция по охране и использованию животного мира и особо охраняемых природных территорий» (чӑв. Чӗрчун тӗнчине тата уйрӑмах сыхламалли ҫутҫанталӑк территорийӗсене асӑрхассипе тата усӑ курассипе ӗҫлекен дирекци) хысна предприятийӗн ӗҫченӗсем персе пӑрахаҫҫӗ. Сунарҫӑсем те тискер ҫак чӗрчунсене тытаҫҫӗ.

Кӑҫалхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнчен пирӗн республикӑра сунарҫӑсем 23 хир сысни тытнӑ, маларах асӑннӑ дирекцин специалисчӗсем — 25.

Чӑваш Енре куллен пурӑнакансен йышӗ ҫулталӑк хушшинче 5 пин те 384 ҫын таран чакнӑ. Халӗ республикӑра 1 миллион та 230 пин ытларах ҫын тӗпленсе пурӑнать.

Чӑвашстат пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫалхи кӑрлач уйӑхӗн 1-мӗшӗ тӗлне пирӗн хутлӑхра 1230479 ҫын пурӑнни паллӑ, иртнӗ ҫул пуҫламӑшӗнче ку кӑтарту самай пысӑкрах пулнӑ: 1235863 ҫын.

Чӑваш Енри хуласенче халӑхӑн 62,4% тӗпленнӗ, ялта вара 37,6%. Чӑваш ялӗсенче пурӑнакансен йышӗ ҫуллен сахалланса пырать, хуласенче вара хушӑнать. Уйрӑмах — Шупашкарта. Чӑваш Енӗн тӗп хулинче кун кунласа ҫӗр ҫӗрлекенсен йышӗ ҫулталӑк хушшинче 2 пин те 217 ҫын таран пысӑкланнӑ. Пӗтӗмпе кунта 491715 ҫын пурӑнать. Ҫӗнӗ Шупашкарта та йыш хушӑннӑ. Пӗлтӗрхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗпе танлаштарсан, кӑҫал унта 2 пин те 203 ҫын ытлараххи курӑнать.

Районсемпе пӑхас пулсан, халӑх йышӗпе Шупашкар, Ҫӗрпӳ тата Канаш тӑрӑхӗсем малта пыраҫҫӗ. Ҫӗмӗрле районӗнче пурӑкансен йышӗ вара 10 пин ҫынран та сахалрах.

Эпир ача чухне пирӗн, Шупашкар районӗнчи Пранькка ялӗ ҫывӑхӗнче, киремет йывӑҫҫисем виҫҫӗччӗ. Ват хурама патӗнче кӗтӳ кӗтнине астӑватӑп. Хуҫӑлса ӳкнӗ унӑн тураттине те тытма чаратчӗ кукамай. Пирӗн тӑрӑхри ҫав киремет йывӑҫҫисем вӑхӑт иртнӗҫемӗн типсе-хӑрса ҫӗр пичӗ ҫинчен ҫухалчӗҫ.

Тӑван районӑмри Кӑшавӑш ялӗ патӗнчи ват юмана ҫак уйӑхра «Деревья — памятники живой природы» (чӑв. Йывӑҫсем — чӗрӗ ҫут ҫанталӑк палӑкӗсем) Пӗтӗм Раҫҫейри программӑн Авалхи йывӑҫӗсен реестрне кӗртнӗ. Вӑл унти «Ясна» этнокомплекс территорийӗнче ӳснӗрен юмана ҫав списока илме комплексӑн пуҫаруҫи Марина Федорова ыйтнӑ.

Авалхи ват юман, вырӑнтисем ӑна киремет йывӑҫҫи теҫҫӗ иккен, Карачура вӑрма хуҫалӑхӗн территорине кӗрекен вӑрманта ӳсет.

Кашни пиллӗкмӗш пуҫиле ӗҫпе килӗшмесӗр пӗлтӗр пирӗн Чӑваш Енре аппеляци ҫӑхавӗ ҫырнӑ. Кунашкал пӗтӗмлетӗве республикӑн прокуратури иртнӗ ҫул кӑларнӑ пуҫиле ӗҫсем тӗлӗшпе пысӑкрах шайри суда аппеляци ҫӑхавӗсем шӑрҫаланине тишкернӗ май тунӑ.

Судсем пӑхса тухнӑ пуҫиле ӗҫсен 20 проценчӗ, е 1280 ӗҫ, тӗлӗшпе прокурорсем аппеляци ҫӑхавӗсем шӑрҫаланӑ. 249 ҫын тӗлӗшпе унчченхи приговорсене ылмаштарнӑ е улӑштарнӑ. Ҫав шутран 90 проценчӗ — прокуратура хатӗрленӗ ҫӑхав хыҫҫӑн. Прокурорсен аппеляци шалӑпӗ хыҫҫӑн 159 ҫын тӗлӗшпе айӑплава ҫемҫетнӗ.

Пӗрремӗш инстанцири судсем кӑларнӑ приговора ылмаштарни е пӑрахӑҫлани, ЧР прокуратурин пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх, пуҫиле саккун ыйтнине пӑснипе, судсем мӗнпур саманта шута илменнипе ҫыхӑннӑ.

Чӑваш Енре лавкка шучӗ нумайланнӑ. Пӗлтӗр сутӑ тӑвакан, халӑха пулӑшу паракан 409 объект ҫӗнӗрен уҫӑлнӑ е юсанӑ хыҫҫӑн туянакансене тепӗр хут йышӑнма пуҫланӑ. Кун пирки Чӑваш Енӗн Экономиника министерстви хӑйӗн сайтӗнче пӗлтернӗ.

Хайхи объектсенчен 272-шӗ — ваккӑн сутакан лавккасем, 66-шӗ – кафе-апатланмӑш таврашӗ, 69-шӗ – йӑлари пулӑшупа тивӗҫтерекен салонсем.

Иртнӗ ҫул пӗтӗмлетӗвӗсем тӑрӑх, потребитель рынокӗнчи объектсен шучӗ, унчченхи ҫулхипе танлаштарсан, 9,7% ӳснӗ. Унсӑр пуҫне лавкка-салонсем уҫӑлни пӗлтӗр суту-илӳ тытӑмӗнче 1778 ҫӗнӗ ӗҫ вырӑнӗ йӗркелеме май панӑ.

Палӑртса хӑварар, паянхи кун тӗлне Чӑваш Енре 6 пине яхӑн суту-илӳ вырӑнӗ, йӑлари пулӑшупа тивӗҫтерекен 2300 ытла салон, халӑха апатлантаракан 1100 кафе-ресторан ӗҫлет.

Чӑваш Ен Элтеперӗ Михал Игнатьев министрсемпе тата ытти ведомство ертӳҫисемпе тунтикунсерен ирттерекен ӗнерхи канашлура хир сыснисемпе ҫыхӑннӑ ыйту сиксе тухнӑ.

«Республикӑра миҫе хир сысни?» — кӑсӑкланнӑ Михаил Игнатьев унта. Ҫутҫанталӑк пурлӑхӗсен министрӗ Александр Коршунов сыснасен шутне кашни гектар пуҫне 0,25 единица чухлӗ хӑварма палӑртнине ҫирӗплетнӗ, анчах вӗсене шута илессишӗн Ял хуҫалӑх министерстви яваплине палӑртнӑ. Ку хыпара «Хыпар» издательство ҫурчӗн сайтӗнче Николай Коновалов журналист ӗнер пӗлтернӗ. Ҫав вӑхӑтрах ветеринари служби Ҫутҫанталӑк министерствин кӑтартӑвӗсем ҫине таянать иккен.

Михаил Игнатьев: «Ял хуҫалӑх министрӗ Артамонов вӑрмансенче мар, ытларах уй-хирте пулать…», — тенӗ иккен Ялхуҫалӑх министерствине хир сысни шутлаттарас текенсене. Ҫапах та Чӑваш Енре 843 хир сыснине шута илнине калакан тупӑннӑ-тупӑннах, анчах Михаил Игнатьев унӑн чӑнлӑхӗ пирки иккӗленнӗ. «Вӑрмансене тара илнӗ тытӑмсем ҫак кӑтартусене юриех пӗчӗклетсе кӑтартаҫҫӗ пулас…», — палӑртнӑ вӑл хӑй шухӑшне.

Иртнӗ ҫул Шупашкарти аэропортран 250 пин ытла ҫын самолетпа ҫӗршывӑн тӗрлӗ хулине тата Турцине вӗҫнӗ. Ун пек цифра иртнӗ ӗмӗрӗн 90-мӗш ҫулӗсенченпе пулман та иккен.

2017 ҫулта, 15 ҫултан, унчченхиллех Анапӑна ҫуллахи рейссем уҫӑлнӑ, Турцинчи Анталья хулине Чӑваш Енӗн тӗп хулинчен самолетпа ҫитме май килнӗ.

Крыма илсе каякан рейссен шучӗ пӗлтӗр унчченхи ҫулхинчен икӗ хут нумайланнӑ. 2016 ҫулта Симферополе самолетпа 6 720 ҫын кайнӑ, 2017-мӗшӗнче — 13 350-ӗн.

Мускава Шупашкартан самолетпа каяс текенсем пӗлтӗр те яланхиллех йышлӑ пулнӑ. Виҫӗм ҫул вӗсен шучӗ 146 пин ҫын пулнӑ, пӗлтӗр — 211 пин.

Иртнӗ уйӑхӑн 27-мӗшӗнче Шупашкарти аэропорт амбулифт туяннине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтӗрех пӗлтернӗччӗ.

Кӑрлач уйӑхӗнчи пенсие Ҫӗнӗ ҫул тата Сурхури тӗлӗнчи вӑрӑм канмалли кунсене пӑхмасӑрах тӳлӗҫ. РФ Пенси фончӗн республикӑри уйрӑмӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, Перекет банкӗн уйрӑмӗсене ҫак уйӑхри пенси иртнӗ уйӑх вӗҫӗнчех, раштав уйӑхӗн 29-мӗшӗнче, ҫитнӗ. Ӑна пенсие кӑрлач уйӑхӗн 5—11-мӗшӗсенче илекенсене куҫарса панӑ. Ҫак тӳлеве ытти банкра илекенсен графикӗ яланхиллех пулассине хыпарланӑ.

Хулари пуштӑ уйрӑмӗсем урлӑ илекенсене пенсие ҫапла графикпа тӳлӗҫ: кӑрлачӑн 5-мӗшӗнче — кӑрлачӑн 5-мӗшӗшӗн; кӑрлачӑн 6-мӗшӗнче — кӑрлачӑн 6 тата 7-мӗшӗсемшӗн; кӑрлачӑн 8-мӗшӗнчен пуҫласа унччен ҫирӗплетнӗ графикпа тӳлӗҫ. Ялти ҫыхӑну уйрӑмӗсем ҫапларах йӗркепе татӑлӗҫ: кӑрлачӑн 5-мӗшӗнче — кӑрлачӑн 5 тата 6-мӗшӗсемшӗн; кӑрлачӑн 6-мӗшӗнче — 7-мӗшпе 8-мӗшсемшӗн; кӑрлачӑн 9-мӗшӗнчен — унччен ҫирӗплетнӗ графикпа.

Сӑмах май, паянхи кун республикӑри пенсионерсен 65 проценчӗ пенсие банксенче илет, ыттисене почтальонсем тата ятарлӑ служба (ун пекки Шупашкар районӗнче ҫеҫ) урлӑ ҫитерсе параҫҫӗ.

«ПолитБрокер» телеграм канал «Кӗпӗрнаттӑрсен биржине» пичетленӗ. Унта ҫӗршывӑн субъекчӗсен кӗпӗрнаттӑрсен танлаштарӑмне пичетленӗ. Унта Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев «вӑтам чаку» ушкӑна лекнӗ. Атӑлҫи федераци округӗнчи регионсенчен унта ҫавӑн пекех Киров облаҫӗнчи Игорь Васильев, Чӗмпӗр облаҫӗнчи Сергей Морозов, Сарту облаҫӗнчи Валерий Радаев, Пермь облаҫӗнчи Максим Решетников тата Пушкӑртстанри Рустэм Хамитов кӗнӗ.

Федерацин Атӑлҫи округӗнче лайӑх кӑтартупа танлаштарӑмра Чулхула облаҫӗн кӗпӗрнаттӑрӗ Глеб Никитин, Тутарстан Президенчӗ Рустам Минниханов палӑрнӑ.

«Кӗпӗрнаттӑрсен биржине» «ПолитБрокер» телеграм канал ҫулсерен хатӗрлет. Ӑна вӑл епле аталаннине кура тӗрлӗ ушкӑна пайласа йӗркелет.

Чӑваш Енре демографи лару-тӑрӑвне тишкернӗ. Шел те, кӑҫалхи кӑрлач-чӳк уйӑхӗсенче, пӗлтӗрхипе танлаштарсан, ача ҫураласлӑх чакнӑ.

Чӑвашстатӑн официаллӑ даннӑйӗсене ӗненес тӗк, кӑҫал 2313 ача сахалрах ҫуралнӑ. Пӗлтӗрхипе танлаштарсан, ку кӑтарту 15,2 процент сахалрах. Ҫапах савӑнтараканни те пур: вилнисен йышӗ чакнӑ, кӑҫал 548 ҫын сахалрах пурнӑҫран уйрӑлнӑ. Анчах ҫын вилеслӗхӗ ача ҫураласлӑхӗнчен пӗчӗк мар: вилекенсен йышӗ, ҫут тӗнчене килнисемпе танлаштарсан, 11,4 процент нумайрах.

Республикӑри ҫынсем ытларах чухне мӗншӗн пурнӑҫран уйрӑлаҫҫӗ-ха? Пӗрремӗш вырӑнта – юн ҫаврӑнӑшӗн чирӗсем. 12,2 проценчӗ тӗрлӗ салтава пула вилет, ҫавӑн чухлех процент усал шыҫҫа пула куҫне ӗмӗрлӗхех хупать. Апат ирӗлтерекен тытӑм, сывлав органӗсен чирӗсене пула та ҫынсем нумай вилеҫҫӗ.