ЧР Патшалӑх премине илме тӑратнӑ
«История чувашской литературы XX века. Часть 1. 1900–1955 годы» (2015 ҫ.); «История чувашской литературы XX века. Часть 2. 1956–2000 годы» (2017 ҫ.) тӗпчев ӗҫӗ чӑннипех те сумлӑ. 850 ытла страницӑра тӑван илемлӗ сӑмахлӑхӑн иртнӗ ӗмӗрти аталанӑвне туллин те анлӑн тишкерсе кӑтартнӑ тени пӗртте ӳстерсе калани мар. Иртнӗ тапхӑрта чӑваш литературине камсем тӗпченӗ? Тӗпчев ӗҫӗн тытӑмӗ мӗнле? Вулакансем патне ҫитнӗ ҫак ӗҫе пурнӑҫлама камсем хутшӑннӑ? Ҫак тата ытти ыйтусене монографи концепцийӗн авторӗсенчен пӗри, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, ЧПГӐИ ӑслӑлӑх ертсе пыракан ӗҫтешӗ Виталий Григорьевич Родионов профессор хуравлать.
– Виталий Григорьевич, палӑртса хӑварни ытлашши пулмӗ: Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ (ЧПГӐИ) кӑларнӑ 2 томлӑ кунашкал монографи Урал-Атӑл тӑрӑхӗнчи вырӑс мар халӑхсен пӗрин те ҫук.
– Чӑнах та, пирӗнпе кӳршӗллӗ е инҫетерех тӗпленсе пурӑнакан халӑхсем ҫакнашкал тӗпчевсем кӑларайман-ха. Мӗншӗн? Ку ыйтӑва пирӗн хуравламалла мар.
Ака уйӑхӗн 10-мӗшӗнче пирӗн республикӑра «Ачана чӑвашла кӗнеке парнеле» акци пуҫланнине эпир пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер, ӑна йӗркелеме Чӑваш Патшалӑх Канашӗн Ертӳҫи Альбина Егорова сӗннӗччӗ. Ыр кӑмӑллӑх акцийӗ ӗнер, Чӑваш чӗлхи кунӗнче, вӗҫленчӗ.
Акцие хутшӑннӑ май Альбина Егоровна Шупашкар районӗнчи Кӑшавӑш ачисемпе тӗл пулнӑ. Унта вӗренекенсем валли вӑл чӑвашла кӗнекесем илсе кайнӑ. ЧР парламенчӗн Экономика политики, агропромышленность копмлексӗн тата экологи комитечӗн ертӳҫи Сергей Павлов Вӑрнарти 2-мӗш шкулта вӗренекен 11-мӗш классемпе курнӑҫнӑ. ЧР парламенчӗн Бюджет, финанс тата налук енӗпе ӗҫлекен комитечӗн ертӳҫин ҫумӗ Елена Николаева Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Октябрьскинчи шкулта 8-мӗш тата 10-мӗш классенче ӑс пухакансемпе тӗл пулнӑ. Николай Курчаткин Ҫӗрпӳри 1-мӗш тата 2-мӗш, Кӑнарти шкулсенче пулнӑ.
Акцие ҫавӑн пекех Федерацин травматоллоги, ортопеди тата эндопротезировани центрӗн тӗп врачӗ Николай Николаев, ЧР парламенчӗн ертӳҫин ҫумӗ – Бюджет, финанс тата налук енӗпе ӗҫлекен комитечӗн ертӳҫи Юрий Кислов, ЧНК президенчӗ Николай Угаслов, И.
Ентешсене Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев Чӑваш чӗлхи кунӗпе саламланӑ. «Тӑван сӑмаха упрасси тата хакласси – пирӗн пӗрлехи ӗҫ», — тесе шухӑшлать вӑл.
«Ҫак уяв илемлӗ те янӑравлӑ чӑваш чӗлхине – пирӗн халӑхӑн пысӑк та аслӑ пуянлӑхне – амӑшӗн сӗчӗпе пӗрле чуна хывнӑ мӗн пур ҫынна пӗрлештерет. Вӑл чӑвашсен наци ӑнланулӑхне сӑнарлакан пӗрлӗх символӗ, пирӗн ӑс-хакӑл культурине упраса хӑвармалли тата аталантармалли тӗп хатӗр пулса тӑрать», — шӑрҫаланӑ саламра.
«Тӑван чӗлхене, хамӑрӑн йӑх-тымарсене пӗлни иртнипе паянхин чӗрӗ ҫыхӑнӑвне, пуян культурӑпа истори еткерне тата авалхи йӑласене упраса хӑварма май парать. Тӑван сӑмаха упрасси тата хакласси – пирӗн пӗрлехи ӗҫ», — палӑртнӑ Михаил Васильевич.
«Асам» пӗтӗм чӑвашсен IV кинофестивалӗ иртнӗ май киносценарисен питчингне йӗркелеме йышӑннӑ. Кинофестиваль, аса илтерер, чӳк уйӑхӗн 11-15-мӗшӗсенче Шупашкарта пулӗ.
Ют ҫӗршыври тата хамӑр ҫӗршыври кинофестивальсене йӗркелекенсем питчингсене час-часах пуҫараҫҫӗ. Чӑвашсен ун пекки пулманччӗ-ха.
«Асам» питчинг вӑхӑтӗнче киносценари авторӗсен ӗҫӗсене хӑтлӗҫ. Ҫӗнтерӳҫӗ кинопроект авторне укҫа-тенкӗллӗ усламҫӑ е пӗр-пӗр организаци кино ӳкерме пулӑшӗ. Питч 5 минутран вӑрӑм пулмалла мар. Ӑна ирттерни чӑваш кинематографне аталанма пулӑшас тӗллевӗллӗ.
«Асам» питчингӑн мӗнпур условийӗпе Чӑваш Республикинчи кинематографсен пӗрлешӗвӗн сайтӗнче тӗплӗнрех паллашма пулать. Унта конкурсӑн положенине, регламентне, заявлени-анкетине вырнаҫтарнӑ.
Паян «Чӑваш Ен литератури: ҫулталӑкри чи нумай вуланакан кӗнеке» конкурса пӗтӗмлетнӗ. Ун вӑхӑтӗнче 2017 ҫулта чи нумай вуланӑ кӗнекесене хакланӑ.
Ӑна Чӑваш Енӗн Культура, национальноҫсен ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министерстви пуҫарнипе Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗ, Чӑваш Енри Профессионал писательсен пӗрлешӗвӗ, Чӑваш кӗнеке издательстви ҫулсерен ирттереҫҫӗ.
«Проза жанрӗпе чӑвашла ҫырнӑ чи нумай вуланакан кӗнеке» ята Валериан Муравьевӑн «Ҫылӑхлӑ арҫын» тата Хӗветӗр Агиверӑн «Йӗпхӳри сасӑ» кӗнекисем тивӗҫнӗ.
Ача-пӑча литературине илсен, кӗҫӗн классем валли ҫырнӑ хайлавсем хушшинче Людмила Смолинан «Натали», аслӑ классем валли ҫырнисенчен Николай Андреевӑн «Шӑрӑх кунсем» кӗнекисене вулакансем юратса йышӑннӑ. «Драматурги жанрӗпе ҫырнӑ чи нумай вуланакан кӗнеке» — Николай Терентьевӑн «Суйласа илнисем. 3-мӗш том».
Ӗнер пирӗн республикӑра «Ҫӗнӗ ятсем уҫатпӑр» VII литература конкурсӗн ҫӗнтерӳҫисене чысланӑ. Ку ӑмӑрту, Марина Карягина тележурналист, сӑвӑҫ тата поэт Фейсбукра пӗлтернӗ тӑрӑх, виҫӗ ҫулта пӗрре иртет. Ҫӗнтерӳҫӗсене Республикӑн ача-пӑчапа ҫамрӑксен вулавӑшне пухнӑ.
Литература конкурсне 34 автор 46 ӗҫ тӑратнӑ. Вӗсем 10 районпа 4 хуларан: Элӗк, Патӑрьел, Вӑрнар, Йӗпреҫ, Канаш, Куславкка, Вӑрмар, Ҫӗрпӳ, Шупашкар, Тӑвай районӗсенчен, Канаш, Ҫӗнӗ Шупашкар, Шупашкар, Ҫӗмӗрле хулисенчен.
Конкурс проза, поэзи, драматурги номинацисемпе иртнӗ. Хайлавсене чӑвашла тата вырӑсла ҫырнӑ. 61 проценчӗ сӑвӑсемпе конкурса хутшӑннӑ, 30% — проза номинацире, 9% — драматурги енӗпе.
Конкурса Лидия Филиппова, Раиса Сарпи, Ольга Туркай, Марина Карягина, Дмитрий Суслин ҫыравҫӑсем тата ЧР Культура министерствин пай пуҫлӑхӗ Инна Ильина хакланӑ.
15-21 ҫулсенхисенчен «Проза» номинацире Йӗпреҫ районӗнчи Екатерина Кошелева «Сӗт хакӗ» хайлавпа, 22-30 ҫулсенхисенчен Вӑрнар районӗнчи
Ольга Австрийская (Иванова) «Чи ҫутӑ ӗмӗт» хайлавпа ҫӗнтернӗ. Вырӑслисенчен Шупашкарти
Дария Перевезенцева (15-21 ҫулсенчисем хушшинче) мала тухнӑ.
Шупашкарта пурӑнакансемпе Чӑваш Ен ҫыннисем Зара концерчӗпе киленме пултарӗҫ. Ҫак артистӑн пултарулӑхне хаклакансене, ӑна юратакансене ҫу уйӑхӗн 15-мӗшӗнче концерта йыхравлаҫҫӗ. Вӑл Шупашкарти Трактор тӑвакансен культура керменӗнче иртӗ.
Зара юрӑҫ сцена ҫине «Душа» (чӑв. Чун) программӑпа тухӗ. Ӑна вӑл 2017 ҫулхи юпа уйӑхӗнче соло-программа валли ятарласа хатӗрленӗ. Программӑна хатӗрлекенсем кашни номер пӗчӗк спектакль евӗр пуласса шантараҫҫӗ. Лирика та пулӗ, драма та. Шупашкарти концертӑн тӗп хӑйне евӗрлӗхӗ тесе унта «Голос. Дети. 3» (чӑв. Сасӑ. Ачасем. 3) шоура ҫӗнтернӗ Даниил Плужников хутшӑннине палӑртаҫҫӗ.
Концерта «Время помогать» (чӑв. Пулӑшма вӑхӑт)" ыр кӑмӑллӑ фончӗпе йӗркелӗҫ. Укҫапа фонд туса ирттерекен ыр кӑмӑллӑх ӗҫӗсенче усӑ курӗҫ.
Чӑваш ҫыравҫисем ака уйӑхӗн 20-мӗшӗнче Чӗмпӗр облаҫӗнчи Чӑлнӑ районӗнче пулнӑ. «Хыпар» издательство ҫурчӗн «Тӑван Атӑл» журналӗн редакторӗ Лидия Филиппова пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫула литература журналӗн хастар авторӗсем тухнӑ.
Калем ӑстисем кӳршӗллӗ региона ытахальтен кайман. Шӑмат кун унта Николай Ларионовӑн «Подвиг во имя матери» кӗнеке-альбомне хӑтланӑ. Вӑл ӗҫе автор Надежда Сандркина спорстменкӑна халалланӑ. Надежда — марафонка. СССРӑн пӗрлештернӗ командинче пулнӑ. Чӗмпӗр облаҫӗнчи Чӑвашкассинче ҫуралнӑскер тӑван тӑрӑхӗпе ҫыхӑнӑва татман.
Кӗнеке авторӗ Николай Ларионов пирки каласан, вӑл Тутарстанра ҫуралнӑ. Халӗ вӑл — «Ульяновская правда» хаҫат эксперчӗ, «Тӑван Атӑл» журналӑн редколлегийӗн пайташӗ.
Шӑматкун Куславкка районӗнче сӑвӑ калакансен «Смолин вулавӗсем» пултарулӑх ӑмӑртӑвӗ кӑҫал та иртнӗ. Унта пухӑннисем Анатолий Смолин сӑввисене янӑратнӑ. Кун пирки Марина Карягина тележурналист, сӑвӑҫ, драматург Фейсбукри хӑйӗн страницинче ӗнер пӗлтернӗ.
Анатолий Смолин сӑвӑҫ кун-ҫулӗ вӑрӑм пулмарӗ. 1957 ҫулхи ака уйӑхӗн 1-мӗшӗнче ҫуралнӑскер 2012 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 22-мӗшӗнче пурнӑҫран уйрӑлчӗ. Анчах унӑн ятне ҫывӑх ҫыннисем тата пултарулӑхне сума сӑвакансем асран кӑлармаҫҫӗ. Куславкка районӗнчи Шӑнчас ялӗнче ҫуралнӑскере хисеплесе «Смолин вулавӗсем» конкурса ҫулсерен ирттереҫҫӗ.
Сӑмах май каласан, Анатолий Смолин поэт кӑна пулман. Вӑл — куҫаруҫӑ та. Ҫеҫпӗл Мишшин премийӗн лауреачӗ, Ҫемен Элкер премийӗн лауреачӗ. И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче вӗреннӗ. «Ҫилҫунат» журналта ӗҫленӗ. Чӑваш Енӗн пӗрремӗш президенчӗн пресс-ҫыруҫинче, каярах унӑн пулӑшуҫинче тӑрӑшнӑ.
Шӑматкун Куславкка районӗнче сӑвӑ калакансен «Смолин вулавӗсем» пултарулӑх ӑмӑртӑвӗ кӑҫал та иртнӗ. Унта пухӑннисем Анатолий Смолин сӑввисене янӑратнӑ. Кун пирки Марина Карягина тележурналист, сӑвӑҫ, драматург Фейсбукри хӑйӗн страницинче ӗнер пӗлтернӗ.
Анатолий Смолин сӑвӑҫ кун-ҫулӗ вӑрӑм пулмарӗ. 1957 ҫулхи ака уйӑхӗн 1-мӗшӗнче ҫуралнӑскер 2012 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 22-мӗшӗнче пурнӑҫран уйрӑлчӗ. Анчах унӑн ятне ҫывӑх ҫыннисем тата пултарулӑхне сума сӑвакансем асран кӑлармаҫҫӗ. Куславкка районӗнчи Шӑнчас ялӗнче ҫуралнӑскере хисеплесе «Смолин вулавӗсем» конкурса ҫулсерен ирттереҫҫӗ.
Сӑмах май каласан, Анатолий Смолин поэт кӑна пулман. Вӑл — куҫаруҫӑ та. Ҫеҫпӗл Мишшин премийӗн лауреачӗ, Ҫемен Элкер премийӗн лауреачӗ. И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче вӗреннӗ. «Ҫилҫунат» журналта ӗҫленӗ. Чӑваш Енӗн пӗрремӗш президенчӗн пресс-ҫыруҫинче, каярах унӑн пулӑшуҫинче тӑрӑшнӑ.
+9.3 °C