Чӑваш Енре ҫывӑх вӑхӑтра самай сивӗтмелле — каҫхи температура 9 градус таран анмалла. Gismeteo портала ӗненес пулсан ҫанталӑк юнкун сивӗтӗ — кӑнтӑрла -2 – -3 пулӗ, ҫӗрле — -5 – -9. Ҫав вӑхӑтрах тунтикун, ака уйӑхӗн 3-мӗшӗнче, ҫил кӑнтӑр енчен вӗрме пуҫласан, питӗ хӑвӑрт ӑшӑтса ямалла — кӑнтӑрлахи температура +8 градус таран ҫитмелле.
Гисметео портал пӗлтернӗ тӑрӑх пуш уйӑхӗ вӗҫленичченех юр ҫуса тӑрӗ. Сивӗ ҫанталӑка пула сывлӑшри нӳрӗк те чакӗ. Енчен те паян вӑл 81% пулсан, ҫитес эрнекун тӗлне 64% таран анса ларӗ. Ҫил кӑнтӑр енчен вӗрме пуҫласан сывлӑшри нӳрӗк 84–89% виҫене таврӑнӗ.
Сӗнтӗрвӑрри районӗн прокуратури тӗнче тетелӗнчи пӗр сайтра каракал ҫурисене сутнине асӑрханӑ. Тӳрех палӑртмалла: ҫак чӗрчуна Пӗтӗм тӗнчери ҫутҫанталӑка сыхлакан пӗрлӗхӗн Хӗрлӗ кӗнекине кӗртнӗ.
Сайтри пӗлтерӗве курсанах прокуратура унпа кӑсӑкланма тытӑннӑ. Унта каракал ҫурин тӗсне, хакне кӑтартнӑ. Сутакан ҫын хӑйӗн номерне те ҫырнӑ. Анчах тискер чӗрчунсенче сутма ирӗк паракан хыпар сайтра пулман.
Прокуратура ӗҫченӗсем ҫав ҫынпа ҫыхӑннӑ. Унтан вӗсем суда ҫак хыпара тӗнче тетелӗнче вырнаҫтарма юраманнине ҫирӗплетмешкӗн заявлени панӑ.
Чӑваш Енӗн гидрометцентрӗ ырантан пирӗн республикӑра ҫанталӑк сивӗтессине пӗлтерет.
Пуш уйӑхӗн 14-мӗшӗнче улшӑнса тӑракан пӗлӗтлӗ ҫанталӑк пулмалла, юр е ҫумӑр ҫумалла мар. Ҫил тӗрлӗ енчен ылмашса вӗрӗ. Унӑн хӑвӑртлӑхӗ ҫеккунтра 2–7 метр пулассине асӑрхаттараҫҫӗ. Каҫхине сывлӑш температури -4…-9 градус, ыран кӑнтӑрла 0…+5 градус пулӗ. Каҫхине те, ирхине те вырӑн-вырӑнпа тӗтре карса илӗ. Ҫулсем ҫинче пӑрлаклантарӗ.
Пуш уйӑхӗн 15-мӗшӗнче улшӑнса тӑракан пӗлӗтлӗ ҫанталӑк пулмалла, юр та, ҫумӑр та ҫумалла мар. Ҫил каҫхине хӗвелтухӑҫӗнчен ҫеккунтра 2–7 метра хӑвӑртлӑхпа вӗрӗ, кӑнтӑрла вӑл кӑнтӑр енне куҫӗ. Каҫхине сывлӑш температури -4…-9 градус, кӑнтӑрла 0…+5 градус пулӗ.
Пуш уйӑхӗн 16-мӗшӗнче те ҫанталӑк сулхӑн тӑрӗ: каҫхине -1…-6 градус хыҫҫӑн кӑнтӑрла ӑшӑтӗ.
2015 ҫулхи юпа уйӑхӗнче Муркаш районӗнчи Ҫатракасси ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ вырӑнти халӑха суйса йывӑҫ кастарнӑ. Йӗлтӗрпе чупакансен ӑмӑртӑвне хатӗрленнӗ чухне пулнӑ ку. Пуҫлӑх йывӑҫ касни саккунпа килӗшӳллӗн пулнине ӗнентернӗ. Халӑх итленӗ. Ара, лешӗ каснӑ йывӑҫсене хӑйсенех пама шантарнӑ вӗт.
Ҫапла майпа 192 йывӑҫ каснӑ. Ҫынсем хырсене, ҫӑкасене, вӗренесене, юмансене йӑвантарнӑ. Ильинкӑри вӑрман хуҫалӑхне 1,5 миллион ытла тенкӗлӗх тӑкак кӳнӗ.
Нумаях пулмасть ҫав пуҫлӑх суд умӗнче явап тытнӑ. Ӑна тӗрмене хупмасӑр 2 ҫуллӑха айӑпланӑ. Ҫавӑн пекех унӑн 1,5 миллион тенкӗлӗх тӑкака саплаштарма тивӗ.
Пуш уйӑхӗн 30-мӗшӗнче Чӑваш Республикинче пысӑк экологи квесчӗ иртӗ. Вӑл «Заповедная страна» ятла пулӗ. Ӑна Раҫҫейри Экологи ҫулталӑкне халаллӗҫ.
ЧР Ҫутҫанталӑк министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, вӑййа 7-8-мӗш классенче вӗренекен шкул ачисем хутшӑнӗҫ. Квест икӗ тапхӑрпа иртӗ. Пӗрремӗшӗ – теори пайӗ. Унта ачасем уйрӑмах сыхлакан ҫутҫанталӑк территорисене пырса тивекен ыйтусене хуравлӗҫ.
Иккӗмӗш тапхӑр – практика пайӗ. Унта шкул ачисем пилӗк станципе ҫыхӑннӑ заданисене пурнӑҫлӗҫ: «Сӑрҫи» заповедник, «Чӑваш вӑрманӗ» наци паркӗ, «Ӳнер станцийӗ», «Угадай ООТП», «Загадочная станция».
Квестра хӑш команда нумайрах балл пухать – ҫавӑ ҫӳнтерӳҫӗ пулать. Ҫӗнтерӳҫе тата призерсене дипломпа чыслӗҫ.
Квеста хутшанас тесен заявкӑна пуш уйӑхӗн 15-мӗшӗччен памалла.
Шупашкарта Сталининградри тиреке лартӗҫ. Ҫав йывӑҫ тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫи вӑхӑтӗнчи йывӑр саманана тӳссе иртнӗ. Унтанпа ҫичӗ теҫетке иртсен те типсе хӑрман йывӑҫӑн темиҫе авӑрне илсе ятарлӑ хутӑшра ӳстерме йышӑннӑ. Хунав паллӑ тирекӗн пахалӑхне упраса хӑварма пултарнӑ. Волгоградри ботаника пахчинче ӗҫлекен ученӑйсем хунава икӗ метра яхӑн ӳстернӗ.
Вӑрҫӑ ҫулӗсене чӑтса ирттернӗ йывӑҫа «Ҫӗнтерӳ тирекӗ» акци ирттерсе лартма пӑрахнӑ. Ку акцие ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче ирттермелле. Унта Мурманск, Чулхула, Пенза, Чӗмпӗр, Аҫтӑрхан, Волгоград, Омск, Кемӗр облаҫӗсем, Карели, Чӑваш, Мӑкшӑ, Кабардин-Балкар, Карачай-Черкесск, Ингушети, Чечен, Тыва республикисем, Ямал-Ненецк автономи округӗсем хутшӑнмалла.
Тиреке Шупашкарти «Ҫӗнтерӳ» паркӗнче лартасшӑн.
Шупашкарти пӗр лавккара наркӑмӑшлӑ эрешменлӗ гранатпа киви сутнӑ. Ҫакна лавккаран гранат туяннӑ хӗрарӑм асӑрханӑ.
Нарӑсӑн 1-мӗшӗнче пулнӑ ку. Хӗрарӑм граната ҫума тӑнӑ, кӗтмен ҫӗртен унтан пӗчӗк эрешмен тухса ӳкнӗ. Ҫак хӗрарӑмӑн ашшӗ — биолог. Вӑл эрешмене пӗлӗшне, ку енӗпе ӗҫлекенскере, тӗпчеме панӑ.
«Сӑрҫи» заповедникӑн аслӑ ӑслӑлӑх ӗҫченӗ Наталья Борисова ку хейракантиум Мильде эрешмен ами пулнине ҫирӗплетнӗ. Кунашкаллисем ӳссе ҫитсен 1 сантиметр пысӑкӑш пулаҫҫӗ.
Сӑмах май, ку эрешмен Кӑнтӑр Европӑран тухнӑ. Темиҫе теҫетке ҫулта вӑл Тӗп тата Ҫурҫӗр Европӑри чылай ҫӗршыва ҫитнӗ. Вӑл питӗ наркӑмӑшлӑ, ку эрешмен ҫыртни пурнӑҫшӑн хӑрушлӑх кӑларса тӑратма пултарать.
Ҫӗрпӳ районӗнче иртнӗ ҫулхи ӗҫ-хӗле тишкермелли канашлура унта ҫӳп-ҫап тирпейлессипе ҫыхӑннӑ ыйту ҫивӗччине палӑртнӑ. Пӗтӗмлетӳллӗ пухӑва Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев хутшӑннӑ.
«Ҫӗрпӳ районӗн лайӑх енсем сахал мар. Харпӑр хӑй тупӑшне пухас ӗҫ кӑтартӑвӗпе район республикӑри ытти муниципалитетсем хушшинче хисеплӗ иккӗмӗш вырӑн йышӑнать. Юлашки ҫулсенче муниципалитетра пӗчӗк тата вӑтам услам ӗҫ сфери те курӑмлӑ аталанса пырать. Ял хуҫалӑх тытӑмӗ те кӑтартуллӑ ӗҫлени никамшӑн та вӑрттӑнлӑх мар», — тенӗ Михаил Игнатьев.
Район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Александр Казаков докладра муниципалитетӑн ҫитӗнӗвӗ сахал маррине каланӑ.
Чӑваш Енри влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, «тепӗр пысӑк ыйту — тавралӑхри ҫӳп-ҫапа тирпейлесе пуҫтарасси». Районти икӗ муниципалитетра ыйту ҫав тери ҫивӗч иккен.
Ака уйӑхӗн 3-мӗшӗнчен пуҫласа ҫу уйӑхӗн 2-мӗшӗччен Чӑваш Енре регион пӗлтерӗшлӗ тата муниципалитетсем хушшинчи ҫулпа йывӑр тиевлӗ автомобильпе ҫӳреме чарӗҫ. Кашни ҫуркунне йышӑнакан ҫак чару асфальта упраса хӑварас тенипе ҫыхӑннӑ.
Ҫапах та пур транспорта пырса тивмӗ ку чару. Халӑхсем хушшинче транспорт турттаракан, инкеклӗ лару-тӑрӑва пӗтерме васкакан машинӑсен, пассажирсене турттаракан автобуссен, эмел, апат-ҫимӗҫ, вӑрлӑх, топливо тата ытти илсе ҫӳрекен транспортӑн ҫулне пӳлмӗҫ.
Чару, сӑмах май, ҫулла та пулать. Ҫӗртме–ҫурла уйӑхӗсенче сывлӑш температури 32 градусран иртсен те йывӑр тиевлӗ машинӑсен кӑнтӑрла хутлама юрамӗ. Ҫапах та васкавлӑ службӑсен тата маларах асӑннӑ хӑш-пӗр категоришӗн чару пулмӗ. Йывӑр тиевлӗ ытти транспортӑн каҫхи вунӑ сехетрен ирхи вуннӑччен ҫула тухма юрӗ.
Ҫиекен лаша ҫултан юлман теҫҫӗ те, Шупашкар районӗнчи ваттисен ҫурчӗсенче пурӑнакан кинеми-мучисем ӗҫлекен ҫын пурӑнма хӑват илет тесе шухӑшлаҫҫӗ. Хӑшӗсем ҫулне кура мар чӗрӗ. Вӗсем социаллӑ ӗҫченсемпе пӗрле час-часах кӑштӑртатаҫҫӗ: ҫулла — хушма хуҫалӑхра, хӗлле — картишӗнче.
Юлашки кунсенче ҫанталӑк тӑман ҫусах тӑчӗ, тавралӑха хӳтерчӗ. Шупашкар районӗнчи халӑхӑн социаллӑ ыйтӑвӗсене тивӗҫтерекен центрӑн стационарлӑ центрӗсенче (урӑхла каласан, ваттисен ҫурчӗсенче) хӳтлӗх тупнисем хӗллехи вӑхӑтра картише юртан час-часах тасатаҫҫӗ. Уҫӑ сывлӑшра харӑс тӑрса ӗҫлени йышри туслӑха ҫирӗплетет, сывлӑхшӑн та усӑллӑ. Пӗр-пӗринпе шӑкӑлтатса ӗҫленӗ чух вӑхӑт сисӗнмесӗр тата хаваслӑ иртет, пуҫ та уҫӑлать.
-2.7 °C