Электронлă вулавăш

 

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

 

Пурăнатчĕ пирĕн ялта чăваш:

Хăйĕн алли-ури чалăш,

Сăмахлас тесен вăл

Чисти çав та пыл.

Çавăн патне кайрăм пĕрре.

Вăхăт пулнă çĕрле.

Пуртне кĕтĕм, лартм,

Сăмах ыйтма пуçларăм:

— Хветĕр пичче,

Эсĕ мана каласчĕ:

Çырмари шыв

Кăçта кайса кĕрет-ши? —

Терĕм эпĕ.

- Эй-я-я-я-я,

Мĕн тумалла санпа, муластай? —

Терĕ мана Хветĕр пичче. —

Вăл шыв кăçта каять?

А вăт кăçта каять:

Çырма Атăла каять,

Атăл тинĕсе каять,

Тинĕсре вара шыв

Çăтаканни пур.

Унтан тамăка

Унтан хурана

Каять вара,

Тухма пуçлать вара

Çĕр çине калла.

Пăр пулать те,

Пĕр çĕре пухнать те

Тасалса çăлкуç пулса тухать, —

Терĕ мана Хветĕр пичче.

Тата эпĕ ыйтрăм:

— Хветĕр пичче,

Мĕлле çимелле тунă

Çавна, сысна какайне,

Ĕлĕк çимен тет, —

Терĕм эп.

Вăл каларĕ:

— Пĕрре Христус,

Тепĕр йатлă Исус,

Тарнă тет

Кĕнекеçĕсенчен.

Сысна чакаланса тăнă тет.

Христос кĕнекеçĕсенчен

Малалла

Т. С.

 

Те çĕртен, те çӳлтен йăтăнать

шап-шур юр,

йăлт пăтраннă паян, те тĕнче çаврăнать.

Ман чунран сан чунна пурпĕрех

сукмак пур,

Çула тухăн кăна — çил-тăман чарăнать.

 

Юрлас юррăм та пур çавраçил кĕввилле,

Хама майлă тĕнче хама майлă кунра,

Пурăнмастăн, апла, малалла кивĕлле,

Тахçанах сан апла ăшă кăнтăр чунра.

 

Илĕртет-ши вара çав оливка ращи,

Ырă канлĕх сапан, лăпкакан ăш хĕвел...

...Çил-тăман юрринче çуккă кăнтăр шăрши,

Ан ятла та мана, ахальрен — ан хĕрел.

 

Те çертен, те çӳлтен йăтăнать

шап-шур юр,

Хĕллехи кунăмра хăйĕн ырлăхĕ пур.

Сан умна шур юр ӳксен,

Ан хăй ăна эс таптама.

Ку эпĕ вăл. Шур юр пулса

Анасшйн эп сана курма.

 

Çулта тăман ытла урсан,

Ан хăй питпе эс хуплама.

Ку эпĕ вăл. Лĕп çил пулса

Пернесшĕн санăн тутуна.

Иккĕмĕш Хурашаш ялĕ — манӑн пĕчĕк юратнă çĕр-шыв. Эпĕ унта ҫуралнӑ, пурӑнатӑп. Савнӑ ялӑм илемлĕ вырӑнта ларать. Вӑл Хусанушкӑнь тӑрӑхĕн хутлăхĕнче вырнаҫнӑ. Район центрне çитме пирĕн патра пурӑнакан ялсенчи çынсен пысăк вăрман лаптăкĕ урлă каҫмалла. Ҫавӑнтанпа та вăрман ку енче вырнаҫнӑ ял ҫыннисене Вӑрман урлисем теҫҫĕ. Эпир ӑна тахҫанах хӑнӑхса ҫитнĕ ĕнтĕ. Ялпа район хушши 18 ҫухрӑм. Хальхи саманара яла асфальт сарман ҫул ҫук. Ҫакӑ ял ҫыннисене ҫӑмӑллӑх парать. Пирĕн яла та асфальт ҫул ҫитернĕ. Вӑл лавкка урамĕпе анса фермӑна ҫитет.

Паянхи кун тӑван ялӑмра 134 кил, 395 ҫын, фельдшерпа акушер пункчĕ, клуб, правлени, райпо тата уйрӑм ҫын лавкки пур.

Ял хушшипе Ярандайка юханшыв юхса иртет. Унтах 1980 ҫулта плотина тунӑ. Вӑл анлӑ та хитре. Ҫулла ача-пӑча та, ҫамрӑксем те плотина хĕрринче савӑнӑҫ тупаҫҫĕ. Хур-кӑвакала пахса та ӑмсанмалӑх пур. Пулла ҫӳрекенсем йышлӑ.

Ял тепĕр енче Хоршевашка юханшыв юхса иртет. Ҫак юханшыв пирĕнтен ҫӳлерех вырнаҫнӑ Тихӑнушкӑнь ялĕ енчен юхса килет. Унӑн тӑршшĕ 20 ҫухрӑма яхӑн. Хоршевашкӑпа Ярандайка юханшывсем пĕрлешсе Выла юханшыва пĕрлешеҫҫĕ.

Малалла

Эп çуралнă ял-сала

Сурăм хĕрне вырнаçнă.

Çак илемлĕ вырăна

Мĕн пĕчĕкрен юратнă.

 

Çак вырăнта ĕлĕкрех

Пысăк вăрман кашланă.

Вăрман витĕр çĕлен пек

Юхан шывĕ чашланă.

 

Вăрманĕнче куç тулли

Кайăк-кĕшĕк юрланă.

Тĕрлĕ чĕр чун туп-тулли

Ирĕклĕхпе савăннă.

 

Юханшывĕ тап-таса

Пуян пулнă пулăран.

Кукăр-макăр çулпала

Юхнă вăл Çавал таран.

 

Çак ирĕклĕ вырăна

Мĕнле этем юратмĕ.

Юханшывĕн хĕррине

Пурăнмалли çурт лартмĕ.

 

Ларса тухнă йĕркипе

Улăм тăрăллă пӳртсем.

Чакнă çапла майĕпе

Çĕр çулхи ват юмансем.

 

Тырă-пулă ӳстерме

Вăрман çĕрне тасатнă.

Выльăх-чĕрлĕх ĕрчетме

Улăхсене пайланă.

 

Çапла çулсем иртнĕрен

Вăрман пырать сайралса.

Пурнăç ăнса пынăран

Уй-хир пырать сарăлса.

 

Пĕррехинче çак яла

Килсе çитнĕ пĕр манах.

Çичĕ вăкăр выртмалăх

Çĕр ыйтнă тет, ах, анчах.

Малалла

Çирĕклĕ Шăхаль çине

Тырă ӳснĕ вăхăтра

Пĕр тумлам çумăр ӳкмест,

Кун пирки халь кам пĕлмест.

 

Кашни çул пĕр ирхине

Чӳк валли парне илсе

Виç-тăватă кинеми

Каяç Чутей чиккине.

 

Унта çитсен сăхсăхаç,

Тăват енне пуç таяç.

Хирти пĕччен тĕмескене

Куркан-куркан шыв сапаç.

 

Шыв сапаççĕ, кĕл тăваççĕ,

Çапла сăмахсем калаççĕ:

«Эй, турăçăм Пӳлĕхçĕм,

Эсĕ хĕрхенсем пире.

 

Каçар, Турă, çырлахсам.

Чӳк парнине йышăнсам.

Эй, мăнтарăн карчăкки,

Эсĕ телей курмарăн.

 

Хăвăн çиллӳне мансам,

Лăпкăн çеç канса выртсам,

Ан ылханччĕ халăха,

Пар хăват çумăр çума.»

 

Çак сăмаха каласа

Каллех вĕсем пуç тайрĕç,

Чӳклеме парни хурса

Килнĕ çулпах уттарчĕç.

 

Ĕлĕк–авал тахçанах,

Выçлăх пулнă çулаллах,

Кинеми ялтан – яла

Çӳренĕ тет ыйткаласа.

 

Килĕ-çурчĕ пулман тет,

Ачипчийĕ вилнĕ тет.

Упăшки çĕре кĕнĕ,

Малалла

Умĕн калани

Эпĕ вăрмана çӳреме юрататăп. Пĕчченех. Шала кĕместĕп, хĕрринчех çӳретĕп, хам пĕлнĕ вырăнта мана валли кăмпа е мăйăр тупăнатех. Ытлашши нумай йăтаймастăп, пĕр икĕ витре тултаратăп та киле васкатăп, ăна пушататăп та каллех çав уçланкăнах тепре кайса килетĕп. Пĕр каçлăх ĕç тупăнчĕ те. Кăмпана тасатмалла, çумалла, пĕçерсе банкăсене тултарса хĕл валли пуçтарса хумалла.

Тепĕр кун каллех витре йăтса çав уçланкăнах каятăп. Çынсем ушкăнпа çӳреççĕ, эпĕ ытларах чухне пĕчченех. Мĕн тăвас? Пурнăç шăпи çапларах манăн. Çынсемпе тан ĕçлейместĕп, йывăр йăтаймастăп, йывăр ĕç тăваймастăп. Çынсем темиçе çухрăм аякка каяççĕ, ир кайса хĕвел анас умĕн яла тулли рюкзаксемпе таврăнаççĕ.

Пĕччен тенĕрен, пĕчченех мар-ха эпĕ. Эпĕ витре йăтнине курсанах пирĕн йытă ман ума сиксе тухать, хӳрине вылятса манпа пырас кăмăлне пĕлтерет.

— Пĕччен çӳреме хăрамастăр-и? — тесе ыйтсан эпĕ:

— Ăçтан пĕччен пулам-ха, пĕччен мар-çке, йытăпа, — тесе ответлетĕп.

Чăнах та пĕччен мар, выртать вăл ман çумра, эпĕ кăмпа пуçтарнине сăнаса.

Ку таранччен хăратакан тĕл пулман, çĕлен-кашкăр тавраш ума тухман. Малашне те Турă сыхласа пытăрччĕ. Вăрман çулĕ масар çумĕпе иртет, ваттисене яланах асăнса икерч тавраш хурса паратăп, сыхлаччăр вĕсем мана, усал тавраш тĕлне ан пултарччăр.

Малалла

Тикĕс пурăннă çĕртен,

Ним сисмен чухне,

Вăр-хурах вăрман енчен

Килнĕ ял çине.

 

Лăпкă халăх тăруках

Ним те тăвайман.

Пуш алăпа вăр-варах

Хирĕç тăрайман.

 

Умра — ирсĕр хурахсем,

Хыçалта — вăрман.

Анчах вăл та халăха

Хӳтлĕхне паман.

 

Шăп та лăп çак самантра

Илтĕнет пĕр сас:

«Хӳтĕлетĕп халăха», —

Тенĕ тет Сартас.

 

Çавăнтах хăй пăр хӳме

Тăнă тет пулса.

Тăшман, килнĕ еннеллех

Кайнă пăрахса.

 

Халăх пит хĕпĕртесе

Ăш сăмах калать.

Пăр хӳме те ирĕлсе

Çап-çут кӳл пулать.

 

Çĕрлерен ун хĕрринче

Çамрăк хĕр хӳхлет.

Тен,вăл хăйĕн савнине

Йыхăрса чĕнет.

 

Сăн

Елчĕк районĕнчи Тĕмер ялĕнчи Сартас кӳлли

Малалла

Ик-виç пинмĕш çулсенчех,

Пирĕн эрăччен,

Чăваш ен тăрăхĕнче

Пурăннă çынсем.

 

Тĕпленсе пĕр вырăнта,

Вăхăт иртнĕçем,

Кăкласа вăрмансене

Тунă мĕн ялсем.

 

Лайăх пулнă тет çĕрсем

Выльăх усрама.

Ăнса пулнă тырăсем —

Ан ӳркен пухма.

 

Атăлçи Пăлхар йышне

Кĕнĕ чăвашсем.

Ĕçлесе çĕр ĕçĕпе

Пурăннă куллен.

 

Анчах килнĕ тапăнса

Тутар-монголсем.

Йăлт пĕтернĕ аркатса

Ирсĕр çăхансем.

 

Чипер каччă-хĕрсене

Вăйпала тытса

Пусмăрланă хурахсем,

Илнĕ тет тарçа.

 

«Тискер уй» ял вырăнне

Юлнă тет тăрса.

Çывăхри вăрмансене

Кайнă ял куçса.

 

Тăвай енчи Тĕмертен

Ывăлĕсемпе

Сыравăс текен этем

Тарнă Елчĕке.

 

Кăшт чухланă вырăсла,

Пулнă хăй чăваш.

Никĕсленнĕ вăрманта,

Тупнă хурăнташ.

 

Лартнă пӳрт вăрман касса,

Пурăннă чипер.

Хăй пуçарнă вырăна

Малалла

«Анне!», «Анне!» — йынăшса вăранса кайрĕ Хресне. «Ах, турă, ывăлăм, каллех усал тĕлĕк курса вăрантăн-и-ха ĕнтĕ», — пуçĕнчен лăпкаса ачашларĕ ăна амăшĕ. «Анне, эпĕ тĕлĕкре çăкăр куртăм. Пысăккă, сап-сарă тата унран питĕ тутлă шăршă кĕрет», — пăшăлтатрĕ ача амăшĕ çумне йăпшăнса. «Çăкăр... Ăçта-ха ĕнтĕ вăл пирĕншĕн, акă часах аçу йĕкел пуçтарса килет. Авăртăпăр та çăкăр пĕçерĕпĕр. Сан тĕлĕкӳнти пек сап-сарă пулас çук та вăл, çапах та ячĕ — çăкăр-çке. Эх, мĕнле ӳстерсе çын тумалла-ши сирĕнтен, ачамсем. Хамăн кашни чăмлака парăттăмччĕ эпĕ сире», — вăрттăн куççульне шăлса пăшăлтатрĕ амăшĕ.

Хресне çемьере иккĕмĕш ача. Асли — Микка, 14-ра ĕнтĕ. Вăл килте пур ĕçе те тума пĕлет. Амăшĕ кӳршĕри пуян Петĕр патĕнче ĕçленĕ чух килте выльăх-чĕрлĕхпе те тăрмашать, вуттине те хутать, Хреснене те апат пĕçерсе çитерме манмасть. Акă ашшĕ те килчĕ. Вăл темшĕн йывăррăн сывланине пĕрре курсах сисрĕ Хресне. Темшĕн, хăй те ăнланмасть çакна, анчах та хăш чухне темĕнле ăнланмалла мар пулăмсем пулса иртеççĕ унпа. Акă, иртнĕ эрнере, хирĕçре пурăнакан Алтатти аппа сасартăк вилсе кайрĕ. Вăл виличчен çеç унпа урамра хирĕç пулчĕ Хресне. Яланах ачана юратса пăхакан Алтатти аппа темшĕн питĕ мĕскĕннĕн курăнчĕ, ачана сывлăх сунса пуçĕнчен ачашларĕ те малалла утса кайрĕ. Пĕр-икĕ утăм пек тусан темĕнле вăй Хреснене каялла çавăрăнтарса пăхтарчĕ. Хресне шикленсек кайрĕ. Алтатти аппан пуçĕ тăрринче темĕнле тĕлĕнмелле шурă кайăксем вĕçеççĕ. Умра вара темĕнле çутă хĕрес вĕçет...

Малалла