Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Шурă йăмрасем кăшт та хускалми лараççĕ, пас пĕрчисене - пĕрне те - ӳкересшĕн мар пек. Пӳрт мăрйисенчен мăкăрланакан тĕтĕм юписем тӳпене кармашнă. Сивĕ.

Кăчăрт-кăчăрт, кăчăрт-кăчăрт! кăчăртатать ура айĕнчи юр. Пĕр урамра çын утни тепĕр урама илтĕнет.

Ашшĕпе юнашарах танкăлтатать Юра. Çапах та унăн пĕчĕк çех хура çăматтисен айĕнчи юр пĕртте кăчăртатмасть, çемçен нăтăртатать кăна. Йĕрĕ те палăрмасть. Ашшĕн аттисем çул хыттинех шăтара-шăтара кĕреççĕ. Пысăк çав Юра ашшĕ. Унран çӳллĕ те тĕреклĕ çын Юра курман-ха. Юра çакна та лайăх пĕлет: ашшĕ ун уçă кăмăллă.

Вăл лăпкăн калаçать. Хирĕçме юратмасть. Паян та акă, пӳртрен тухас умĕн, ĕçе çӳренĕ чухнехи пекех çăм свитерĕпе кĕске кĕрĕкне тăхăнасшăнччĕ вăл. Юра амăшĕ çакна асăрхарĕ те: «Сан, - терĕ, - мĕн, урăх ним те çук-и? Клуба каятăн пуль»... Юра ашшĕ пĕр сăмахсăрах вара чăн-чăн уява пуçтарăннă пек тумланчĕ.

Пуçĕнче унăн хура çăм çĕлĕк, çийĕнче йăлтăркка хăмăр çухаллă тĕксĕм пальто. Пальто айĕнчи шурă йăрăмлă костюмĕ те, хĕрлĕ шарфĕ те, шурă кĕпи те -пурте халь унăн вĕр çĕнĕ.

- Чаплă пухăва лайăх çи-пуçпа пынине ним те çитмест, - терĕ Юра амăшĕ вĕсене ăсатнă чух. - Эп те пырăттăм та, шкула каймалла. Питĕ итлес килетчĕ...

Малалла

Эп каятăп. Эс юлатăн.

Ан хĕрет йĕрсе куçна.

Сан питри куççуль пылаккăн

Темшĕн туйăнчĕ мана.

Аякра чух сенкер тунсăх

Вылĕ час-часах чунпа.

Юрату епле-ха унсăр? —

Юрату хитре унпа.

Шантарса сана калатăп:

Тухас çук эс ман асран.

Аякри çултан мана та

Эс кĕтсе илме ан ман.

Ĕçлеттерес тесе те мар,

Выçсассăн, çăкăр ыйтнăран,

Мана анне çурла тытма

Вĕрентнĕ, эп вунна пуссан.

Ята çурла аври çине

Эп çырнăччĕ хитре касса,

Уйра тупсан, Кам çурлине,

Такам та пĕлнĕ, вуласа.

Пăхмастчĕç эс камне.

Ана Виçсе паратчĕç — упален.

Выраттăмччĕ, Хыçри çынна

Хамран эп пур пĕр ирттермен.

Кашни пучах — çăкăр чĕлли,

Çакна эп пĕлнĕ пĕчĕкрен.

Пурне çине вырма палли

Çурла лартман пуль ахальтен.

Эп тунă сар кĕлтесенчен

Çавра çĕмел ӳссе ларсан,

Çут тĕнчере маншăн, ĕнен,

Унран пахи нимскер пулман...

Çиме ларсан, ĕшеннине

Туяттăмччĕ кĕлеткере.

Ачалăха эп хăш чухне

Куратăп халь те тĕлĕкре.

"Пĕр-пĕрне эпир юратсах чунран,

Мăшăрлантăмăр", - терĕн-çке.

Хăвăн шухăшна пытарса манран

Вăрттăн туйăмпа ан чĕрке.

Маншăн эс мĕнли уйрăмах паян

Паллă унсăрах чĕрене.

Аш çу кунĕнче урамри йăмран

Çулçи тăкăнать кил умне.

Макăрсассăн та пирĕн çук текех

Пĕр-пĕрин валли чун ăшши.

Пĕр-пĕрне савса пурнас çĕртенех

Ма уйрăлмалла пулчĕ-ши?

"Эй, итле-ха, — тет пĕри, —

Эс Карай çинчен темех

Илтмен-и çак кунсенче?"

"Илтнĕ! Илтнĕ! — тет тепри, —

Ăна палăк лартас пек

Калаçаççĕ ялĕнче.

Петĕр лайăх ача. Ĕçчен, вăр-вар. Килтисене ялан пулăшма, ырă ĕç тума тăрăшать.

Асламăшĕ апат пĕçерме хатĕрленнине Петĕр сисет кăна - йăпăр-япăр тĕп сакайне анать те хăйĕн пĕчĕк витрипе çĕр улми тултарса та парать: «Ме, асанне, тыт», - тет. Урайне ăнсăртран шыв сирпĕнсессĕн те Петĕр ăна çийĕнчех типĕ çĕтĕк татăкĕпе шăлса илет, мăннисем хушасса нихçан та кĕтмест.

Сарайĕнчен ашшĕпе пĕрле вутă йăтса кĕме Петĕр уйрăмах питĕ юратать. «У-у-ух, сивĕ-ĕ-ĕ! - тет вара вăл, пĕр-ик вут сыппи çĕкленĕскер, пӳрте кĕнĕ-кĕменех. - Сурăхсем шăнмаççĕ-ши?» (Ку сăмахсене иртнĕ çулсенче амăшĕ тек-текех калатчĕ. Çакна илтсенех аслисем халĕ йăл кулаççĕ.)

Каçхине ĕçрен таврăннă амăшĕ алă çума пуçличченех Петĕр ун патне алшăлли çĕклесе пырать. Е тепĕр чух тата, умывальник пăти шак-шак! шаклатма (пушăлла янăрама) тытăннă пек туйăнсан, Петĕр кăмака умĕнчи кастрюльтен куркапа ăшĕ шыва ăсса илет те: «Анне, - тет, - унта шывĕ пĕтет, ме, тултар».

Ашшĕне те, амăшне те Петĕр питĕ сахал курать.

Ашшĕ унăн - тракторист, амăшĕ - доярка. Вĕсем ирпе ирех ĕçе каяççĕ те кая юлса, час-часах сĕм тĕттĕмпе тин, таврăнаççĕ. Ун пек чух ашшĕпе амăшне кĕте-кĕтех Петĕр çывăрма выртать, ыйха путать.

Малалла

Хĕрӳ хĕвел хĕрле хĕрелсе анчĕ,

Ыраш ăшне вăшпатрĕ путене.

Çĕре хуралламашкăн тепĕр анчăк —

Сар уйăх — час хăпарĕ тӳпене.

Çатан çумне таяннă шурă хурăн

Тĕтреллĕн тĕлĕрет шăп сывлăшра.

"Тĕнче юмах пек... Туй çакна та — пурăн!" —

Тесе чĕнетĕп эп хама ăшра.

Çăвар тулли кăранклатать çăханĕ,

Хутран-ситрен хухлет пĕр тăмана.

Анчах этем епле ăна ылханĕ,

Епле ăна вăл хурĕ тăшмана?

Пуриншĕн те тивлетлĕ çакă ирĕк,

Пурнасшăн пурте пĕр пекех çунать.

Илтетĕн-и, мĕскер калать ав çирĕк:

"Пĕр айăп та тăваймăп чĕр чуна".

"Нимене! Нимене!" —

Ян янранă ир-ир.

Пулăшса пĕр-пĕрне,

Йӳнеçтернĕ эпир.

Тăкăнать сар ыраш, —

Ан ислен ыйхăра.

— Ĕлкĕрес! — тет чăваш,

Ял-йышне йыхăрать.

Тыр вырма, ут çулма,

Капансем тăрлама,

Пураран пӳрт тума —

Тиветех йыхăрма.

Мĕн тăвайăн пĕччен?

Ĕмĕрсен тăршшĕне

Илтĕнет пур енчен:

"Нимене" Нимене!"

Çут тĕнче сарлака,

Сан — çĕр çеç тĕрĕс мул.

Анаран аякка

Ярса пуснă ан пул!

Хĕсĕнет пурнăçу

Пӳрт тавра, лаç тавра.

Арăм çук — парăм çук...

Пур пулсассăн вара?

Сак тулли сар ача,

Хĕр арлать çиччĕре:

Пир, тăла, улача —

Пурте кирлĕ пире.

Сӳс тӳме, çăм чавма

Шӳтлесех хĕрсене

Хĕтĕртет çав сăмах:

"Нимене" Нимене!"

Ал-ура ĕçĕпех

Хăйранать ăс-хавал.

Çӳç касан хачă пек

Халь вăл çивчĕ, йăл-ял.

Çĕр çинче, пĕлĕтре

Çук эпир туманни.

Малалла

Çав кун та эпĕ хама пĕчĕккисем яланхи пекех хавассăн чĕвĕлтетсе кĕтсе илеççĕ пуль тенĕччĕ. Анчах та сас-чӳ илтĕнмерĕ, хăйсем те курăнмарĕç. «Ăçта мурта ку шăпăрлансем? - ун-кун пăхкаларăм ĕçрен таврăннăскер. - Мĕншĕн, хăнăхнă йăлапа, хирĕç чупса тухмарĕç?» Çапла шутлама ĕлкĕрнĕччĕ çеç, ваннăйĕнчен пĕчĕк çăмламас йытă йăтнă арăм мăрăлтатса тухрĕ:

- Ну, Бим, чăпăл турăм. Халь ĕнтĕ каçхи апат çисе паппа тумалли кăна юлать.

- Ку мĕне пĕлтерет, Васса? - ыйтрăм хама лăпкăрах тытма тăрăшса.

- Кçени, хĕр чухнехи тус-тантăшăм, тыттарса ячĕ. Укçасăрах! Сана мĕн, килĕшмест-им?

- Ачасем ăçта? - çиллĕме пытараймарăм эпĕ.

- Яла леçрĕм, - сулхăннăн тавăрчĕ мăшăрăм.

- Ма? Вĕсем мĕн, тăлăх-турат-им? Ашшĕ-амăш çук-им?

- Ман шутпа, вĕсене унта килтинчен лайăхрах пулать, Ваççа: ирĕн-каçăн ăшă сĕт, уçă сывлăш... Пит тунсăхласа çитсен шăматпа вырсарни кунсенче кайкаласа килĕпĕр... Халь чылайăшĕ çапла тăвать.

- Çын хыççăн эсĕ те шыва сикес тетĕн-и?

- Ну, пуçларĕ ĕнтĕ чăкăлташма! - шăртне тăратрĕ Васса. - Тепĕр тесен, ача-пăчашăн кăна мар, хамăршăн та пурăнмалла. Вĕсем, ӳссе çитсен, пурпĕр пире пăхас çук.

Малалла

Тĕтĕмпе тĕтĕрен хура пӳртĕн

Иртсе кайрĕ айван ĕмĕрĕ.

Яла час урăхла илем кӳртĕн,

Пӳрт ăшне урăх çутă кĕрĕ.

Хăйчикки тахçанах çунса сӳнчĕ,

Хускалмасăр выртать вăл лаçра.

Куçăхсан сиплекен кăмпа ӳчĕ

Шанса ларчĕ ентĕ лачăрах.

Киремет хыçĕнче хурамаччĕ,

Йĕрĕхсем илешен мăн турат.

Халь пĕри те унтан хăрамаççĕ,

Иртнĕ чух пăрахмаççĕ нухрат.

Шурăмпуç урăхла кăвакарчĕ,

Хурçă майлă паян шурăмпуç.

Çырупа улшăнать кĕтӳ карчĕ,

Тутăхса çĕршĕнет сухапуç.

Уйсенче урăхла ут кĕçенĕ

Каçăртса хăрăмланнă пуçне.

Сӳсмен тивнĕ кĕсрен ӳт кĕсенĕ

Тин тӳрленĕ вара ун чухне.

Çăвархланĕ çил-тăвăл хастарĕ,

Хăй тĕллĕн кĕрлес çук шыв сикки.

Пур вăя та этем пăхăнтарĕ,

Пур хăватăн та пулĕ чикки.