Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Пăшăлтатса ларакан

Ват çирĕксем айĕнче

Тĕрлĕ шухăш çуралать

Хутар çыннин асĕнче.

Çирĕксем шухăшлă чух

Çырма шывĕ кĕрлемест

Тахçанхи асаилӳ

Чунĕнче шăнăçаймасть.

Шур сухаллă ватă пек

Тем те пĕлен çирĕксем

Тĕрлĕ юмах-халапсем

Калама хатĕр вĕсем.

Тĕкĕр пек тăрă шывлă

Сарлать Илкушар кӳлли.

Пулă ĕрчет тем тĕрли,

Кайăк ишет пин тĕсли.

«Тĕпсĕр кӳлĕ» тенĕ тет

Тĕкĕр тĕслĕ çак кӳлле.

Ятарласа пуçтарăннă

Пĕлме ун тарăнăшне.

Чулпа вун ик тилхепе

Ярса пăхнă ун тĕпне.

Чулĕ тĕпне тупайман,

Тарăнăшне калайман.

Кӳллĕн вĕçсĕр тĕпĕнче

Ыр Киремет пурăннă.

Кашни чăваш ĕмĕтне

Шанчăкпа вăл тултарнă.

Хăйсен чăваш йăлипе

Киремете асăннă.

Тĕрлĕ выльăх-чĕрлĕхпе

Чӳклесе ырă тунă.

Анчах часах чăвашран

Ыр Киремет сивĕннĕ.

Кӳлĕ хĕрринчи чиркӳшĕн

Ĕмĕрлĕхех çилленнĕ.

Малалла

Сурăм шывĕ хĕрринче

Аслă улăх варринче

Ешерет, илемленет,

Чулкаç ялĕ çĕкленет.

Çулсерен вăл сарăлать

Пысăк вырăн йышăнать.

Çамрăксем те ĕлĕкрен

Пулнă вăйлă, пит ĕçчен.

Питĕ паллă! Чаплă ял!

Пурте уншăн савăнар!

Малалла аталанма

Манар мар телей сунма.

Каçсерен кашни ялта

Пухăнать яш калаçма.

Тĕрлĕ халап юптарма

Пултараççĕ пит ăста.

Акă вĕсенчен пĕри:

Пĕр чухăн хресчен пирки.

Лайăх вырнаçса эс лар,

Ун пирки халь халаплар.

Чулкаç ялĕн вĕçĕнче

Сурăм шывĕн хĕрринче

Пурăннă вăл амăшпе

Пĕчĕкçĕ хура пӳртре.

Пурте пĕлсе тăмалла.

Раççейре пулнă патша:

Халăха ун тытмалла,

Çирĕп йĕрке тумалла.

Раççей пысăк пулнăран,

Пулнă ун нумай тăшман.

Тăшманран хӳтĕлеме,

Макар тăнă çар ретне.

Шутламан та пуль, наян,

Вăрçа лекессе ыран.

«Вăрçа лекни ним те мар!» —

Шухăшлать пĕлсен Макар.

Кĕç ак вăл хыпар илет:

Амăшĕ йывăр чирлет…

Малалла

Çулла… Тӳпе янкăр та кăн-кăвак. Пите ăшă, лăпкă çил çупăрлать. Хулари шавран, пăчă сывлăшран самантлăха та пулин хăтăлас тесе тантăшпа пĕрле катари вăрмана çитсе килме шутларăмăр. Пуçтарăнса çула тухрăмăр. Часах палăртнă вырăна çитрĕмĕр. Çутçанталăк илемĕпе киленсе пынă май çурăм хыçне кутамкка çакнă шур сухаллă мучине тĕл пултăмăр. «Ăçталла çул тытатăр-ха эсир?» — сăмах пуçларĕ вăл. «Уçăлма вăрмана килтĕмĕр–ха, çырлаллă вырăн тупсан аванччĕ-те», — хуравларĕ тантăшăм. «Майра сукмакĕпе çеç утăр, унта тăршшĕпех çырла», — пуплерĕ мучи. Сукмак еннелле кăтартса малалла хăйĕн çулĕпе васкарĕ вăл. Тап такăр та çутă сукмака часах тупрăмăр, анчах та унăн ячĕ чылай кăсăклантарчĕ.

Унтанпа нумай çул иртрĕ. Пурнăç шăпи мана çак «Майра сукмакĕ» тăрăхне тепĕр хут илсе çитерчĕ. Çывăхри ялта пурăнакан вăрçă çулăмĕ витĕр тухнă ватă салтакпа, Кулькка пиччепе паллашма тӳр килчĕ. Хама кăсăклантаракан сукмак историйĕпе те вăлах паллаштарчĕ.

Вăхăт малаллах васкарĕ, нумай шыв-шур юхса иртрĕ. Кăçалхи 2009 çулăн утă уйăхĕнче Канаш районенчи Хучел ялĕ хайĕн 80 çулхи юбилейне паллă турĕ. Çĕнĕ шкул çывăхĕнчи усланкăна ял-йыш йышлăн пуçтарăнчĕ. Вăхăтра пуçтарăнса çитме хистенĕ пекех уçланкăра илемлĕ кĕвĕ çемми янăрарĕ. Халăх çав кун кăмăлтан савăнчĕ. Ача-пăча вылярĕ, кулчĕ, çамрăксем спорт ваййисенче тупăшрĕç, юрларĕç, ташларĕç, ватăраххисем вара асаилӳ çăмхине сӳтрĕç. Вĕсене итленĕ май эпĕ те кӳршĕ ялти Кулькка пичче темиçе çул каялла каласа кăтартнине аса илтĕм.

Малалла

Урам тăрăх çӳресе

Килентĕм илемӳпе.

Эсĕ — çут хĕвел пек-çке,

Эсĕ — манăн телей-çке.

Çуралнă эп çакăнта,

Хăват панă эс утма.

Хăвăн иксĕлми вăйна

Хунă манăн чунăма.

Хутарăм, савнă Хутар,

Тăванран та эс тăван.

Йывăр чух çăмăл тăван,

Пурнăçа тутлантаран.

Хутарăм, эс, ман Хутар,

Манăн савнă тăван ял.

Хутар ятлă çынăнне

Илнĕ илемлĕ ятне.

Халап тăрăх, вăл Хутар

Ирĕклĕхе юратнă,

Меллĕ вырăн шыраса

Çак ял вырăнне çитнĕ.

Юханшывăн сассипе

Пысăк кӳлĕ илемне

Ытармасăр çакăнта

Пуçланнă ман тăван ял.

Пулнă лапам вырăнта

Лупашка ятлă урам.

Çуркуннехи вăхăтра

Тулнă яланах шывпа.

Çакă йĕпе вырăнтан

Çӳлти çуталла тарсан,

Тата Шуркассипеле

Пулса тăнă ик урам.

Шуркассийĕ шурлăхран

Питех инçе пулманран

Панă теççĕ çак ята

Пирĕн ватăсем ялта.

Малалла

Эп пурнатăп Чăвашра

Елчĕк енри тăрăхра.

Питĕ хитре пирĕн ял,

Таврара çук кун пек ял.

Савнă ялăм мăнаçлăн

Аякранах курăнать.

Кермен пекех çурчĕсем

Ял хăватне кăтартаç.

Арланкасси, савнă ял,

Сан историйӳ пуян,

Халапусем пит нумай

Тĕпчеме пире хушаç.

Тахçан авал Кушкăсем

Килсе курнă тет кунта.

Килĕшнĕ-тĕр пулмалла,

Ял пуçланнă малалла.

Аталаннă, çурт хăпартнă,

Çĕр ĕçленĕ, выльăх пăхнă.

Йăха тăснă, йывăç лартнă,

Ватăсене хисеп тунă.

Ял халăхĕ аптрамасть,

Пуçа усмасть, парăнмасть,

Йăла-йĕркесе тытса

Пурнăçа пырать тăсса.

Кайăк юрлать кунĕпе

Хĕвел пăхать ăшшипе

Ача-пăча вăй вылять,

Çитĕннийĕ ĕç тăвать.

Ял-йышсем, тăвансем,

Пĕр-пĕрне пулăшса

Пурăнасчĕ çапла

Савăнса, ыр курса.

Халапĕ

1) Ялта çӳрекен халап тăрăх ял ячĕ «арлан» сăмахран пулса кайнă теççĕ. XVII ĕмĕрте кӳршĕ ялти Кушкă ялĕнчен куçса килсе ларнă çынсенчен пулса кайнă иккен.

Малалла

Пурте елкăна хатĕрленчĕç. Мишшапа пĕрле вĕренекенсем ăна ирттерме каçалапа пуçтарăнчĕç. Савăнмалли чылай тупăнчĕ. Ачасем хăйсем çырнă сăвăсене вуларĕç, кĕске юмахсемпе юптарусем каларĕç, паллах, ташламасăр та пулмарĕ. Класс «надзирателĕ» Бакуловский те ташласа кăтартрĕ. Ире хирĕç тин вĕренекенсем килĕсемпе хăйсем вырнаçнă хваттерсене саланма хатĕрленчĕç.

Бакуловский тухса кайма ĕлкĕрчĕ çеç — инкек сиксе тухрĕ. Ачасен ăшă тумтирĕсене (вĕсене урăх вырăна çакса хунăччĕ) такам ухтарнă иккен. Матвей Гореловăнне вара пур-çук укçине (темшĕн çумне илмен ĕнтĕ ăна?) сăптăрса кайнă. Ашшĕ ăна ывăлне килне таврăнна чух çул укçи тӳлеме парса янăччĕ. Ялĕ вара Çĕрпӳ районĕнче. Пĕр-пĕр ырă ямшăк лартса каясса шаннăччĕ Матви, халĕ таçта кайса кĕмелле ĕнтĕ апăршан?

Матви ĕсĕкле-ĕсĕкле каласа пачĕ Мишшана хăйĕн хуйхи пирки.

— Арçын вĕт эсĕ, лăплан, — чарчĕ Мишша. Пурне те мĕн пулса иртнине пĕлтерчĕ.

Килĕсене пуçтарăннă ачасем кĕпĕр пуçтарăнчĕç: пулăшмаллах тусне.

— Виçшер пус пухас, — сĕнчĕ пĕчĕк Коля.

— Виçшер пус мĕскер вăл? — тупăнчĕç хирĕçлекенсем. Çитменнине, пур-çук укçине тӳрех тăсса пама та кашниех пултараймарĕ.

Малалла

Ывăлне çара ăсатнă чух

Кӳршĕ арăмсем çине-çинех:

«Таврăнĕ, таврăнĕ, ан хуйхăр», — теейрĕç

Йăпатса амăшне.

Сар хĕрне качча ăсатнă чух

Çав арăмсемех çине-çинех:

«Таврăнĕ, таврăнĕ, ан хуйхăр», — теейрĕç

Йăпатса амăшне.

Виççĕн лавкка патĕнче

Эрех лĕрккеç ир çинче.

Пăх та кур — милиционер

Тăрать вĕсен умĕнче:

— Эй, кунта юрамасть!

Килне таврăнсан, килне таврăнсан...

Хутлă-хутлă сăмахпа

Услап юрлать çухăрса.

Пăх та кур — милиционер

Чупрĕ çитрĕ васкаса:

— Эй, кунта юрамасть!

Килне таврăнсан, килне таврăнсан...

Намăс-симĕссĕр тӳрккес

Хĕнет-çапать арăмне.

Пăх та кур — милиционер

Çитрĕ тăчĕ ун умне:

— Эй, кунта юрамасть!

Килне таврăнсан, килне таврăнсан...

Илем кунĕ. Çуркунне вăрăма тăсăлнă пирки кăçал тырă час пиçсе çитеймерĕ. Ял халăхĕ вырмана тухма хатĕрленет.

— Тырри кăçал ăнса пулчĕ, пăр тавраш çапмарĕ. Турă чипер çанталăк парсан лайăхах кĕртĕпĕр-ха, — теççĕ ялти ватă çынсем.

Тепĕр кун пĕтĕм халăх, ватти-вĕтти, уя тухрĕ.

Кăнтăр вăхăчĕ. Ял енчен староста килни курăнчĕ. Вăл хăйĕн ани çинче кăшт чарăнса тăчĕ. Çав тери усал хыпар илсе килчĕ, ял çыннисене Германи вăрçă пуçлани çинчен пĕлтерсе тухрĕ. Хаваспа ĕçлекен çынсен кăмăлĕсем шартах хуçăлчĕç. Çурла уйăхĕнче вăй-питти арçынсене çара илсе тухса кайрĕç. Яла ват стариксемпе ача-пăча çеç юлчĕç. Хуçалăха тытса пырас пĕтĕм йывăрлăх хĕрарăмсем çине тиенчĕ. Укахви виçĕ çул арçынсăр пурăнса мĕнпур ĕçе хăй тума вĕренсе çитрĕ-ха ĕнтĕ.

Вулăс кантурĕнчен кайнă хыççăн Кузьмин вăхăта килтех ĕçлесе ирттерчĕ. Халĕ Мишша, Кури, Петĕр ирех каçалăк умне тăрса тырă выраççĕ. Анчах аслин пуçĕнчен вĕренме каяс шухăш пĕртте тухмасть. Вĕренме кĕме çăмăл маррине пĕлет-ха. Апат вăхăтĕнче Мишша амăшĕ çумнех пырса ларчĕ. Укахви питĕ сисĕмлĕ: ку ахальтен мар. Пăртак тăрсан аслă ывăлĕ сăмах тапратрĕ.

Малалла

Никам та ним те каламарĕ.

Кайрĕ.

Калас сăмах ăшран тухмарĕ.

Кайрĕ.

Пĕрре те çаврăнса пăхмарĕ.

Кайрĕ.

Тата...

Кĕвĕ янăрарĕ.

Тĕнче пек тарăн,

Тĕнче пек аслă

Кĕвĕ янăрарĕ.

Пĕр ун ятне,

Пĕр ун сăнне,

Пĕр ун сасне çеç

Хуплаймарĕ.

Кĕвĕ янăрарĕ...

Кайрĕ...