Раҫҫей ҫыравҫисен пӗрлӗхӗ кӑларса тӑракан «Литературная Россия» хаҫат нумаях пулмасть Чӑваш кӗнеке издательствинче «Экологическая энциклопедия Чувашской Республики» кӗнекене вулакансем патне ҫитернӗ май сиксе тухнӑ пӑтӑрмахсем пирки каласа панӑччӗ («Не совсем академическая история» 19 №). Эрнере пӗрре тухакан ҫак хаҫат пирӗн республика ҫине куҫне илмесӗр «пӑхать» темелле. Унӑн юлашки номерӗнче те акӑ (25 №) Александр Балтинӑн «Ленты чувашской литературы» статьи пичетленнӗ.
Автор хивре стиле кӑмӑллани пӗрремӗш йӗркесенченех сисӗнет, статья кӗтмен танлаштарусемпе тата хаклавсемпе вулакансене туртса тӑрать: «…О! кабы остались тексты времён домонгольской волжской Булгарии, многое бы рассказали они о жизни чувашей… Известно несколько эпитафий: кратких, как положено, и часто сочных, но это относится к золотоордынским временам; а вот стихотворение анонима, восхваляющее Екатерину II, называет её «всеобщая мать», и сравнивает с богиней…С десяток таких наберётся – авторы их неизвестны, но некоторые приписывают Н. Бичурину – архимандриту, востоковеду и путешественнику; у создателя старой чувашской письменности Е.
Ҫемье, юрату тата шанчӑклӑх кунӗ умӗн Чӑваш Ен Наци вулавӑшӗ «Писательские семьи Чувашии» (чӑв. Чӑваш Енри ҫыравҫӑсен ҫемйисем) акци ирттерет.
Вулавӑшра пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗр ҫемьере темиҫе ҫын ҫыравҫӑ тӗл пулакан тӗслӗхсем сахал мар. Чӑваш литературинче Яков тата Мария Ухсай, Леонид Агаков тата Александра Лазарева, Иоаким Максимов-Кошкинский тата Тани Юн, Юхма Мишши тата Роза Шевлепи, Валерий тата Ольга Туркайсем, Олег тата Римма Прокопьевсем тата ыттисем пур.
Утӑ уйӑхӗн 4-8-мӗшӗсенче «Контактра» халӑх ушкӑнӗнчи «Интересно о чувашском» (чӑв. Чӑвашсемпе ҫыхӑннӑ кӑсӑклӑх) тата «Национальная библиотека Чувашской Республики» (чӑв. Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗ) страницӑсенче ҫыравҫӑсен ҫемйисемпе паллаштаракан постсем вырнаҫтарӗҫ. Акци вӑхӑтӗнче «Семейный портрет. Ольга и Валерий Тургай» (чӑв. Ҫемье портречӗ. Ольга тата Валерий Туркай) онлайн-тӗпел иртмелле. Ӑна утӑ уйӑхӗн 8-мӗшӗнче 10 сехетре Наци вулавӑшӗн «Ютубри» каналӗнче кӑтартӗҫ.
Николай Плотникова халаллатӑп: санӑн аслӑ ӗҫӳ – наци пуянлӑхӗ!
Ҫакӑнта "Нарспи" хайлавӑн тӗп вӑртӑнлӑхӗ пирки, малтан палӑртнӑ шухӑсене, схемӑллӑ ҫырса кӑтартас терӗм.
Нарспи НАРӐС уйӑхӗнче ҫуралнӑ. Нарӑс уйӑхӗ — Ҫӗнӗ ҫул, ҫулталӑк пуҫламӗшне палӑртать (ҫулталӑкра 13 уйӑх пулнӑ чухне). Ҫав вӑхӑтрах (ӑнсӑртран мар(!), хайлав пуҫламӗшне те К.Кашкӑр-Иванов Ҫӗнӗ ҫул пуҫланнипе ҫыхӑнтарать: «Пуш уйӑхӑн вӗҫӗнче Хӗвел пӑхрӗ ӑшӑтса…» (ҫулталӑкра 12 уйӑх пулнӑ чухне чӑвашсен Ҫӗнӗ ҫул пуш уйӑхӑн вӗҫӗнче пуҫланмалла). Нарӑс сӑмахӗнче Хӗвел пӗлтерӗшӗ «нар» тымарӗпе ҫыхӑннӑ. Апла пулсан Нарспи ятӗнче те вӑл пурах! Тӗплӗнрех ҫакӑнта ҫырса палӑртнӑччӗ.
Кӑшӑлвирус алхасма пуҫланине пула килте ларма тивнӗ чухне эпир «Антон Чехов чӑвашла» ӑмӑрту пуҫартӑмӑр. Халӗ ӗнтӗ ӑна пӗтӗмлетме вӑхӑт ҫитрӗ.
Пурӗ ҫичӗ куҫару ярса пачӗҫ (ярса панӑ вӑхӑтпа):
• Алексей Леонтьев — «Мунчара» (В бане);
• Тимӗркке — «Чунне уҫни, е Оля, Женя, Зоя» (Исповедь, или Оля, Женя, Зоя);
• Алина Иванова — «Тӑван кӗтесре» (В родном углу);
• Светлана Трофимова — «Кӳршӗсем» (Соседи);
• Альбина Кыран — «75000»;
• Александр Михайлов — «Идеалист асаилӗвӗсенчен» (Из воспоминаний идеалиста);
• Ишук Тавраш — «Кӑшкӑру палли» (Восклицательный знак).
Хаклав ӗҫне тӑваттӑн хутшӑнтӑмӑр: Арсений Тарасов, Борис Чиндыков, Валери Туркай тата Чӑваш халӑх сайчӗн тӗп редакторӗ Аҫтахар Плотников.
Пурин хаклавне те пӗрлештернӗ хыҫҫӑн малти вырӑна ҫак куҫарусем тухрӗҫ:
1-мӗш вырӑн: Тимӗркке — «Чунне уҫни, е Оля, Женя, Зоя» (ӑна 3000 тенкӗпе хавхалантарӑпӑр);
2-мӗш вырӑн: Алексей Леонтьев — «Мунчара» (2000 тенкӗпе);
3-мӗш вырӑн: Александр Михайлов — «Идеалист асаилӗвӗсенчен» (1 пин тенкӗпе).
Хаклавпа туллин кунта паллашма пулать.
РСФСР тата Чӑваш АССР культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Анатолий Большаков ӗмӗрлӗхе куҫне хупнӑ. Вӑл ҫӗртме уйӑхӗн 7-мӗшӗнче вилнӗ.
Анатолий Кузьмич 1938 ҫулхи пуш уйӑхӗн 28-мӗшӗнче Етӗрне районӗнчи Иккӗмӗш Ирҫе ялӗнче ҫуралнӑ. К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ ҫумӗнчи актер студийӗнче вӗреннӗ. 1957 ҫулта ҫав театра артист пулса ӗҫе вырнаҫнӑ, ҫав вӑхӑтрах режиссер пулӑшуҫинче тӑрӑшнӑ, каярах ӑна труппа заведующине куҫарнӑ.
Анатолий Большаков радио- тата телеспектакльсенче ӳкерӗннӗ. Вӑл тӑлмачӑ пулнипе те паллӑ. Федерико Гарсии Лоркӑн «Юнлӑ туй», «Арҫынсӑр хӗрарӑм», Виктора Розовӑн «Хир сысни», Бориса Дроздӑн «Авланатӑп эпӗ, авланатӑп», Эмилиь Брагинскийӑн «Тӗлӗнтермӗш хӗрарӑм», Алексея Поповӑн «Телейлисем», «Юратура — телей» тата ытти ӗҫсене чӑвашла куҫарнӑ. Анатолий Кузьмич 10 ытла пьеса авторӗ. Ҫав шутра — «Ах, юрату, юрату», «Ан кай», «Хӑп-хап».
Чӑваш кӗнеке издательствинче Юрий Сементерӗн «Ҫӗнтерӳ ячӗпе» кънеки пичетленнӗ. Издательство ӗҫченӗ Ольга Австрийская пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑларӑма совет халӑхӗ Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче ҫӗнтернӗренпе 75 ҫул, Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Кӗнекери сӑвӑсене тӗрлӗ ярӑма: сӑмахран, «Ҫӗнтерӳ ячӗпе», «Вӑрҫӑ ачисем»,«Кӗмӗл хӗлӗх», «Хӗвеллӗ симфони» — пӗрлештернӗ.
Чӑваш халӑх поэчӗн ҫӗнӗ кӗнекине ытти кӑларӑмра пичетленмен сӑвӑсемпе поэмӑсем кӗнӗ. «Мамай сӑртламӗ» поэмӑра, тӗслӗхрен, вӑрҫа хутшӑннӑ поэтсене аса илсе кашнине сӑвӑ халалланӑ.
Редакторӗ – В.Н. Алексеев, ӳнерҫи – С.А. Бритвина. Кӗнеке тиражӗ – 500 экземпляр.
«Антон Чехов чӑвашла» литература ӑмӑртӑвне (эпир ӑна чӑвашла-вырӑсла пуплевӗш мӑшӑрӗсен йышне ӳстерес тӗллевпе йӗркелерӗмӗр) хаклама вӑхӑт ҫитрӗ. Пурӗ ҫак конкурса 7 куҫару ярса пачӗҫ. Ӑмӑртӑва Антон Чеховӑн ҫак хайлавӗсем хутшӑнӗҫ:
• 75000;
• Идеалист асаилӗвӗсенчен (Из воспоминаний идеалиста);
• Кӑшкӑру палли (Восклицательный знак);
• Кӳршӗсем (Соседи);
• Мунчара (В бане);
• Тӑван кӗтесре (В родном углу);
• Чунне уҫни, е Оля, Женя, Зоя (Исповедь, или Оля, Женя, Зоя).
Хаклакансен йышӗнче паллӑ ҫыравҫӑсем пулӗҫ: Валери Туркай (хӑй вӑхӑтӗнче вӑл Антон Чеховӑн калавӗсене куҫарса кӗнеке те кӑларнӑ); Борис Чиндыков («Чувашский рассказ» куҫарусен пуххине хатӗрлесеччӗ), Арсений Тарасов. Тӑваттӑмӗш хаклавҫи вара — Чӑваш халӑх сайчӗн тӗп редакторӗ, Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн ертӳҫи — Николай (Аҫтахар) Плотников.
Аса илтеретпӗр, мала тухнисене эпир пӗчӗк парнесемпе тивӗҫтерӗпӗр: 1-мӗш вырӑншӑн 3 пин тенкӗ, 2-мӗш вырӑншӑн — 2 пин тенкӗ, 3-мӗшшӗн — 1 пин тенкӗ. Кунашкал литература ӑмӑртӑвӗ пирки пӗлнӗ хыҫҫӑн Валери Туркай та хӑй енчен парнесен пуххине пуянлатас терӗ, ҫӗнтерӳҫӗсене хӑйӗн ятӗнчен те парнесем пама шантарчӗ.
Чӑваш кӗнеке издательстви кӑҫал социаллӑ пӗлтерӗшлӗ литература кӑларма Мускавран субсиди илме тивӗҫнӗ. Конкурса Федерацин пичет тата массӑллӑ коммуникацисен агентстви ирттернӗ.
Роспичет уйӑракан укҫапа Ю.Ю. Ювенальевпа С.Ю. Ювенальевӑн «Этническая религия, традиционные праздники и обряды суваро-булгар – предков чувашей» кӗнекине пичетлӗҫ.
Сӑвар-пӑлхарсем ҫинчен Чӑваш кӗнеке издательствинче унччен те кӗнекесем кӑларнӑ. Маларах пичетленисем: «Военное искусство суваро-булгар», «Ювелирное искусство суваро-булгар», «Материальная и духовная культура суваро-булгар – предков чувашей».
Федераци укҫи-тенкипе Чӑваш кӗнеке издательствинче унччен те кӗнекесем кӑларнӑ.
Чӑваш поэзийӗн классикӗ, вилӗмсӗр «Нарспи» поэмӑн авторӗ Константин Иванов ҫуралнӑранпа паян 130 ҫул ҫитрӗ. Кӑшӑлвирус саманинче пурӑнман пулсан поэтӑн юбилейне Чӑваш Енре сумлӑн, халӑхпа уявлатчех ӗнтӗ. Халӗ вара мӗнпур мероприятие пӗччен-иккӗн тенӗ пек тата тӗнче тетелӗнче ирттерме тивет.
Аса илтерер: Консантин Иванов 1890 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 27-мӗшӗнче Пушкӑртстанри Пелепей районӗнчи Слакпуҫ ялӗнче ҫуралнӑ. Чӗмпӗр шкулӗнчен вӗренсе тухнӑ. Музыкӑпа тата живопиҫпа кӑсӑкланнӑ. Кӗске ӗмӗрӗнче «Тимӗр тылӑ», «Тӑлӑх арӑм», маларах каланӑ «Нарспи» йышши хайлавсене ҫырса ӗлкӗрнӗ.
Чӑваш литературийӗнче вӑл тӑлмачӑ пулса йӗр хӑварнӑ. М. Лермонтов, Н. Некрасов, А. Кольцов, Н. Огарев, к. Бальмонт хайлавӗсене чӑвашла куҫарнӑ.
Чӑваш литературин классикӗн, прозаикӑн, публицистӑн, куҫаруҫӑн Илпек Микулайӗн ҫуралнӑ кунӗ иртсе кайрӗ пулин те ун пирки асӑнма кая юлман-ха.
Вӑл 1915 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 19-мӗшӗнче Шӑмӑршӑ районӗнчи Виҫпӳрт Шӑмӑршӑ ялӗнче ҫуралнӑ. Патӑрьелти педагогика техникумӗнче, Чӑваш патшалӑх институтӗнче (халӗ – университет) вӗреннӗ. Шкулта учительте ӗҫленӗ, Радиофикаци тата ралиовещани комитетӗнче тата Чӑваш кӗнеке издательствинче аслӑ редактор пулнӑ.
Калавсемпе повеҫсем, романсемпе статьясем ҫырнӑ. Вырӑс тата ют ҫӗршыв классикӗсен хайлавӗсене чӑвашла куҫарнӑ. Унӑн «Хура ҫӑкӑр» романне кӗнеке вулама юратман ҫын та пӗлетех.
Шупашкарти Литература музейӗнче ҫыравҫӑн пурнӑҫӗпе тата пултарулӑхӗпе паллаштаракан экспонатсем чылай упранаҫҫӗ.
-0.7 °C