Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Шупашкартан таврăнакан Карачăма арăмĕ картишне тухсах кĕтсе илчĕ.

— Ну. каласа пар, мĕнле кайса килтĕн? — ыйтрĕ упăшки пӳрте кĕнĕ-кĕмен.

— Йĕркеллех... Чиперех...

— Йĕркеллĕ пулсан ма çав териех — юлашки чăххуна пăсара пăвса пăрахнăн — тĕксĕм эс, йӳçек?

— Ан çыпăç-ха. Крахьян, вăрăм çул хыççăн сывлăш çавăрма пар.

— Кур-ха эс ăна, «ан çыпăç». Мĕнле шăна çыртнă сана? Ăнсăртран унта, хулара, пĕр-пĕр шакла пуçлă майра тупса ямарăн пуль-çке? — çаплах хăпмарĕ Крахьян.

— Çапла, тупрăм. Сирĕн, хĕрарăмсен, ялан пĕр юрă. Луччăк кала-ха: виçĕм кун килтен тухнă чух. такăнманччĕ-и эп? Апла тăк ма ăнмарĕ-ха ман, еккăр-маккăр? Çук-ха, çитессе аванах çитрĕм шурă Шупашкарне. Хама кирлĕ урама шыраса анаталла уттартăм.

Пăхатăп, сарă сухаллă, çилхе çӳçлĕ арçын çамрăк хĕрарăма тăлпалать. Ха-лăх — циркри пек! Çаварĕсене карса пăрахнă та...

— Эс, карманни, чупса пытăн пуль-ха? — йĕплерĕ Крахьян.

— Пымасăр вара! Манăн та юпа пек хытса тăмаллаччĕ-им? «Ма хĕнетĕн?!» — тетĕп çилхеллĕ арçынна. «Сан мĕн ĕç пур, çăпата? Хам арăмпа хам хуçа!» - çапла хаяррăн мĕкĕрсе илчĕ те яра пачĕ мана чышкипе. Вара каллех лешне, арамĕ текеннине, лăскама тытăнчĕ. «Кирлĕ чух, юри тенĕ пекех, хĕрлĕ пакунлисем те çук», — ун-кун пăхкаларĕç пуçтарăнса тăнă арçынсем. Самăртнă ăйăр пекех тĕреклĕ хăйсем. Кашни пĕрер çапсан, виçĕ хĕл каçнă вăкăр та лаштăрах тĕшĕрĕлмелле. Эх, тарăхса кайрăм та ача! Тӳсеймерĕм, хайхи хулиган патне талпăнса пытăм.

Малалла

Вĕçет-вĕçет Хĕвел-атте тавра

Сенкер планета, Çĕр-анне ара.

Кам тапса янă мечĕк пек ăна?

Паян çулсен шутне шутла кăна!

Сан сакăр вунă çаврăм хыçунта,

Кашни, ĕнерхи евĕр, асунта.

Пусать çулсен капмарĕ ват çынна,

Çавăнпала халь тăвăр сан чунна.

Мĕскершĕн пурăнатпăр тĕнчере?

Пур ыйтăвĕ, хуравĕ çук, эре.

Çав вăхăтрах пĕр çын та — хăй тĕнче,

Хĕвел ăшши-ялтравĕ айĕнче.

Пĕртен-пĕрех... Килет те вăл каять...

Пĕр шутласан, самантлăх туйăнать.

Çавăнпала чуна пусать те чул,

Шухăшласан — шăрçаланать куççуль...

Мăн ыррине курайнă эс? Кала,

Чăваш ачи, тĕпленнĕскер яла?

Асрах, паллах, яш ĕмĕр — çутă ир...

Ун чух кашни хаваслă-çке эпир.

Пуçламăшĕ хитреччĕ, лайăхчĕ...

Малашлăх çилĕ сана майăнччĕ.

Шкула иленнĕ эс, чăваш ачи,

Хунанă çĕнĕ пурăнăç калчи.

Çаплах ара, калча пек ӳснĕ эс, —

Малалла

Ырă, тирпейлĕ пурнассăм килет.

Пурнăç кĕрлевĕ хаяррăн силлет,

Сĕм авăра илĕртет, сĕтĕрет.

Пуçăм вара çаврăнать, минĕрет,

Чун аташать, айхашать, иртĕхет...

Хурлăх парнелĕ ултавлă реххет.

Ырă, тирпейлĕ пурнассăм килет,

Манăн курасчĕ сăваплă тивлет.

Çут тĕнчере пĕр пулсассăн кăна

Хам ăнтăлсассăн тутанăп ăна.

Çак шайлашу çĕклесе пынипе

Ырлăхĕ çитĕ çынна пĕтĕмпе.

Пӳрнĕ пулсан – пархатарлă чĕре –

Пурнăçăм ирттĕр хастарлă ĕçре.

Ухăнтăр чун уçлăх юхăмĕнче,

Ăсăм туптантăр ун хумĕ çинче.

Çутă хĕвелĕн сипетлĕ ăшши

Пултăр ман кăмăлăн тутлă тĕшши.

Аслă тĕнчемĕрĕн аслă кĕвви

Пултăр ман шухăшăн чĕрĕ тĕвви.

Эй! тĕнчене тытакан ыр хăват,

Пур нишлĕхрен хăтарсамччĕ, сыват.

Çут тĕнчепе шайлашуллă тăма

Çул кăтартсамччĕ айван ăсăма.

Çывăр ĕнтĕ, канлĕ çывăр

Халĕ урăх тĕнчере.

Каçару ыйтмашкăн йывăр –

Татăлса йĕрет чĕре.

Тăкнă эсĕ те куççулĕ

Ывăлна упрас тесе.

Çавăнпа та ун кун-çулĕ

Йĕркеленчĕ тикĕсех.

Вăрçă вутĕнче эс çуннă,

Лартнă пуш çĕрте кермен.

Кирлĕрех çĕрте вăй хунă,

Ыр ятна пит ӳкермен.

Эпĕ пур пит ерçеймерĕм,

Шав айлантăм ĕçĕмпе,

Аякра час-час çӳрерĕм

Хамăн йӳнĕ йӳтĕмпе.

Ентĕ хам та халсăрланнă

Ĕç те ватлăх пуснă май.

Кам çынна йăлтах ăнланĕ? —

Кашниннех-çке терт нумай.

Чун парса хӳтĕленишĕн

Пысăк тав сана, аттем.

Пулăшу сахал кӳнишĕн

Айăпа епле тӳсем?..

— Эпир кам, эпир кам?.. Пире хирĕç тăракан, тăракан.., — çухăрашса пырать шартлама сивĕ кун юр хусе лартнă çуна çулĕ тăрăх аллăран иртнĕ арçын. Хăлаçланать, тайкаланать, çул çине тăрăна-тăрăна каять. Усал сăмахĕсемпе ятлаçа-ятлаçа илет, хушшăн-хушшăн юрă ĕнĕрлеме хăтланать. «Вĕлеретĕп! Эп сире-и?» — такампа ятлаçать.

Тӳнсе кайрĕ те тăраймарĕ, малтанах темĕн мăкăртаткаларĕ, кайран сасси те илтĕнми пулчĕ, кăштах вăхăт иртсен юр лартрĕ, çын курăнми те пулчĕ.

— Ăçта çухалса çӳрет-ши, асатте çулне те çитрĕ, çемйипе пурăнма пĕлеймерĕ. Çемйи чăтайманнипе тухса кайрĕ. Мăнуксем те пысăкланса кайрĕç пуль — кайнă чухне асли те пилĕк çулта çеçчĕ. Мĕнле пурăнаççĕ-ши? Кама хыврĕ-ши ку? Хам çынсемпе ятлаçса-çапăçса курман, кӳршĕсемпе те йĕркеллех пурăннă. Кинпе те — шăкăл-шăкăл. Ашшĕ те çур ĕмĕр хушшинче ман çине те, ачасем çине те алă çĕклемен. Çав тери ачаш пăхрăмăр-ши кăна? Ыттисем йĕркеллĕ çынсемех пулчĕç. Ывăлĕ те, хĕрĕ те çемйисемпе, кӳршĕ-аршăпа та йĕркеллех, ĕçре те хисĕплеççĕ. Ку этем ĕретлĕ пурăнма пĕлмерĕ: çемйи те тухса тарчĕ, куршĕсене те сивĕтрĕ, нимĕнле ĕçре те тытăнса тăраймарĕ. Халĕ ăçта сулланса çӳрет-ши, çанталăкĕ те сивĕ, ӳсĕрскер таçта çул çинче выртмасть-ши? — шухăшласа утрĕ ватă хĕрарăм.

Малалла

Шупашкарăн кӳлли — çутă кӳлĕ,

Çуталать шур хула варринче.

Таçтанах курăнать илĕртуллĕ,

Кăмăл уçăлĕ ун хĕрринче.

Шупашкарăн кӳлли – вăрăм кӳлĕ,

Çутатать керменсен сăн-питне.

Яп-яка ун тавра хывнă çулĕ,

Чуптарать çăмăл кимĕ хумне.

Шупашкарăн кӳлли – тулăх кӳлĕ,

Фонтанран кĕмĕл шыв пĕрĕхет.

Аякран та курмашкăн çын килĕ,

Кӳлĕ уншăн — кĕтмен ĕрехет.

Шупашкарăн кӳлли – янкăс кӳлĕ,

Чĕнтĕрленĕ кĕпер сас парсан

Тĕрлĕ халăх юрри килĕшӳллĕ

Янăрать çыннисем туслăран.

Шупашкарăн кӳлли – хăтлă кӳлĕ,

Хӳтĕлевçĕ-анне пуррипе.

Инçетре те сана унăн пилĕ

Савăнтарĕ пайтах ыррипе.

Хаç папай та Эссепе,

Е Мехмет ятпа çӳретĕн,

Ăсупа та ĕçупе

Çур пин çул тĕлĕнтеретĕн.

Тымару сан хамăрта,

Чăвашран ӳтленнĕ эсĕ.

Вил тăпру – ют масарта,

Ют масар - тутар кĕтесĕ.

Эс тухса мăсăльмана

Ун тĕнне мухтанă, сарнă.

Пĕтĕмпех тăван ялна

Ислама кĕртме пултарнă.

Пулнă эсĕ Меккăра,

Мăхамет çĕрне пуç тайнă.

Стамбула юлса вара

Ăс пухса çынна ăс панă.

Эс каланă: пул ĕçчен,

Чун илемĕ вăл — сăпайлăх...

Кĕнеке те ун çинчен

Эс çырса хăварнă лайăх.

Челепи – сан тĕп яту,

Сулейман патшан ыр хакĕ.

Ятунта – сан хăвату,

Çав хăват – чăваш ахахĕ.

Таврăнсан пăхатăн та –

Аллаха ялу йăлт маннă.

Юлмасан та ялунта

Пулмăн эс чăваш тăшманĕ.

Кам кама пуç çапасси –

Çыннăн ирĕкĕ вăл теççĕ.

Çураçулăх тупасси –

Акă мĕн сăваплă теççĕ.

Эс тахçан хайланине,

Ах, тупасчĕ те вуласчĕ.

Ыр сунса каланине

Халĕ ман ăша хывасчĕ...

Çунсам, çунсам, çурта –

Кӳр хăтлăх кил-çурта.

Çунсам, çунсам, çурта –

Кӳр хăтлăх кил-çурта.

Çунсам, çунсам, çурта –

Кӳр хăтлăх кил-çурта.

Чĕртсемччĕ вăй-хала,

Сирсемччĕ кахала.

Чĕртсемччĕ вăй-хала,

Сирсемччĕ кахала.

Чĕртсемччĕ вăй-хала,

Сирсемччĕ кахала.

Тасал умран, усал –

Çухал, çухал, çухал.

Тасал умран, усал –

Çухал, çухал, çухал.

Тасал умран, усал –

Çухал, çухал, çухал.

Çуртам, хĕвелленсем –

Çывхарччăр тĕллевсем.

Çуртам, хĕвелленсем –

Çывхарччăр тĕллевсем.

Çуртам, хĕвелленсем –

Çывхарччăр тĕллевсем.

Ыр кăмăл, шĕл-кăвар

Ман чунăмра хăвар.

Ыр кăмăл, шĕл-кăвар

Ман чунăмра хăвар.

Ыр кăмăл, шĕл-кăвар

Ман чунăмра хăвар.

Хăватлăрах янра.

Вăй капланать шавах.

Тавах, тавах, тавах!

Вăй капланать шавах.

Тавах, тавах, тавах!

Вăй капланать шавах.

Тавах, тавах, тавах!

Ялтисем ăна Кашта Кули теççĕ. Ку ят аслашшĕнчен тухнă пулмалла. Вал хӳме урлă пĕççисене перĕнтермесĕр сиксе каçма пултарнă теççĕ. Куля вара пуринчен те вăрăмрах, пĕшкĕнсен тӳрленме çур кун кирлĕ. Çӳллĕскерне, илемлĕ пит-куçлăскерне хĕрсем килĕштереççĕ.

Хĕсметрен таврăнсан Куля хĕрсене вайăран сахал мар ăсатнă. Купăс ăста каланăран ун тавра çамрăксем ялан явăннă. Кӳлепипе, илемĕпе тата вăйăçă таланчĕпе Куля пĕлсе усă курнă. Çапах та чĕрере пĕртен-пĕрре Уйкас хĕрĕ Такана Ульки пур. Юмахри пек иртнĕ каçсене Куля тĕлĕкре халь те курать, анчах... Тем пек пĕрлешес тесен те Улька Тăванкасри Сантăра суйласа илчĕ. Ĕмĕтленни сая кайрĕ, юрату сӳнчĕ. Мĕн тăвайăн? Куля хăй айăплă — çулталăк тĕнче касса çӳрерĕ. Яла таврăннă çĕре хĕрĕ качча тухнă! Пĕчĕк пепке те ӳсет иккен Улькан. Сантăра хĕнес шут та пурччĕ Кулян, шухăшларĕ те — мĕн усси? Куля ялта шоферта ĕçлеме тытăнчĕ. Каярахпа авланчĕ. Мăшăрĕпе хĕрпе ывăл çитĕнтереççĕ. Пурте пур пек, пурте çитет пек...

Ял çынни пĕр-пĕринпе тĕл пулатех. Малтанхи юрату та ĕмĕр асра юлать. Уявсенче Куля купăсĕн сассине илтсен Улькан чунĕ тепĕр хут хĕмленнĕ, вăл картишне тухса вăрттăн сахал мар йĕнĕ. Хăйне Сантăрпа тулли телейлĕ туйман-ши? Е ют арçын илĕртӳллĕрех туйăннă-ши? Ăнланса пĕтер-ха юрату вăрттăнлăхĕсене. Ялта ĕç çукпа пĕрех. Арçынсем ирĕксĕрех ушкăнпа пуçтарăнса ют хулана укçа тума каяççĕ. Хăш чухне мĕнле те пулин мыскара пулса тухатех. Акă, Пăра Кирли хыççăн вырăс майри вĕçтерсе килнĕччĕ. Арăмĕпе çуçрен тытса тӳпкелешнине çынсем курнă. Чалăш Лявукĕ, авланман пулин те, паян кунчченех алимент тӳлесе пурăнать. Çапла вĕсем — "шапашкă" çулĕсем.

Малалла

Пин-пин чăвашăн паттăр ар.

Ăçтан йăлтах асра тытар?

Янтуш таврашĕ Çпиритун,

Сана асран ямарĕ чун.

Чăваш ачи, чăваш çинчен

Раççей çынни тĕлĕниччен

Калаçрăн вырăс чĕлхипе,

Яту ян! кайрĕ талккишпе.

Хусан та, Питĕр те, Мускав

Сана каларĕ: тав, мухтав!

Эс Альквист, Регули таран

Тус тупрăн хăв чысу пуртан.

Чăваш кун-çулĕ те юрри,

Йăли-йĕрки – мĕн-мĕн пурри

Çинчен çырса кĕнекере

Хыпар салатрăн Раççейре.

Эс виçĕ халăх ăсĕпе,

Эс виçĕ халăх чĕлхипе

Сăнларăн хамăр пурнăçа.

Чипер кăтартнăшăн уçса

Сана "çыравçă" ятпала

Мухтарĕç ыр сăмахпала.

Хăв тĕллĕнех çутта тухса

Кăтартрăн халăхри ăса.

Çырса хăварнă ĕçусем –

Чăн туслăх тĕслĕхĕ вĕсем.

Ыр вырăссем ал панăран

Çĕклентĕн эсĕ çав таран.

Чăваш пулсассăн та йăваш,

Ĕçре вăл тăрăшать вăш-ваш!

Килет кун-çулĕ инçетрен,

Вăл катăк мар ыттисенчен.

Çакна пĕлтертĕн тĕнчене

Çĕклем тесе ентешсене.

Тав турĕ халăху сана,

Упрарĕ ĕçлĕ сăмахна.

Малалла