Мускаври чӑваш общественноҫӗ Чӑваш Ене ӑсчахсене тавӑрассипе ҫине тӑрасшӑн иккен. Нумаях пулмасть йӗркеленӗ Мускаври чӑвашсен ҫамрӑксен пӗрлешӗвӗ ҫак енпе ҫине тӑма пуҫласшӑн.
Пӗрлешӗвӗн ертӳҫи Дмитрий Сорокин сӑмах Чӑваш Енрен хӑй вӑхӑтӗнче Мускава кайса унта пӗлӳ илнисем пирки пынине пӗлтернӗ. Ҫавсене Чӑваш Ене илӗртес тесен вӗсем валли грантсем пӑхса хӑвармалла. Ун валли, паллах, республикӑн влаҫӗсемпе Чӑваш Енӗн вӗренӳ учрежденийӗсем килӗштерсе ӗҫлени кирлӗ.
Ҫут ҫанталӑк ресурсӗсемпе пуян мар республикӑн пуянлӑхӗ — «пӗлӳ экономики» тесе шухӑшлать иккен маларах каланӑ пӗрлешӗвӗн ӑслӑлӑх енӗпе ӗҫлекен ертӳҫи Николай Белов.
ЧР Культура министерстви Пӗтӗм тӗнчери тӗрӗк культурин организацине (ТЮРКСОЙ) кӗресшӗн маррине пӗлтернӗ. Ҫакӑ ведомство «Ирӗклӗх» общество организацийӗ янӑ ҫырӑва хуравланинчен паллӑ. «Ирӗклӗх» ку ыйтӑва ведомствӑна унччен янӑ.
Хуравра акӑ мӗн палӑртнӑ: чӑвашсен пуян культури, унӑн чӗлхи, историйӗ, наци туйӑмӗ тӗрлӗ организацие кӗмесӗрех лайӑх аталанать-мӗн. Культура учрежденийӗсем, пултарулӑх союзӗсем, ӑсчахсем ытти тӗрӗк халӑхӗсемпе ҫыхӑнса ӗҫлеҫҫӗ, ТЮРКСОЙ йӗркеленӗ тӗрлӗ мероприятие, ҫав шутра уявсене те, хутшӑнаҫҫӗ.
Ведомствӑра палӑртнӑ тӑрӑх, ТЮРКСОЙ организацие кӗменни чӑваш культурине аталанмашкӑн ура хунине пӗлтермест. «Ирӗклӗх» ыйтнине хирӗҫлемелли урӑх салтавсене кӑтартман.
Палӑртмалла: паян Чӑваш Республики Раҫҫейре — тӗрӗк культурин организацине кӗмен пӗртен пӗр тӗрӗк республики. «Ирӗклӗх» министерствӑна янӑ ыйтура ТЮРКСОЙ организацине кӗни тӗрӗк ҫӗршывӗсемпе культура, ӗҫ тӗлӗшӗнчен ҫыхӑнӑва анлӑлатма пулӑшнине палӑртнӑ.
«Ирӗклӗх» министерство хуравне мӑшкӑл вырӑнне йышӑнать. Общество председателӗ Дмитрий Степанов пӗлтернӗ тӑрӑх, культура министерстви республикӑри лару-тӑруран аякра, чиновниксемшӗн чӑваш культурин аталанӑвӗ пур пӗрех.
ВВС корреспонденчӗ Марк Страттон Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи республикӑсене ҫитсе унти вырӑс мар халӑхсем епле пурӑннипе кӑсӑкланнӑ. Кун пирки BBC News сайтӗнче хыпарланӑ.
«Раҫҫей сахалтан та 190 этнос ушкӑнӗ пурӑнакан ҫӗршыв», — тесе ҫырнӑ иккен Страттон. Наци сӗмӗллӗ ыйтӑва Мускав хурласа йышӑннине кура вак халӑхсен Раҫҫейре пурӑнма еплерех иккенне пӗлес тӗллев лартнӑ иккен BBC корреспонденчӗ.
Страттон Раҫҫей республикисенче хӑйсен парламенчӗ пур пулин те республика ертӳҫисене юлашки вӑхӑтра ҫӗршыв пуҫлӑхӗ лартнине палӑртса хӑварнӑ. Ҫапла туни, Страттон шучӗпе, наци ыйтӑвӗсене татса панӑ чух республикӑсене Мускава пӑхӑнтарасшӑннипе ҫыхӑннӑ имӗш.
BBC корреспондентне Чӑваш Енре акӑлчан чӗлхин преподавателӗ Тамара Воробьева ертсе ҫӳренӗ. Вӑл Раҫҫей Чӑваш Ене колоние илменнине, вӑл ӑна чӑваш культурине сыхласа хӑварма пулӑшнине палӑртнӑ. «Раҫҫей йышӗнче эпир телейлӗ, хамӑра хӗснине нихӑҫан та сисмен», — тенӗ Воробьева.
Страттонпа калаҫнӑ хӗрарӑм шучӗпе СССР саланнӑ хыҫҫӑн Чӑваш ен чӗрӗлме тытӑннӑ. Хӑй сӑмахне ҫирӗплетме вӑл чӑваш чӗлхине шкулта вырӑс чӗлхипе тан вӗрентнине, урамра вывескӑсене икӗ чӗлхепе ҫырнине илсе кӑтартнӑ.
Чӑваш Енри музыка ушкӑнӗсем ача-пӑча пултарулӑхӗпе ӳнерӗн Пӗтӗм тӗнчери «Чунга-чанга» фестивальне хутшӑннӑ. Вӗсене унта Юрий Энтин поэт чӗннӗ.
Фестивале Раҫҫейӗн тӗрлӗ кӗтесӗнчи, Европӑри ачасем хутшӑннӑ. Вӗсем пурте Юрий Энтин поэтӑн сӑввисем тӑрӑх хывнӑ юрӑсене шӑрантарнӑ. Юрий Энтин Евгений Крылатов тата Алексей Рыбников паллӑ композиторсемпе пӗрле кино тата мультфильм валли 100 ытла юрӑ хатӗрленӗ. Поэт — конкурсӑн тӗп йӗркелӳҫи.
«Чунга-чанга» 1997 ҫултанпа иртет. Вӑл ачасене юрӑпа кӑсӑкланма хӑнӑхтарать. Юрий Энтин нумаях пулмасть Чӑвашра пулнӑ. Ӑна республикӑри наци культури питӗ килӗшнӗ. Ҫавӑнпа вӑл чӑваш мифологийӗпе опера ҫырма та шухӑшланӑ. Ҫакӑ палӑрнӑ: чӑваш мифологийӗнчи Юрӑ ятлӑ Турӑ — юрӑ Турри.
Юрий Энтина Чӑваш Енри пултарулӑх ушкӑнӗсем питӗ килӗшнӗ. Фестивальре пирӗн ҫамрӑк артистсем Юрий Энтинӑн сӑввисем тӑрӑх хывнӑ юрӑсене ҫеҫ шӑрантарман. Вӗсене чӑвашла юрлама та ыйтнӑ. Гала-концертра икӗ чӑваш юрри янӑранӑ.
Чӑваш ачисем ку фестивале пиллӗкмӗш хут хутшӑнаҫҫӗ. Кӑҫал вӗсем жюри асӗнче юлнӑ. Юрий Энтин вӗсене ҫитес ҫулхи фестивале те йыхравланӑ.
Пӑхатӑн та, чылай регионта тулай чӑвашсем хастарлӑхпа палӑрса тӑраҫҫӗ. Вӗсем тӑтӑшах тӗрлӗ мероприяти ирттереҫҫӗ, чӑвашсене пӗрлештерме тӑрӑшаҫҫӗ. Сарту облаҫӗнчисем те ҫавах. Унти хастарсем епле те уяв ирттерме талпӑнсах тӑраҫҫӗ.
Балаково хулинчи чӑваш культурин пайӗ ун пек уявсенчен пӗрне ҫывӑх вӑхӑтра чӳкӗн 15-мӗшӗнче ирттерме палӑртса хунӑ. Ун чух вӗсем Амӑшӗн кунне халалланӑ уяв тӑвасшӑн. Аса илтеретпӗр, ӑна уйӑхӑн юлашки вырсарни кунӗнче палӑртаҫҫӗ.
Сарту тӑрӑхӗнчи Балаковори уяв асӑннӑ хулари Леоновӑн Ҫыранхӗрри текен урамри 64-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ Наци культурисен центрӗнче пулӗ. Мероприяти 15 сехетре пуҫланмалла.
Финн тымарӗллӗ швед журналисчӗ Калле Книивиля кӑларнӑ Putins Folk («Народ Путина») кӗнекене Чӑваш Енре пурӑнакансемпе хатӗрленӗ интервью кӗни хӑй вӑхӑтӗнче пирӗн сайт хыпарланӑччӗ-ха. Ҫав пичет кӑларӑмӗ Финляндире халӗ сумлӑ премие тивӗҫнӗ иккен.
Кӗнеке авторӗ пӗлтӗрхи авӑн уйӑхӗнче пирӗн ҫӗршыри пилӗк хулана ҫитсе ҫаврӑннӑ, ҫав шутра Шупашкарпа Ҫӗмӗрлере те пулнӑ. Ҫак хуласенче вӑл Путина хапӑл тӑвакан Раҫҫей ҫыннисен шӑпӑрт пурӑнакан пысӑк пайӗпе паллашас тӗллев лартнӑ иккен.
Книивиля «Раҫҫей ҫыннисен самай пайне мӗншӗн ватӑ КГБшник ҫав тери килӗшнине» пӗлесшӗн пулнӑ-мӗн.
«Эпӗ Владимир Путина хӗрсе кайса сума сӑвакансене тӗл пулатӑп тесе шухӑшланӑччӗ. Ун пеккисем те пулчӗҫ. Анчах чылайӑшӗ ӗҫ укҫине вӑхӑтра тӳленипе тата хӑйне тӗкӗнменнипе те ҫырлахать», — тенӗ журналист.
Асӑннӑ кӗнеке авторӗ хӑйӗн тепӗр ӗҫне Крымри пулӑмсене халалласшӑн иккен. Ӑна та вӑл ҫурутрав ҫинче пурӑнакан ахаль ҫынсемпе калаҫни тӑрӑх хатӗрлесшӗн-мӗн.
Юпан 4-13-мӗшӗсенче Беларуҫ Республикинче И.Я.Яковлев ячӗллӗ ЧПУн регион историн, этнографи тата археологи кафедрин профессорӗ, истори ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ, культурологи докторӗ В.А.Васильев ертсе пынипе Беларуҫри чӑвашсен историпе культурине тӗпчес енӗпе этнокультура экспедицийӗ иртнӗ. Ӑна Аслӑ Ҫӗнтерӳ пулнӑранпа 70 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Беларуҫсем Раҫҫейри университетсемпе ирттернӗ проектсем халӗччен пулманнине палӑртнӑ. Экспедици программине тӗпчев тата культура тӗллевӗсем кӗнӗ: Чӑваш Енрен тухнӑ чӑвашсем пирки документаллӑ материалсем тупасси, истори тата культура палӑкӗсемпе паллашасси.
Беларуҫри Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин патшалӑх музейӗнче вӑрҫӑри паллӑ мар паттӑрсем пирки — Чӑваш Енрен тухнӑскерсем ҫинчен — истори ҫӑлкуҫӗсем Гродно хулинчи 35-мӗш шкулти «Ӑс-тӑн упрать» музейра упранаҫҫӗ.
Беларуҫра нумай наци ҫынни пурӑнать. Ытларахӑшӗ — беларуҫ. Чӑвашсем йышӗпе унта 14-мӗш вырӑнта. Гродно хулинче иртнӗ экспедицире чӑвашсен тата беларуҫсен йӑли-йӗркине, истрине, культурине тарӑнрах пӗлме пулӑшнӑ. 35-мӗш шкулти музей экспозицийӗсем «Коля пичче» ушкӑн пирки каласа кӑтартнинчен пуҫланать.
Юпа уйӑхӗн 18-мӗшӗнче Мускаври чӑваш наци культура автономийӗ чӑвашсен уявне Кӗр сӑрине ирттернӗ. Уяв «Хӗрлӗ Октябрь» культура ҫуртӗнче иртнӗ.
Культура ҫуртӗнче Кӗр сӑрине халалланӑ концерт иртнӗ. Унта чӑваш этрада артисчӗсем Стас Владимиров, Алиса Чайникова, Светлана Печникова тата ыттисем хутшӑннӑ.
Концерт 16 сехетре пуҫланнӑ. Каҫхи 9 сехетре «Таврия» ресторанра уяв малалла тӑсӑлнӑ. Унта Олей Кӑйкӑр, Ирина Понамарева, Светлана Печникова хутшӑннӑ.
Ташӑ каҫӗ ирхи 5-чченех пынӑ.
Красноярск енӗн 80 ҫулхи юбилейне халалласа вӑл тӑрӑхра пурӑнакан чӑвашсем Чӳклеме ирттернӗ. Ӑна чӑвашсемпе пӗрлех унта пурӑнакан вырӑссем, белоруссем, тутарсем, украинецсем, поляксем, хакассем, эстонецсем тата ытти халӑх ҫыннисем уявланӑ.
Ҫанталӑк сулхӑннине пӑхмасӑрах уява халӑх йышлӑн пуҫтарӑннӑ. Унта Иркутск облаҫӗнчи чӑвашсен «Юлташ» наципе культура автономийӗн пайташӗсем Вероника Тимофеева ертӳҫӗпе пырса ҫитнӗ. Кунсӑр пуҫне Кемӗр, Томск облаҫӗсенчи, Чӑваш Енри, Хакас Республикинчи, Тыва Республикинчи чӑвашсем ҫитнӗ.
Мероприяти кӑнтӑрла пуҫланнӑ. Наци тумӗсене тӑхӑннӑскерсем вӑйӑ картине тӑнӑ, уява пухӑннисене те йыхравланӑ.
Уява ирттерме Красноярск крайӗнчи чӑвашсен наципе культура автономийӗн благочиннӑйӗ Иоанн Боев пилленӗ. Вырӑнти пуҫлӑхсем те пулнӑ. Сӑмахран, край кӗпӗрнаттӑрӗн общество ҫыхӑнӑвӗпе ӗҫлекен управленйиӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ Рашит Рафиков, Казачински район пуҫлӑхӗ Юрий Озерских, Козульски район пуҫлӑхӗн ҫумӗ Лариса Аксентий, Красноярск крайӗн Гражданла ассамблейин канашӗн ертӳҫи Алексей Менщиков, нацисем хушшинчи культура центрӗн пуҫлӑхӗ Валентина Зорина тата ыттисем саламланӑ.
Юпан 11-мӗшӗнче Тӗменре чӑваш культурин кунӗсем уҫӑлнӑ. Вӑл «Раҫҫее ӗненсе, Чӑваш Ене юратса» ятлӑ.
Чӑваш диаспори пилӗк кунра Тӗмен облаҫӗнчи ҫынсене тата хӑнасене тӑван культурӑпа, наци йӑли-йӗркипе паллаштарӗ. Уяв «Строитель» наци культурисен керменӗнче савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫӑлнӑ. Чӑвашсем ҫак кун «Кӗр пуянлӑхӗ» уява паллӑ тунӑ. Кӗрхи ӗҫсем вӗҫленсен чӑвашсем уяв валли ҫӗнӗ тыр-пултан ҫӑкӑр пӗҫернӗ, сӑра вӗретнӗ. Унӑн тымарӗ — «Кӗр сӑри» ӗлӗкхи йӑла.
Уяв мероприятийӗсем Исет тата Заводоуковск районӗсенче иртӗ. Алӗҫӗсен куравне йӗркелӗҫ, чӑваш ҫыравҫисен кӗнекисене хӑтлӗҫ. Ҫавӑн пекех пултарулӑх ушкӑнӗсем тата халӑх юррипе ташшисене юрлакан-ташлакансем валли ӑсталӑх класӗсем иртӗҫ.
Юпан 13-мӗшӗнче Тӗмен облаҫӗнчи Д.И.Менделеев ячӗллӗ ӑслӑлӑх вулавӑшӗнче кӗнеке куравӗ уҫӑлӗ. Ӑна чӑваш халӑхӗн культура, ӑслӑлӑх, литература ӗҫченӗсене халаллӗҫ.
+0.3 °C