Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

1

Пĕчĕкçеççĕскерĕм!

Ма эс пысăк мар-ши?

Çырăттăн чиперрĕн

Кунсерен пĕр аршăн.

Салтака манмашкăн

Епле эс пултарăн?

Вăл сана ачашшăн

Асăнать, мăнтарăн.

Ун лутра çĕр пӳрчĕ

Санпа çеç илемлĕ.

Кӳр чуппине, кӳрччĕ!..

Вилĕм тек килеймĕ.

2

Чĕвĕл-чĕвĕл чĕкеçсем

Ларчĕç бруствер хĕррине.

Алă вĕççĕн çĕклесе

Чĕкеçрен чĕлхе илме

Эп сана вĕрентеймерĕм.

Каçарах, пĕчĕкçĕскерĕм!

Вĕлле хурчĕ тутанать

Çеçпĕле те ӳхлĕме.

Сим кӳмешкĕн тутуна,

Çу пек çепĕç пуплеме —

Пылпа çу эп сĕреймерĕм,

Каçарах, пĕчĕкçĕскерĕм!

3

Кунĕн-çĕрĕн çумăр, çумăр,

Тăхлан çумăр пуç çинче...

Эс, юрать-ха, çумма-çуммăн.

Эс, юрать-ха, пит инçе.

Хăш чухне эп, ывăнсассăн,

Сан сăнна пăхатăп та —

Çĕкленет каллех ман сассăм,

Ватăлма каллех тăхтап.

Малалла

Ялтан тухса, мăн Атăл хĕррипе

Урхамаха сиктертĕм васкатса.

Кĕрешĕве чĕнеп чăвашсене, —

Хĕçе çĕклерĕм, ĕмĕт çуратса.

Вăрмансенче те аслă хирсенче

Хăравçă кайăк пек пытанар мар.

Ытарайми чăваш çĕршывĕнче,

Чăваш çынни, сассуна пар!

Кала эс хыттăн: "Эпĕр чура мар.

Чăваш тăшманĕ пĕтмелле!"

Чăваш çынни, хăватлăн сасă пар,

Чăваш çынни, хĕçне çĕкле!

Чăваш çынни, тăван, хастар пулар,

Чăваш çынни, хĕçне çĕкле!

Чăваш çылнни, халь курăр, чура мар,

Чăваш тăшманĕ пĕтмелле.

Ăнлантаркăч

1935 çулта Шупашкарта пурăнакан Иван Ильин ватă юрăçăран П.Ф.Филиппов учитель çырса илнĕ. П.Ф. Филиппов ăна 1991 çулта "Вучах" хаçат редакцине, Юхма Мишши патне упрама, май пулсан, пичетлеме ярса панă. Юхма Мишши архивĕнче упранать.

Темлерен, яла отпуска таврăнсан, инçех мар вырнаçнă катка-пичĕке тăвакан артеле çитрĕм. Хапхаран кĕнĕ çеçчĕ - тахçан пĕр урамра çапăçса ӳснĕ юлташăма тĕл пултăм.

- Эс, каптăрма ачи, мĕн туса çӳретĕн кунта? Мĕн çухатнă? - çатăлтатрĕ Павăл аллăма вăраххăн силлесе.

- Ракатка хăми кирлĕ пулчĕ, - терĕм эпĕ. - Аннене пахча карти тытса парасшăнччĕ.

- Халĕ Атнашкин патне ĕнтĕ. Çапла-и? - çăвартан пăхрĕ Павăл. - Ан кĕр ун патне.

- Ма? - тĕлĕнтĕм эпĕ.

- Малтан Мульхапа курса калаç.

- Ку тата кам?

- Шерккей Мульхи-и? О, Мульха пирĕншĕн турă та, патша та! Пурне те ывăç тупанĕ çинче ташлаттарать.

- Арăмĕ, штоль? - тавçăрасшăн пултăм эпĕ.

- Асту пуль. Еркĕнĕ! - йӳççĕн лĕхлетрĕ юлташăм.

- Нивушлĕ çав териех - влаç пайламаллах - юратать ăна Атнашкин?

- Хă, каларăн та! Мĕн юратмалли пур ăна, çав тислĕк купине? Урлăшĕпе тăршшĕ пĕр тан. Ни - кĕлетки, ни - сăнĕ-пуçĕ...

- Апла тăк, мĕнле çавăрса тытма пултарнă-ха вăл хуçалăх тилхепине?

- «Мĕнле» мар, «мĕнпе»! Ӳсĕрле-мĕнле «юсаса» янă та ăна пирĕн катăкки, ку вара, Мульхи, тĕлĕрсе тăман - хăпарса та ларнă ун ĕнси çине.

Малалла

Тăшман чи ырă тус иккен;

Пулма хистет пире ăс-халлă.

Чи хăрушши çеç вĕсенчен

Сана япшарлăхпа пусахлĕ.

1801-1806

Ылтăн пек хуртăм,

Мĕншĕн нăрлатăн?

Мĕн-ши эс куртăн? -

Шав çаврăнатăн.

Е юрататăн Ман Лизăна.

Сар карас пек-им

Çӳçĕ ун питĕ?

Хĕрлĕ чечек-им

Хĕрлĕ тути те?

Е шурă сахăр

Унăн кăкри?

Ылтăн пек хуртăм,

Мĕншĕн нăрлатăн?

Илтрĕм те куртăм,

Эсĕ калатăн:

"Пыл тупăнсассăн

Вилĕп ĕмсе".

Гаврила Державин, 1794

Янравлă кайăк тытнă та

Ăна алра шав чăмăртаççĕ.

Леш, мĕскĕн, нăйкăшсассăн та

«Юрла!» тесе тек аптратаççĕ.

Гаврила Державин, 1792 е 1793

Икĕ ватă тус - Пал Захарчăпа Никăн Иванч - Шупашкарта пĕр уйăх ытла пулмарĕç. Иккĕшĕ те яла кайса тăванĕсене çĕр улми кăларса тирпейлеме, пахча çимĕç пухса кĕртме пулăшрĕç. Вăл-ку ĕçе тума вăй çитмерĕ-ха вĕсен, çапах та тăванĕсем ана çинче ĕçленĕ чухне килти вак-тĕвек ĕçсене турĕç, выльăх-чĕрлĕх пăхрĕç, мăнукĕсемпе аппаланчĕç. Кунсăр пуçне ял-йышпа, хăйсем пекех ватăсемпе тĕл пулса çамрăк чухнехи вăхăта аса илчĕç, хальхи пурнăç кăларса тăратакан ыйтусем пирки калаçрĕç.

Халĕ ак Шупашкара таврăнсан вĕсен пĕр-пĕрне пĕлтермелли темĕн чухлех.

— Ас тăватăн-и, Никăн Иванч, пирĕн колхоз пĕтĕм республика умĕнче мухтанмалăх сысна самăртмалли комплекс туса лартнине? — çак ыйтуран пуçларĕ сăмахне Пал Захарчă калаçса татăлнă пекех хула паркне кĕмелли арка айĕнче тĕл пулсан.

— Ас тумасăр, лайăх ас тăватăп. Миçе çул çырмарĕç пулĕ ун çинчен хаçатсем. Телекуравпа та кун сиктермесĕр кăтартатчĕç. Кино ӳкерни çинчен те илтнĕччĕ.

— Ӳкернĕ, ӳкернĕ, — тусĕн сăмахĕпе килĕшрĕ Пал Захарчă. — Ӳкермелли пурахчĕ ĕнтĕ. Мĕн тĕрлĕ çурт туса лартмарĕç пулĕ ун чухне. Кашни ĕç-пуç валли наука вĕрентнĕ пек уйрăм çурт: амасене çăвăрлаттармалли, çăвăрсене пăхса çитĕнтермелли, самăртса аш тума хатĕрлемелли, апат упрамалли çуртсем. Ку çеç те мар. Выльăх пăхакансене пурăнма, вĕсене канса вăхăта усăллă ирттермелли уйрăм çуртсем. Ахальтен мар ĕнтĕ вĕсене комплекс терĕç.

Малалла

Тӳре тăвать çӳлти аттемĕр

Çĕрти патша таврашсене:

Хăçан, хăçан каçармăн тетĕр

Сăвапсăр, чыссăр çынсене?

Ак тивĕçĕр: йĕрке упрантăр,

Ан хаклăр вăйлине кура,

Ыр хӳтлĕх-сыхлăха туянтăр

Пур тăлăх çын хĕн-асапра.

Айăпсăра тертрен хăтарăр,

Çурт-йĕрлĕ ту телейсĕре,

Нишлисене çăлса хăварăр,

Юрли ан лартăр тĕрмере...

Илтеççĕ! Курманçи пулаççĕ!

Куçа хуплаççĕ услампа.

Çĕре усал ĕçпе варлаççĕ,

Тӳпе кисренĕ суяпа.

Шутлаттăм: патшасем кĕреллĕ,

Ниме те пăхăнман вĕсем!..

Анчах эсир те вут чĕреллĕ,

Эсир те вилĕмлĕ чунсем.

Саралнă çулçă ӳкнĕ евĕр,

Эсир ӳкетĕр-мĕн çĕрех!

Чи мĕскĕн чурăр тӳннĕ евĕр

Эсир тӳнетĕр пур пĕрех.

Тӳрлĕхлисен Турри, тăрсамчĕ,

Кĕллĕмĕре илсем ăша:

Усалсене айăпласамччĕ,

Пул пĕртен-пĕр çĕрти патша!

Гаврила Державин, 1780-1787

Хусан кĕпĕрнипе уесĕнчи

Якурьел масарĕнчи Державинсен

йăхĕн вил тăприсем çине

Сăваплă несĕлсем выртан масарăм,

Кӳмерĕм ылтăн-кĕмĕл вил тăпри çине.

Мухтавлă ăрăва эп тăсаймарăм,

Анчах вăй çитнĕ чул эп турăм ыррине.

Гаврила Державин, 1810

Эп лартрăм хам ятпа яланлăх чаплă палăк,

Вăл çирĕп металтан, çӳлрех пирамитран.

Çил-тăвăлпа аçан вăй çук ăна хуçмалăх,

Йăшса вăл анмĕ вăхăт шунăран.

Эп вилмĕп тĕтĕмпе, ман ĕçĕн пысăк пайĕ

Юлать çĕрмесĕрех, вăл пурнĕ халăхра.

Мухтавăм çĕр тавра шавах чакмасăр кайĕ

Славян йăх-несĕлĕ кун курнă вăхăтра.

Хыпар Шур тинĕсрен Хури таран саланĕ -

Атăлпала Нева, Донпа Урал енне.

Пур халăх та ун чух вара аван ăнланĕ

Мĕскер-мĕскер туса эп чаплă пулнине.

Хăйса вырăссенчен пĕрремĕш пахаларăм

Фелицăн ыр ĕçне вылянчăк сăвăпа.

Эп Туррăмăр çинчен чуна уçса каларăм,

Пĕлтертĕм чăнлăха ăш-пиллĕн йăл кулса.

Эй, Муза, тивĕçӳ пур санăн мухтанмалăх,

Хăвах силле-тирке хăвна сивлекене.

Эс лăпкă алăпа ĕмĕрлĕхе юлмалăх

Çут шуçăм кăшăлне хурсам пуçу çине.

Гаврил Державин, 1795