Антарктидӑра хӑш-пӗр ӳсентӑран тӗсӗсем хӑвӑрт сарӑлнине асӑрханӑ, ҫакӑ полярлӑ экосистемӑсенче улшӑнусем пулса иртни ҫинчен пӗлтерет.
Ӑсчахсем Кӑнтӑр Оркней утравсен шутне кӗрекен Сигни утравӗ ҫинче ҫинче тӗпчев ирттернӗ те антарктика луговикӗ (Deschampsia antarctica) тата кито колобантусӗ (Colobanthus quitensis) 1960 ҫултанпа 2009 ҫул хушшинче 5 хут хӑвӑртрах сарӑлма тытӑннӑ тытӑннӑ. Ҫакна утрав ҫинче вӗсене таптаса ҫӳрекен тюленьсем сахалланнипе сӑлтавлаҫҫӗ.
2009 ҫулпа 2018 ҫул хушшинче ҫанталӑ ӑшӑннине пула ӳсентӑрансен сарӑлас хӑвӑртлӑхӗ 10 хута ҫитнӗ.
Ӑсчахсем палӑртнӑ тӑрӑх, Антарктида экосистеминче климатӑн кирек мӗнле улшӑнӑвӗ те тӳрех палӑрать — ӳсентӑран вӑйлӑрах сарӑлма пуҫласси пирки малтанах шухӑшланӑ, анчах калӑпӑшӗ ҫавӑн пекех пулӗ тесе шутламан. Ҫитес вуншар ҫул хушшинче ҫанталӑк ӑшӑнса пынине пула нумай лаптӑк пӑртан ирӗке тухӗ.
Сигни утравӗнчи тӗпчевсем кӑтартнӑ тӑрӑх ҫакӑн пек пуласлӑх пӗтӗм континента та кӗтме пултарать. Курӑк таврашӗ сарӑлнинче япӑххи нимӗн те ҫук пек туйӑнать пулин те вырӑнти ӳсентӑран тӗсӗсем инвазивлисемпе тупӑшма пултарайманнине асра тытмалла.
Астӑватӑр-и: пӗлтӗр нарӑс уйӑхӗнче питӗ сивӗ ҫанталӑк тӑчӗ, нормӑран 6,5 градус сивӗрех пулчӗ. Кӑҫал вара пачах урӑхла: ӑшӑ.
Нарӑс уйӑхӗнче шартлама сивӗ пулӗ-и? Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫук. Уйӑх вӗҫне тата ӑшӑрах пулмалла-мӗн.
Кӗҫнерникунччен юр ҫумӗ, хӗвел те пӑхӗ. Ҫавна май ҫуркунне ҫывхарни сисӗнӗ. Термометр та 0 градус е кӑшт сивӗрех кӑтартӗ. Пуш уйӑхӗнчи пекех ку.
Эрнекун йӗпе юр ҫума пуҫлӗ. Сывлӑш температури 0 градусран ӑшӑрах пулӗ. Ҫапах ҫуркуннене кӗтме иртерех. Синоптиксем каланӑ тӑрӑх, ҫитес эрне пуҫламӑшӗнче ҫанталӑк сивӗтӗ, анчах питех мар. Ҫил вара лӑпланӗ.
«Героям – быть!» (чӑв. Паттӑрсем пулмалла!) пӗтӗм ҫӗршыври проекта Чӑваш Енри ҫын та хутшӑнать.
Асӑннӑ проект социаллӑ яваплӑ ҫынсемпе паллаштарать. Проект йӗркелӳҫисем палӑртнӑ тӑрӑх, пирӗн ҫӗршыври ҫӗршер пин ҫын машина тӑвас, металлурги, энергетика, нефтехими, йывӑр промышленноҫӑн ытти отраслӗнче тӑрӑшать. Кӑткӑс та яваплӑ ӗҫре вӑй хуракан ҫав ҫынсем йывӑр смена тата ӗҫ кунӗ хыҫҫӑн нимеҫӗ пулса тӗрлӗ енӗпе тимлеҫҫӗ. Ҫав йышра Шупашкарти Трактор историйӗн музейӗн директорӗ Альберт Сергеев та вӑл. Проекта вӑл «Оберегая планету» (чӑв. Планетӑна сыхласа) номинацире хутшӑнать.
Альберт Николаевич тӑван тӑрӑхӗшӗн, Элӗк районӗнчи Анаткас Татмӑш ялӗшӗн, тӑрӑшать. Вӑл унти чылай вырӑна хӑтлӑх кӗртнӗ. Черетре — Атӑк ҫӑлӗ. Ялти хастарсемпе энтузиаст ӗҫе пуҫӑннӑ ӗнтӗ.
Альберта Сергеевшӑн ҫак каҫӑпа https://clck.ru/aruR5 сасӑламалла. Ҫак ӗҫе нарӑс уйӑхӗн 9-мӗшӗччен туса ӗлкӗрмелле.
Шупашкар хулинче ҫул-йӗре юртан тасатма кансӗрлекен машинӑсене эвакуацилессине пӗлтереҫҫӗ.
Ҫул-йӗре тытса тӑракан организацисен ҫил-тӑман хыҫҫӑн ҫеҫ мар, юр самай ҫума тытӑнсанах ҫула тасатмалла. Ку вӑл — хӑйсем пуҫ тӗллӗн хӑтланакан утӑм мар. Вӗсене ҫапла тума ятарлӑ нормативсем хистеҫҫӗ. Анчах ҫул хӗррипе лартса тухнӑ машинӑсем ҫул-йӗр техникине ӗҫлеме чӑрмав кӑларса тӑратаҫҫӗ. Шупашкар хулин Калинин районӗн администрацийӗн сайтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, ятарлӑ техникӑна ӗҫлеме кансӗрлекен автомобильсене урӑх ҫӗре илсе кайса лартӗҫ.
Нарӑс уйӑхӗнче ҫанталӑк мӗнле пулӗ? Синоптиксем кун пирки пӗлтереҫҫӗ.
Иртнӗ уйӑх нормӑпа килӗшӳллӗн пулмалла. 29 градус ҫеҫ сивӗсем пулчӗҫ. Анчах юр нормӑран 16 процент нумайрах ҫурӗ.
Нарӑс уйӑхӗнче те юр самай ҫӑвӗ. Шупашкарта эрнекун тата шӑматкун юр нумай ӳкӗ. Икӗ кунра 10 сантиметр хулӑнӑш пулӗ.
Кун хыҫҫӑн кӑштах сивӗтӗ. Анчах иккӗмӗш декада ӑшӑ тӑрӗ. Хӗл хӑйӗн пирки уйӑх вӗҫӗнче ҫеҫ аса илтерӗ. Ун чухне хӗвел пӑхсан та сывлӑш температури нормӑран пӗчӗкрех пулӗ.
Юлашки икӗ кунра республикӑра ҫил самай вӑйлӑ. Паян вӑл кӑнтӑр-хӗвеланӑҫ енчен вӗрет, ҫавна май ӑшӑ ҫанталӑк илсе килет. Ыран кӑнтӑрла 0 градусран та ӑшӑрах пулма пултарать. Анчах ҫил пулнӑ май ҫил-тӑман та ҫӗкленӗ.
Кун пек ӑшӑ ҫанталӑк республикӑра тахҫанах пулман. Кӑрлачра, ҫур уйӑхра, юр нормӑн 70 проценчӗ чухлӗ ӳкнӗ. Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, юр тата темиҫе кун ҫӑвӗ.
Юнкун ҫил лӑпланӗ, юр та нумай ҫумӗ. Хушӑран хӗвел те пӑхӗ. Кӗҫнерникунпа эрнекун та пире хӗвел савӑнтарӗ, анчах кӑштах сивӗтӗ, ҫӗрлесерен 20 градус таранах пулӗ, кӑнтӑрла вара 10-15 градус. Кун пек ҫанталӑк шӑматкунччен пулӗ. Вырсарникун каллех ҫил вӑйланӗ, юр кӑштах ҫӑвӗ. Ҫитес эрне пуҫламӑшӗнче каллех сивӗ ҫанталӑк пуҫланӗ
Кӑрлач уйӑхӗ ҫитрӗ те юр ҫӑвать те ҫӑвать. Юр хулӑнӑшӗ 25 сантиметра ҫитнӗ. Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, тепӗр эрне юр ҫӑвӗ. Унтан вара Кӑшарни сиввисем ҫитӗҫ.
Ыран кӑштах сивӗтӗ. Канмалли кунсенче юр ун пекех вӗҫтермӗ, ҫапах ҫулсене хӳсе лартма пултарӗ. Тунтикун юр ҫумӗ, анчах ытларикун каллех вӗҫтерӗ. Юнкун вара вӑйлах ҫӑвӗ. Шупашкарта 10 сантиметр хулӑнӑш ҫуса лартма пултарӗ. Атмосфера пусӑмӗ каллех пӗчӗкленӗ, ҫавна май хӑш-пӗр ҫын хӑйне япӑх туйӗ.
Ытларикун 2 градус таран ӑшӑтӗ те кӗҫнерникун сивӗтӗ. Ун пек ҫанталӑк пӗр эрне тӑрӗ. Кӑрлачӑн 21-22-мӗшӗсенче ҫӗрлесерен 25-30 градус тӑрӗ. Ҫанталӑк уяр палӗ. Эппин, пире Кӑшарни хыҫҫӑн чӑн-чӑн хӗлле кӗтет.
Кӑҫал ҫанталӑк мӗнле пулӗ? Иртнӗ ҫулла 2010 ҫулхине аса илтерчӗ. Ҫакна шута илсе синоптиксем кӑҫал ҫанталӑк уҫӑрах пулассине систереҫҫӗ.
Синоптиксем хальлӗхе палӑртнӑ тӑрӑх, хӗлле сивӗ пулӗ. Нарӑс пуҫламӑшӗнче юр нумай ҫӑвӗ, ҫил-тӑман вӗҫтерӗ. Ҫуркунне вара лайӑх ҫанталӑкпа савӑнтарӗ, ӑшӑ та типӗ пулӗ. Ака уйӑхӗн пӗрремӗш ҫурринче ҫеҫ хӗл хӑйӗн пирки тепӗр хут аса илтерме пултарӗ.
Ҫулла та аванах пуҫланӗ. Утӑ тата ҫурла уйӑхӗсенче вара ҫумӑр самай ҫӑвӗ, сывлӑш температури нормӑран пӗчӗкрех пулӗ. Кӗркунне ӑшӑ ҫанталӑкпа савӑнтарӗ, ҫумӑр нумай ҫумӗ.
Кӑрлач уйӑхӗнче юр сахал ҫурӗ. Кӑрлач вара юр ҫунипе пуҫланчӗ. Паянхи куна юр хулӑнӑшӗ 10 сантиметр ҫеҫ.
Паян ҫӗрле юр нумай ҫумалла. Шупашкарта 5-10 сантиметр хулӑнӑш ҫума пултарать. Паян ӑшӑ-ха, ыран вара 9-11 градус пулӗ, ҫӗрле – 5-7 градус. Ҫил ҫурҫӗр-хӗваланӑҫ енчен вӗрнӗрен 15-20 градус сивӗ пек туйӑнӗ.
Кӑрлачӑн 3-мӗшӗнче 15-20 градус таран сивӗтӗ, хӗвел пӑхӗ. Ҫӗрле вара 25-27 градус таран сивӗ пулӗ. Юрать-ха, шартлама сивӗ ҫанталӑк нумая тӑсӑлмӗ. Кӑрлачӑн 5-мӗшӗнче 10-12 градус ҫеҫ пулӗ. Кӑрлачӑн 6-мӗшӗнче юр нумай ҫӑвӗ, 5 градус сивӗ тӑрӗ.
Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, Чӑваш Енре кӗҫех сивӗтӗ. Ҫитес талӑкра теромометр 7-12 градус кӑтартӗ. Вырӑнӑн-вырӑнӑн тӗтре карса илӗ, кашт юр ҫума пултарӗ.
Ытларикун ҫӗрле чӑн-чӑн сивӗ ҫитӗ. Термометр 25 градус таранах кӑтартма пултарӗ. Юнкун каҫхине те ҫаплах пулӗ. Раштав уйӑхӗн 22-25-мӗшӗсене кӑнтӑрла та 20 градус сивӗ тӑрӗ. Ҫил вӑйлах пулмӗ, ҫавӑнпа чӑтма ҫӑмӑлрах.
Эрнекун ҫил вӑйланма пуҫлӗ. Ҫавна май кашт ӑшӑтсан та сивӗ пек туйӑнӗ. Шӑматкун тата вӑйланӗ, ҫеккунтра 20 метр хӑвартлӑхпа вӗрӗ. Ҫитес эрне пуҫламӑшӗнче ӑшӑтма, ҫумӑр ҫума пултарӗ.
+19.3 °C