Электронлă вулавăш

— Штаб начальникĕ юлташ, отряд командирĕ сире халех хăй патне пыма хушрĕ... Питĕ васкавлă ĕç тет.

— Мĕн пулнă тата ун пекех?

— Пĕлме пултараймастăп. Ун патĕнче разведчиксем лараççĕ, темскер пĕлсе килнĕ пулас...

Ванюшка куккăшĕ тек нимĕн те каламарĕ, çĕрпӳртрен чупнă пекех тухса кайрĕ. Ун хыççăн отряд командирĕн ординарецĕпе тимĕрçĕ те тухрĕç.

Кĕçех Федор Иванович çутă кастрюльпе пăсланакан яшка илсе кĕчĕ.

— Апатланăпăр, тăванăм, — терĕ вăл, Ванюшкăпа юнашар ларса. — Сывалас тесен çиес пулать. Пурнăç саккунĕ çапла...

Пуçне çĕклеймен Ванюшкăна вăл апатне кашăкпа çитерме тытăнчĕ.

— Сып, сып, анмасан та çи. Унсăр май килмест...Çак вăхăтра сасартăк çĕрпӳрт тĕлĕпе çынсем чупса иртни илтĕнчĕ. Унччен те пулмарĕ — çĕрпӳрте паçăрхи тимĕрçĕ кĕрсе тăчĕ. Вăл фельдшера кăчăк туртса алăк патнерех чĕнсе илчĕ те хуллен кăна:

— Тревога, Федор Иванович, — терĕ.

— Мĕн пулнă вара? — ыйтрĕ фельдшер.

— Пирĕн çынсем инçетри разведкăран таврăннă...Нимĕçсем пире хупăрласа илесшĕн иккен. Темиçе дивизи хатĕрленĕ пире хирĕç яма. Танксемпех...

— Мĕн тумалла вара?

— Хатĕр пулма хушрĕç. Вăйлă çапăçусем пулма пултараççĕ. Тен, урăх çĕре куçмă тӳр килĕ теççĕ. Кунта нимĕн те хăвармалла мар...

Çакна илтсен, Ванюшка пăлханса кайрĕ.

— «Вăйлă çапăçусем пулма пултараççĕ...» Эх, мĕншĕн сывă мар-ши эп халь! Эпĕ те çапăçнă пулăттăм! Анчах каплипе эпĕ — чăрмав çеç...

VI

Çак тăрăхри партизансене яланлăхах тĕп туса хума татăклă шут тытнă нимĕçсен командованийĕ кунта чăнах та нумай çар илсе пынă-мĕн: пехота та, артиллери те, танксем те — темĕн те пĕр. Гитлеровецсен планĕ çакăн пек пулнă: партизансемпе çыхăннă ялсене карательнăй отрядсем çунтарса, ишĕлтерсе, çĕрпе танлаштараççĕ, партизансене хăйсене вара ятарласа янă çар чаçĕсем, вăрмансенче хупăрласа илсе, пĕтерсе тăкаççĕ.

Чăн та ĕнтĕ, карательнăй отрядсен ĕçĕ ăнса пынă. Хӳтлĕхсĕр ялсене хыптарса ярасси, хĕрарăмсемпе ватă-вĕтĕсене пĕр çĕре пухса персе пăрахасси — йывăр ĕçех пулман. Анчах та партизансене вĕсем нимех те тăвай-ман. Кусен йышĕ ӳссех, вăйлансах пынă, тăшмана та вĕсем ытларан та ытларах сиен кӳрсе пынă. Çавна пула нимĕçсем кунта пысăк вăйсем илсе килнĕ. Анчах партизансем вĕсене лайăх кĕтсе илме хатĕрленнĕ...

Чапаев ячĕпе хисепленекен отряд партизансен пысăк соединенине кĕнĕ. Фашистсем тапăнасса сиссен вара çав соединенири пур отрядсенче те боевой тревога тунă. Çынсене, пĕтĕм хĕçпăшала, боеприпассене тĕрĕсленĕ. Кашни отряда, отрядри кашни ротăна, взвода çапăçма участоксем уйăрса панă.

Çапăçу ирхине пуçланнă. Отряд тăнă вырăна гитлеровецсем пур енчен те тупăсемпе минометсенчен çав тери вăйлăн пеме тытăннă. Вăрман татти-сыпписĕр кĕрленĕ, йывăçсем хуçăла-хуçăла, кăклана-кăклана вăркăннă, унта та кунта тĕтĕм мăкăрланнă, сывлăша ĕнĕк шăрши çапнă.

Партизансем малтанах шарламан. Вĕсем фашистсем хăйсен çывăхнерех пырасса кĕтсе выртнă. Область хулинелле каякан автотракт енчен, йывăçсем хушшипе, фашист салтакĕсем килме пуçлани курăнсан вара — кашни тĕмĕ айĕнчен пулемет та винтовка, автомат та карабин шатăртатма пуçланă. Фашистсен цепĕсем пĕр çур сехетренех сайралса юлнă. Унта та кунта тăшманăн аманнă салтакĕсем кăшкăрашни, çухăрашни илтĕннĕ...

Фашистсен малтанхи атаки путланнă. Анчах тепĕр сехетрен вĕсем çĕнĕ атака пуçланă. Ку малтанхинчен те вăйлăрах пулнă, çапах та партизансем пĕр шит те чакман, нимĕçсене каялла тартнă. Кун хыççăн пĕр хушă çапăçу кĕрлевĕ лăпланнă пек пулнă, сайра хутра минăсем çеç йывăçсем хушшипе ӳлесе килсе шартлата-шартлата çурăлнă. Анчах та нумаях пыман ку. Çапăçу сасартăк сылтăм енчи çамрăк вăрманта хĕрсе кайнă,

Кунта йывăçсем вĕтĕрех пулнă. Çавăнпа та фашистсем ку тĕле хăйсен танкĕсене янă. Оборона тытаканни ку вĕтлĕхре Ванюшкăн куккăшĕ пулнă. Пĕр аллă-утмăл партизанпа пĕрле вăл оборона сооруженийĕсене пит васкавлăн çирĕплетнĕ. Часах йывăçсем хыçĕнчен пĕр харăс виçĕ пысăк танк кĕмсĕртетсе тухнă. Вĕсем тупписенчен, пулемечĕсенчен вут-çулăм тăкса, хăйсен çулĕ çинчи йывăçсене ава-ава, хуçа-хуçа малалла ыткăннă. Малтанах вĕсене чарма пултаракан вăй та пулас çук пек туйăннă. Ытла та çĕр çĕмĕрсе пынă вĕсем... Анчах шĕшкĕ тĕми айне пытарса лартнă тупă пĕр икĕ-виçĕ хут персенех, малти танкĕ хыпса илнĕ. Тепĕр танкне хайхи мăн сухаллă тимĕрçĕ Иван Смелов нимĕçсен противотанковăй пăшалĕпе персе тивертсе янă. Виççĕмĕшĕ сасартăк пăрăнса кайма тăнă, анчах та хăтăлайман, — партизансем алтса хатĕрленĕ «кашкăр шăтăкне» пуç-хĕрлĕн кĕрсе ларнă. Ана курсан, тахăшĕ, йывăç хыçĕнчен сиксе тăрса, граната ывăтнă. Вара вăл та тĕтĕмпе çулăм ăшне путнă. Танксем хыççăн чупакан салтаксем тек малалла каяйман. Партизансен пулисем вĕсенчен нумайăшне çулса тăкнă, чĕрĕ юлнисем каялла тарнă.

Темиçе хут та атакăланă фашистсем партизансене. Çапах та усси пулман. Вĕсем сахалтан та пĕр 200 —300 салтак, çичĕ танк çухатнă, çапах та партизансем малтанхи вырăнтах тăнă, нимĕн чухлĕ те чакман. Тĕттĕмленсен вара фашистсем хăйсем каярах чакса тăнă - вăрманта чух вĕсем яланах шикленнĕ, — анчах ирхине, çывăхри аэродромран самолетсем чĕнсе илсе, партизансем çине бомбăсем пăрахма тытăннă. Çав вăхăтрах вĕсене флангсенчен хĕссе лартма, унтан тимĕр ункă ăшне хупма çирĕм танк таран янă...

VII

Çапăçу пуçланнă чух Ванюшка çывăрнă, анчах малтанхи снарядсем ӳке-ӳке çурăлсанах, вăл вăранса кайса куçĕсене уçрĕ.

— Переççĕ мар-и? — пуçне çĕклесе ыйтрĕ вăл çĕрпӳртри тепĕр сак çинче бинтсемпе тăрмашса ларакан Федор Ивановичран.

— Переççĕ, — ним пулман пекех ответлерĕ ăна фельдшер.

— Камсем?

— Паллах, кам çапăçать — çав перет. Вĕсем те, эпир те. Вăрçăн йĕрки çапла. Анчах эсĕ ан хăра, эпир санпа шанчăклă çĕрте, çĕр айĕнче.

— Çук, эпĕ хăрамастăп...

— Вырт та çывăр. Хĕвел те тухман-ха.

— Эсĕ çывăрмастăн-çке?

Ман çывăрма юрамасть. Çапăçу пынă вăхăтра эпĕ кашни самантрах кирлĕ пулма пултаратăп. Куратăн-и — сурансене çыхмалли хатĕрлетĕп...

Инçетре те мар, пĕр çĕр метрта пулĕ, йывăр снаряд ӳксе çурăлчĕ. Çĕрпӳрт стенисем чĕтренсе илчĕç, мачча вырăнне сарнă каштасем хушшипе тăпра тăкăнчĕ.

— Чи пысăк сысни килсе ӳкрĕ, — терĕ Федор Иванович, хăй пуçĕ çине тăкăннă тăпрана шăлса. — Анчах пирĕншĕн пурпĕр. Пирĕн пата чавса кĕме сăмси кĕскерех-ха унăн...

Ку сăмахсене вăл юри, Ванюшкăна шиклентерес мар тесе, каларĕ. Ванюшка ăна ăнланчĕ, анчах та сисмĕш пулчĕ.

Тупăсем пени пĕрре вăйланчĕ, тепре кăштах чарăннă пек пулчĕ, унтан каллех çĕнĕ налет пуçланчĕ. Вăхăт чылай иртрĕ ĕнтĕ, çĕрпӳрт алăкĕнчен хĕвел çути шăвăнса кĕчĕ. Ванюшка ним шарламасăр тупăсем пенĕ çĕрте халĕ мĕн пулса пыни çинчен шухашласа выртрĕ.

— Эх, сывă пулсан... эпĕ те ĕнтĕ çавăнта кайăттăм, фашистсене çунтарнă пулăттăм...

Çавăнтах вăл хăйне хăй партизансем хушшинче аллине автомат тытса, урра кăшкăрса малалла ыткăнса пынă пек курчĕ.

Унăн шухăшне тулта такам хыттăн кăшкăрни татрĕ.

— Эй, тухтăр! Федор Иванч! Аманнисене йышăн! — Лăпкăн, кăшт ыйхăланă çын пекрех ларакан фельдшер аллинчи япалисене хăпăл-хапăл аяккалла пуçтарса хучĕ те çамрăк çын пекех чупса тухса кайрĕ.

— Малтан йывăр аманнине илсе кĕрĕр, — тени илтĕнчĕ тултан.

Çĕрпӳрте хура кăтра çӳçлĕ йĕкĕте, отряд командирĕн ординарецне, йăтса кĕчĕç. Унăн сăнĕ хут пекех шурса кайнă, хăй аран йынăшать. Хăрах алли наçилкка çинчен шуса аннă та вĕрен татки пек кăна çакăнса тăрать.

— Тĕрĕс калатăр... Питĕ йывăр, юн нумай пĕтнĕ... — мăкăртатса илчĕ Федор Иванович, аманнă йĕкĕт çине пăхса. — Çамрăклăх çеç çăлма пултарать ăна... Анчах та шанăпăр, шанăпăр... Чи кирли вăл — шанчăка çухатмании. — Хăй çавăнтах ăна бинтсемпе васкавлăн çыхма тытăнчĕ, унтан укол турĕ. — Ах, герой, герой... Епле кун пекех лектерчĕç-ха сана?

— Контратака вăхăтĕнче, — терĕ аманнă çынна çĕклесе кĕнĕ çамрăк партизан. — Юман хӳттине пытанса ларнă-мĕн эсрел фрицĕ. Пăхатăп — Петькăна тĕлленĕ, мур, кĕç-вĕç перет ĕнтĕ. Эпĕ чупса пырса çапса ӳкериччен персе яма ĕлкĕрчĕ, сатана!

— Чăн, сатана... Хăйне леш тĕнчене ăсатрăн-и хуть? — ыйтрĕ Федор Иванович, аманнин ал тымарне тытса тăрса.

— Ăсанчĕ! Автомат аврипе пĕрре кăна патăм пуçĕнчен — çавăнтах урисене çӳлелле тăратрĕ.

— Çав кирлĕ, çав кирлĕ...

Çамрăк партизан çамки çинчи тарне шăлса илчĕ.

— Федор Иванч, чăннипе кала... Мĕнле? Пурăнас пек-и вăл? Шанчăк пур-и?

— Каларăм вĕт: çамрăклăх çеç çăлма пултарать... Хăйĕн вăйĕнчен килет...

— Ахаль чухне çав тери вăйлăччĕ те-ха вăл...

— Шанăпăр, тăванăм, шанăпăр! Калатăп-иç, пурнăçра нимĕнрен ытла шанчăка çухатма юрамасть.

— Хăвăртрах унта эсир! — илтĕнчĕ тултан тепĕр сасă.

— Халех, халех!

Тепĕр минутран çĕрпӳрте тата икĕ çынна çĕклесе кĕчĕç. Пĕри — чылай ватă, кукша пуçлă çын, тепри — тулли питлĕ, пĕр вунтăхăр-çирĕм çулхи хĕр. Вĕсене иккĕшне те урисенчен амантнă.

— Ай-ай-ай... Епле-ха капла, епле-ха капла пулчĕ ку? — хыпăнса ӳкрĕ Федор Иванович, часрах эмелсем, çыхмаллисем хатĕрлесе. — Ашшĕпе хĕрне те пĕр харăс!..

— Ой-ой! —йынăшса илчĕ ватти.

— Халех, халех, Ефим Павлович... Çыхам-ха лайăхрах, атту юн сăрхăнать санăн... Епле тăрук пулчĕ-ха ку?

— О-ой!..

— Малтан аттене персе ӳкерчĕç, — терĕ хĕр вăйсăрланнă сасăпа, — эпĕ ăна пулăшас тесе чупса пытăм. Суранне çыхас тесеттĕм кăна — юнашарах мина ӳкрĕ.

— Шăммах лекмен курăнать-ха, хăрушах мар... Çапах та ĕçсем мĕнле халь унта?

— Эпир пĕр утăм та чакман.

— Лешсем çаплах тапăнаççĕ-и?

— Калама çук сĕмсĕр.

— Лапчăтсах хурасшăн эппин пире?

— Пырши çинçерех-ха вĕсен!

— Ах, Федор Иванович, пĕр çăвар та пӳлсан шыв парсамччĕ... — ыйтрĕ ватти.

— Ĕç, ĕç, акă чей... Тен, тутлах мар пулĕ — сахăрне хушса парăп. Сахăр усăллă вăл, вăй хушать. Ĕç, тĕппипех ĕç...

Ерипен сылтăм аяк çине çаврăнса выртнă Ванюшка çаксене пурне те курчĕ, пурне те илтрĕ. Сăнаса выртнăçемĕн ăна Федор Иванович ытларах та ытларах кăмăла кайса пычĕ. Епле ырă чĕреллĕ çын иккен вăл! Кашнинех йăпатма, кашнин кăмăлне хăпартма, çынсен асапĕсене чакарма пĕлет, пуриншĕн те тăрăшать. Вăрçăччен, ялта ĕçлесе пурăннă чух, асăрхаман та вёт çавна. Мĕн тери лайăх çыксем пулнă-мĕн йĕри-таврара! Ак çак старике те, Ефим Павлович тенине, Ванюшка асăрхасах кайман. Вăл колхоз утарĕнче ĕçлетчĕ, питĕ лăпкă çын тетчĕç ăна, ĕмĕрĕнче пĕр усал сăмах каласа курман-тăр. Халь, авă, пăшал тытса çапăçăва тухнă. Çитменнине, пĕччен мар, хĕрĕпе пĕрле... Хĕрĕ унăн кăçал çеç учительницăна вĕренсе тухнă, анчах ачасене вĕрентес вырăнне — ав ăçта килнĕ вăл.

— Пурте çапăçаççĕ... Пурте! Эпĕ те ак... Сывалам кăна!

Вăхăт шурĕ. Акă ĕнтĕ çĕрпӳрт алăкĕнчен хĕвел каялла тухса кайрĕ, кăнтăрла та иртрĕ пулас. Анчах çапăçу шавĕ халь те-ха кĕрлесе тăрать. Хушăран, паçăрхи пекех, партизансен лагерĕ таврашне уйрăм снарядсем пыра-пыра ӳкеççĕ. Кашни снаряд ӳкмессерен, çĕр кисреннипе, маччаран тăпра тăкăнать.

Çĕрпӳрте малтан илсе кĕртнĕ хура кăтра каччă ним пĕлмиех выртрĕ, вăхăчĕ-вăхăчĕпе аташа-аташа илчĕ. Федор Иванович унтан пĕртте уйрăлмарĕ, ăна шелленипе тек-текех тарăннăн сывла-сывла илчĕ.

Ефим Павлович утарçă та йывăррăн асапланса выртрĕ: ахлатрĕ, йынăшрĕ, фашистсене ылханчĕ. Ана кура, унăн хĕрĕ те лăпланма пĕлмерĕ.

— Тем тăвăттăм! Пĕтĕм асапне, ыратнисене хам çине илĕттĕм!.. Çук, тӳссе çитереймест пулĕ... Ах, атте, атте! — терĕ вăл шăппăн, старик çинчен пĕр самантлăха та куçне илмесĕр.

— Ытлашши ан хуйхăр-ха, тен, тӳрленĕ, — кĕтмен çĕртен сăмах хушрĕ Ванюшка, ку таранччен ним те чĕнменскер. — Эпĕ те ним пĕлми пулнăччĕ те, чиперех сывалатăп ав...

— Тата кам пур кунта санăн? — тĕлĕнсе ыйтрĕ хĕр Федор Ивановичран. — Хĕрарăм-и, арçын-и?

— Хамăр ялсемех, аманнăскер, — терĕ фельдшер.

— Кам?

— Хамăрăн штаб начальникĕн, Семен Петрович Коробовсен, таврашĕ. Унăн аппăшĕн ывăлĕ эппин, Ванюшка...

— Э-э, леш, пĕтĕм ял халăхне персе пăрахнă чух ăнсăртран хăтăлса юлни-и?

— Шăп çавă ĕнтĕ.

— Авă мĕн!.. Сывалать-и?

— Сывалатăп тет-иç...

— Миçере эсĕ, Ванюшка? — ыйтрĕ хĕр, пуçне ун еннелле çавăрса.

— Вунпиллĕкре.

— Нимĕçсем киличчен хăш класра вĕреннĕ?

— Улттă пĕтернĕ.

— Питĕ аван... Фрицсене хăваласа ярсанах, шкулсем уçăлаççĕ те акă, малалла вĕренме тытăнатăн.

— Курăнĕ-ха унта, — терĕ Ванюшка. — Те вĕренмелле пулать, те...

— Мĕн «те»? Фашистсем килсе вĕренме кансĕрленĕ пирки ун чух тата хытăрах çине тăрса вĕренес пулать! А мĕншĕн çапăçатпăр халь эпир? Çавăншăн. Каллех ирĕклĕн пурăнмалла, ирĕклĕн ĕçлемелле, мĕне вĕренес килнĕ — çавна вĕренмелле пултăр тесе çапăçатпăр.

— Тĕрĕс, тĕрĕс сан сăмаху, — терĕ Федор Иванович, каллех кăтра çӳçлĕ каччăн ал тымарне тытса. — Пурнăç вёресе тăтăр, юрă шăрантăр, кашнин сăнĕ çинче савăнăç çиçтĕр...

Çĕрпӳрт умĕнче каллех такамсем калаçни илтĕнчĕ.

— Хуллентерех эсĕ! Пуçне ан перĕнтер, хул хушшинчен тыт! — терĕ пĕри.

— Халь те асăрханса тытатăп-çке, — тӳрре тухасшăн пулчĕ тепри.

— Ут малтан!

Федор Иванович кăтра çӳçлĕ каччăн аллине ячĕ те пуçне алăк еннелле çавăрса итлерĕ.

— Татах такама илсе килчĕç...

Вăл тулалла тухма тăчĕ, анчах ăна хирĕç икĕ партизан нимĕç тумĕ тăхăннă тĕреклĕ арçынна алли-уринчен çĕклесе кĕчĕç. Унăн пуçне, питне-куçне бинтсемпе ним курăнми çыхнă, бинчĕ чĕп-чĕрĕ юн, çавăнпа та ăна палласа илме те çук. Çын йывăррăн сывлать, пĕр сас та кăлармасть. Вăл питĕ йывăр аманнă пулас...

— Вырттарăр... Çакăнта вырттарăр... сак çине, — хĕрпе юнашар вырăна кăтартрĕ Федор Иванович. Аманнă çынна чипер вырнаçтарса хурсан, унăн юнлă бинчĕсене салтма тытăниччен малтан: — Кам пулчĕ ку? —тесе ыйтрĕ.

— Штаб начальникĕ, — терĕ партизансенчен пĕри, ассăн сывласа ярса.

— Мĕ-ĕн? Мĕн терĕн эсĕ? — куçлăхне хăвăрт кăна çамки çине хăпартса лартрĕ фельдшер.

— Хамăрăн отрядăн штаб начальникĕ, — терĕ партизан каллех.

— Семен Петрович-и? Коробов-и? — чавси çине çĕкленсе ыйтрĕ аманнă хĕр, Федор Иванович пекех тĕлĕнсе.

— Çавă çав...

— Пулма пултараймасть! Эсир темскер пăтраштаратăр! —хыпăнса ӳкрĕ те вара Федор Иванович аманнă çыннăн пуçне çыхнă бинтсене салатща тытăнчĕ. — Ĕненместĕп! —мăкăртатрĕ вăл. — Семен Петрович халиччен вутра та çунман, шывра та путман... Ăна пуля та тивмен, снаряд та витмен... Кирлĕ мара калаçатăр!

Анчах партизан тĕрĕссинех каланă. Халĕ илсе килнĕ çын чăнах та Семен Коробов, отряд штабĕн начальникĕ, Ванюшка Долбинăн куккăшĕ, пулнă.

Фашистсем ăна пуçĕнчен амантнă. Вăл ним пĕлми выртнă...

VIII

Куккăшне палласа илсен, Ванюшка тăруках калаçайми пулчĕ. Ăшчикĕ сасартăк тăвăнса ларчĕ унăн, чĕри çав тери хытă пăчăртанса илчĕ, куçĕсем хуралса килчĕç.

«Кукка та пĕтрĕ эппин... Халь ĕнтĕ ман никам та, никам та çук...»

Çак шухăш Ванюшкăна вут пек çунтарса илчĕ. Ыратни-туни çинчен манса кайсах, вăл выртнă çĕртен йăпăртах тăрса ларчĕ. Чĕри хăвăрттăн тапрĕ, аллисем чĕтрерĕç, куçĕсенчен çут шăрçа пек куççулĕсем йăрлатса анчĕç.

— Федор Иванч! Федор Иванч! Вилнĕ-и вăл? Вилнĕ-и? — кăшкăрсах ячĕ унтан Ванюшка. — Калăр тĕрĕсине! Калăр...

Семен Коробовăн пуçне çыхса тăракан фельдшер ун çине хулпуççи урлă хаяррăн пăхса илчё.

— Эсĕ, мĕн, ухмаха ертĕн-и? Çакăн пек çын ма вилтĕр вăл? Паллах, чĕрĕ. Вилес те çук!

— Улталатăр эсир! Вилнĕ вăл!..

— Ан çухăрса лар! — çилленсех кайрĕ Федор Иванович. Ытти тухтăрсем пекех, чирлĕ çынна эмелленĕ чухне вăл "хăйне чăрмантарнине шутсăр юратман. — Кам хушрĕ сана тăрса ларма? Халех лăпланса вырт!

— Тĕрĕссине калăр... Пĕлес килет-çке манăн!

— Пуçĕнчен осколок чавса кайнă çеç, хăрамаллах мар...

— Сывалать-и эппин? Вилмест-и?

— Калатăп-çке, хăрамалли çук...

— Федор Иванович, епле пулсан та çăлăр ăна! Манăн урăх никам та çук вĕт, хăвăрах пĕлетĕр... Тархасшăн, çăлăр! — Ванюшкăн каллех куççулĕсем шăпăртатса анчĕç.

Федор Ивановичпа хĕр ăна чĕререн шеллесе лăплантарма тытăнчĕç.

— Чарăн ĕнтĕ, ачам... Хуйха куççулĕпе пурĕпĕр пулăшма çук...

— Çирĕпрех пулас пулать, тăванăм. Вăрçă çавăн пек япала вăл, вăрçăра темĕн те тӳссе ирттерме тӳр килет.

Федор Иванович çаплах Ванюшкăн куккăшĕ патĕнче хыпаланчĕ. Укол тунă хыççăн пулас, аманнă çын вăрăммăн сывласа йынăшса ячĕ, шăлĕсене шатăртаттарса илчĕ. Унтан каллех лăпланса, çывăрнă пек пулса выртрĕ.

— Нумай юн тăкатпăр, нумай... — мăкăртатрĕ Федор Иванович, аллине çуса. — Усси часрах пултăрах...

— Пулать, Федор Иванович... — терĕ хĕр. — Çĕнтерӳ инçех мар ĕнтĕ...

— Ăна пĕлетĕп эпĕ. Пĕлмен пулсан, ват пуçăмпа партизана каяссăм та çук. Сире, çамрăксене, нимех те мар вăл, анчах та пире — сан аçуна та авă — йывăртарах. Тĕрĕсне калатăп. Анчах кĕтнĕ сехет çитиччен тӳсес пулать... Кĕрешес пулать...

Инçетре çапăçу çаплах кĕрлесе тăчĕ, Федор Ивано-вичпа аманнă хĕр калаçнине итлесе выртса, Ванюшка кăштах лăпланчĕ.

«Кĕтнĕ сехет çитиччен тӳсес пулать...»

Çĕрпӳрте çав вăхăтра паçăрхи тимĕрçĕ — Иван Смелов — васкаса пырса кĕчĕ. Вăл автоматне алăк патне тăратрĕ те тӳрех сак çине ларчĕ.

— Ух, ывăнтăм... — тарланă çамкине шăлса илчĕ вăл.

— Сана та... лекрĕ-им, Иван Васильч? — тĕлĕнерех пăхрĕ ун çине Федор Иванович.

— Çук... Мана отряд командирĕ ячĕ сан патна. Приказ...

— Мĕнле приказ тата?

— Аманнисене халех кунтан илсе каймалла...

— Ăçта, мĕншĕн? — шак хытса тăчĕ фельдшер. Çав хушăрах вăл пăлханма пуçлани палăрчĕ. — Ĕçсем япăх-им? Хĕсеççĕ-им?

Тимĕрçĕ аманнисем çине пăха-пăха илчĕ.

— Çук, уншăн мар... Тепĕр тесен — пĕлместĕп, ман ĕç çук унта. Приказ. Хĕвеланăçнелле Замошкино еннелле каймалла. Астăватăн-и, çуркунне пултăмăр? Ефим Павлович унта пыл хурчĕсем ĕрчетме пит авăн тетчĕ...

— Пысăк Çĕр çинчен пирĕн пата икĕ самолет пырса кайнăччĕ, çавăнта-и?

— Тĕп-тĕрĕс. Анчах халĕ хамăр кунта килнĕ çулпа каймастпăр, тӳрĕрен, шурлăхпа... Ытлашши япала илмелле мар терĕç.

Федор Иванович тимĕрçе куçран пăхрĕ. Сăмахсăрах ăнланчĕ вăл: фашистсем партизансене икĕ енчен хĕссе килме тытăннă, ахăртнех, «миххе» хупса лартасшăн мулĕ, çавăнпа та тылсене каялла чакарма шухăшлаççĕ имĕш. Тăшман ан систĕр тесе, ĕнтĕ никам çӳремен çулпа каймалла. Кун пек пĕрре кăна мар тунă вёсем.

— Мана пулăшма ячĕç, — терĕ Смелов.

— Ăнланатăп.

— Семен Петрович мĕнле?

— Калама хĕнтерех...

— Командир ун сывлăхĕшĕн питĕ пăшăрханать. Мĕн тума май пуррине пĕтĕмпех тутăр терĕ сана, кĕçĕр Пысăк Çĕр еинчен самолет чĕнетĕп терĕ.

— Кирлĕ пулать пулĕ çав...

Федор Иванович Ванюшка çине пăхса илчĕ. Ача итлесе выртнине асăрхасан, чĕлхе вĕçне килнĕ сăмахĕсене çăтса ячĕ.

«Ух, çивĕч! Нимĕн те пытарма çук иккен унран... — терĕ вăл хăй ăшĕнче ун çинчен. — Маттур разведчик пулма пултарать малашне...»

Каç пулнă чух вара отрадăн лазаречĕ обозпа пĕрле хĕвеланăçнелле тухса кайрĕ.

Çур километр таран тăсăлнă обоз пуçĕнче Иван Смелов пычĕ. Кунти вырăнсене вăл лайăх пĕлнĕ, мĕншён тесен ку таврара сунарта сахал мар çӳренĕ. Ахальтен мар ĕнтĕ ăна, ĕлĕк ăста сунарçă пулнăскере, отрядра бронебойщик тунă.

Ансăр проççексем, тахçанах пăрахăçа тухнă кукăр сукмаксем тăрăх, чăтлăхсем витĕр, шурлăхлă лачакаллă вырăнсем урлă Смелов обоза ирччен пĕр вунпилĕк километр таран илсе кайрĕ. Кăвак çутăлла вара вĕсем питĕ тарăн çырма тĕпне çитсе чарăнчĕç те лашасене тăварнă-тăварманах хӳшĕсем тума, çĕрпӳртсем чавма пикенчĕç. Командир хушнă тăрăх, кунта отрядăн çĕнĕ лагерĕ иулмалла пулнă,

Федор Ивановичăн санитарнăй ещĕкĕсемпе пĕр урапа çинче выртса килнĕ Ванюшка сасартăк пуç тăрринче самолет кĕрленине илтрĕ. Çывăхранах вĕçсе иртсе кайрĕ вăл. Кăшт тăхтасан, самолет каялла таврăнса килсе тепĕр хут вĕçсе иртрĕ. Аялтанах, кустăрмисемпе йывăç тăррисене перĕнес пекех ярăнса иртрĕ.

Ванюшка тĕлĕнсех кайрĕ:

— Нивушлĕ нимĕçсем асăрхарĕç пулĕ пире?

Унăн чĕри каллех хăвăрттăн тапма тытăнчĕ.

Анчах та ку совет самолечĕ пулнă. Кунта вăл отряд командирĕ радиопа чĕннĕрен килнĕ. Партизансем çывăхри уçланкăра кăвайтсем чĕртсе ярсанах, вăл çĕре анса ларче те ĕнерхи çапăçура йывăр аманнисене йышăннă хыççăн каялла, Пысăк Çĕр çине, вĕçсе кайрĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн