| ЮПА | 25 |
Юпа уйӑхӗн 24-мӗшӗнче тӑван чӗлхе пӗлӗвӗ, чӑваш наци культури тата тепӗр ҫухату тӳсрӗ: чӑваш чӗлхин чи сумлӑ тӗпчевҫи, чылай словарьпе вӗренӳ хатӗрӗн авторӗ, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ вӗрентӳ ӗҫченӗ, филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Елизавета Федоровна Васильева пирӗнтен уйрӑлса кайрӗ. Вӑл вӑтӑр ҫула яхӑн университет яш-кӗрӗмне пӗлӳ панӑ, вунӑ ҫул педуниверситет студенчӗсене чӑваш чӗлхин историне, тӗрӗк чӗлхисен танлаштаруллӑ грамматикине, авалхи тӗрӗк тата турккӑ чӗлхисене вӗрентнӗ.
Пулас чӗлхеҫӗ 1934 ҫулхи ҫуркуннен пӗрремӗш кунӗнче Элӗк районӗнчи Ярхуньушкӑнь ялӗнче чӗм илнӗ. Вӑрҫӑ кӗрленӗ вӑхӑтра ҫурма тӑлӑха юлнӑ хӗр пӗрчин ачалӑхран часах хӑпма тивнӗ. 1950 ҫулта Елизавета Васильева педагогика институчӗн чӑваш чӗлхипе литературин уйрӑмне вӗренме кӗнӗ.
Институт пӗтерсен Елизавета Фёдоровнӑна шкула вырӑс чӗлхипе литературине вӗрентме янӑ. Кун пирки вӗрентекенӗмӗр хӑй ҫапла аса илетчӗ: «Ман Нарспипе Сетнер ҫӗршывне – Пушкӑрт тӑрӑхне каяс килетчӗ, Самар енӗ те чуна туртатчӗ.
Алина Аркадьевнӑна лайӑх пӗлекенсем – гуманитар-вӗрентекенсем, тӗпчевҫӗсем, тавра пӗлӳҫӗсем, студентсем, шкул ачисем тӑван енре те, республика тулашӗнче те, ют ҫӗр-шывсенче те (уйрӑмах Турцире) чылай пулнӑ. Вӑл кирек кампа та ҫӑмӑллӑн паллашма пултарнине пурте лайӑх пӗлеҫҫӗ. Унпа юнашар пӗр пӳлӗмре ларса ӗҫленӗ чух ҫакна эпӗ пӗрре кӑна мар асӑрханӑ. Института кашни ӗҫпе килекене хапӑл туса кӗтсе илмелле, май килнӗ таран пулӑшмалла, пит кирлӗ кӗнекисене тупса памалла, архив материалӗсемпе паллаштармалла, хаклав-рецензисем ҫырмалла, ырӑ канашсем сӗнсе хавхалантарма пӗлмелле… Йывӑррӑн пурӑннӑ 90-мӗш ҫулсенче каялла каймашкӑн билечӗсене те илсе хумалла пулнӑ. Ку пӗтӗмпех хӑйӗн тӗпчев ӗҫне савса-юратса пурнӑҫласа пынинчен те килнӗ пулӗ. Унӑн характерӗпе, кӑмӑлӗ-хавасӗпе, ӑнланӑвӗпе тӑван кӗтесе, тӑван чӗлхене, тӑван ӳнере «часрах сывалмалла» хӗрӳллӗн юратасси урӑхла пулма та пултарайман. Никам пирки те вӑл ӳпкевлӗн калаҫнине илтмен эпӗ (чун хӗсӗннӗ самантсем пӗрре кӑна мар пулнӑ пулин те).
Ӗнер те, паян та чунра пушӑ халь.
Чӑваш чӗлхи тӗпчевҫи Алина Аркадьевна Сосаева вилсе кайнӑ.
Надежда Григорьевна Иванова пӗлтернӗ тӑрӑх Алина Сосаевӑн виллине паян ирхине тупнӑ. Хваттерне чылай хушӑ телефон тытманран кӗме тивнӗ. Инкеке пула пурнӑҫӗ татӑлнӑ пулас.
Алина Аркадьевна чӑваш топонимикине тӗпчекен специалист пулнӑччӗ. Вӑл Элӗк районӗнчи Витеҫуч ялӗнче ҫуралнӑ. Чылай вӑхӑт хушши Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче вӑй хунӑччӗ.
Алина Сосаева пирӗнтен сарӑмсӑр уйрӑлнӑран редакци хурланни пирки пӗлтерет. Чӑваш халӑх сайчӗ ӗҫлеме пуҫланӑ ҫулсенче вӑл пире самаях пулӑшнӑччӗ.
Хушни. Алинӑпа эрнекун 14 сехет ҫурӑра республика больницин ритуал ҫуртӗнче (Мускав пр. 9В ҫурт) сывпуллашӗҫ.
Мускаври Тӗп клиника пульници пӗлтернӗ тӑрӑх паян каҫхине Михаил Горбачев вилсе кайнӑ. ТАСС пульница пӗлтернӗ хыпара вырнаҫтарнӑ: «Паян каҫхине йывӑр та нумай вӑхӑт хушши чирленӗ хыҫҫӑн Михаил Сергеевич Горбачев вилсе кайнӑ».
СССР пӗрремӗш президенчӗ 91 ҫулта пулнӑ. Вӑл 1931 ҫулхи пуш уйӑхӗн 2-мӗшӗнче Ставрополь крайне кӗрекен Привольное ялта ҫуралнӑ. Ашшӗ вырӑс, амӑшӗ украинка пулнӑ. Унӑн кукашшӗпе аслашшӗ иккӗшӗ те 1930-мӗш ҫулсенче репрессине ҫакланнӑ. Кукашшӗне Лев Троцкий шухӑшӗсене майлӑ пулнӑшӑн тытса хупнӑ, аслашшӗне — 1934 ҫулта тыр-пул акас плана пурнӑҫламаннишӗн. Кукашшӗне 1938 ҫулта ирӗке кӑларнӑ, аслашшӗне — 1936 ҫулта. Вӑрҫӑ вӑхӑтӗнче Провольное ял 1942 ҫулта нимӗҫсен аллине лекнӗ, ҫапла май 10 ҫулти Михаил пилӗк уйӑх хушши оккупацинче пурӑннӑ.
Михаил Сергеевич 13 ҫултах колхоза пулӑшма тытӑннӑ. 15 ҫула ҫитсен комбайнер пулӑшуҫи пулса ӗҫленӗ. Шкул пӗтернӗ хыҫҫӑн правительство наградине тивӗҫнине пула Мускаври патшалӑх университетне вӗренме кӗнӗ. Коммунистсен партине ҫамрӑкранах кӗме тӗмсӗлнӗ. 19 ҫулта кандидат пулса тӑнӑ. Тепӗр виҫӗ ҫултан ӑна КПСС членне илнӗ. 1955 ҫулта университетӑн юридици факультетӗнчен чаплӑ паллӑсемпе вӗренсе тухнӑ.
Ӗнер каҫалапа хыпар тухрӗ — Шупашкар мэрӗн чӗри чӑтайман та вӑл вилсе кайнӑ. Олег Кортунов 38-та кӑна пулнӑ. 1984 ҫулхи ака уйӑхӗн 28-мӗшӗнче вӑл Шупашкарта ҫуралнӑ.
2007 ҫулта Олег Кортунов аслӑ пӗлӳ илнӗ — ЧПУн машшин тӑвакан факультетран вӗренсе тухнӑ. Нумай пулмасть «Парламент ӗҫӗ-хӗлӗ тата парламент хушшинчи ҫыхӑнӑва йӗркелесси» программӑпа РФ Президенчӗ ҫумӗнчи халӑх хуҫалӑхӗпе патшалӑх службин Раҫҫей академинче магистратурӑна пӗтернӗ.
2007 ҫулта пӗлӳ илнӗ хыҫҫӑн хулари пысӑк предприятисенче ӗҫленӗ. Ӗҫӗ-хӗлӗнче инженертан пуҫласа тӗп директор ҫумӗ таран ӳснӗ. 2015 ҫултанпа Шупашкар хулин депутатсен пухӑвӗн депутачӗ. «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» партийӗн Шупашкар хулин вырӑнти уйрӑмӗн секретарӗ пулнӑ. Шупашкар хулин мэрӗ пулма ӑна 2020 ҫулхи юпа уйӑхӗнче суйланӑ.
Олег Кортуновӑн ашшӗ Игорь «Группа КСК» компанине йӗркелекенсенчен пӗри шутланать. Вӑл компани шутне «Чӑвашкабель» тата «Отделфинстрой» ҫурт тӑвакан компани кӗреҫҫӗ.
Олег Кортуновӑн икӗ ача юлнӑ: ывӑлпа хӗр.
Нумай вӑхӑт хушши чирлесе пурӑннӑ хыҫҫӑн Пӗрлешнӗ Араб Эмирачӗсен 73 ҫулхи президенчӗ Халифа бен Зейд Аль Нахайян вилнӗ, кун пирки официаллӑ Эмиратсен агентстви пӗлтернӗ.
«Президент ӗҫӗсен министерстви ПАЭ халӑхне, арабпа ислам нацине тата пӗтӗм тӗнчене ПАЭ Аслӑ Президенчӗ шейх Халифа Бен Зейд Аль Нахаян вилнишӗн хурланнине пӗлтерет», — тенӗ пӗлтерӳре.
Вӑл Эмирата никӗсленӗ Зейд Аль Нахайянӑн аслӑ ывӑлӗ пулнӑ.
Юлашки ҫулсенче ПАЭ президенчӗ ҫӗршыва ерсе пырас ӗҫсене хутшӑнман та темелле, ҫак пӗтӗм ӗҫе Абу-Даби эмирачӗн тӗп хулин принцне Мухаммед бен Зейда туса пыма шаннӑ пулнӑ.
Халифа бен Зейд Аль Нахайян президентӑн пурнӑҫӗ татӑлнӑран Пӗрлешнӗ Араб Эмирачӗсен ертӳлӗхӗ ҫӗршывра виҫӗ кунлӑх траур пулнине пӗлтернӗ. Ҫак вӑхӑт хушшинче мӗнпур патшалӑх учрежденийӗсемпе уйрӑм ҫынсен компанийӗсем ӗҫлемӗҫ.
Паян Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑваш автономийӗн пуҫлӑхӗн Олег Мустаевӑн чӗри тапма пӑрахнӑ. Вӑл мӑшӑрӗн Еленӑн куҫӗ умӗнчех вилнӗ.
«Кӑнтӑрла иртни 1 сехетсенче аттепе анне килтеччӗ. Атте ӑнсӑртран тӑнне ҫухатрӗ. Анне васкавлӑ медпулӑшу чӗнчӗ, ӑна хӑй искусствӗннӑй май сывлаттарма тытӑнчӗ. Тухтӑрсем 10 минутран ҫитрӗҫ, анчах аттене ҫӑлса хӑвараймарӗҫ», — каласа кӑтартнӑ Олег Мустаевӑн хӗрӗ Силиса.
Олег Мустаев 1965 ҫулхи раштавӑн 4-мӗшӗнче Елчӗк районӗнчи Ҫӗнӗ Эйпеҫ ялӗнче ҫуралнӑ. И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУна пӗтерсен вӑл Чӗмпӗре куҫса кайнӑ. 1992 ҫулта ӑна «Еткер» чӑваш фончӗн президентне суйланӑ. 2016 ҫултанпа Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑваш наци культурин автономин председателӗ пулнӑ. 2017 ҫулта — Чӑваш наци конгресӗн вице-президенчӗ.
Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ тухтӑрӗ Александр Захаров ӗнер, пуш уйӑхӗн 2-мӗшӗнче, пурнӑҫран уйрӑлса кайнӑ. Вӑл 7о ҫулта пулнӑ. Унпа ыран, пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче, Иоанн Кронштадтский чиркӗвӗнче (вӑл Шупашкарти Коммуналлӑ слобода урамӗнчи 28-мӗш «а» ҫуртра вырнаҫнӑ) 11 сехетре сывпуллашӗҫ.
Александр Иванович 15 ҫул хушши — 1985-2000 ҫулсенче – Республикӑн ача-пӑча клиника больницин анестезиологипе реанимаци уйрӑмне ертсе пынӑ. Сывлӑх сыхлав тытӑмӗнче вӑл 47 ҫул ытла ӗҫленӗ. Вӑл ача-пӑчан анестезиологипе реанимаци службине пуҫарса яраканӗсенчен пӗри пулнӑ тесен те йӑнӑш мар.
Александр Захаров Горькинчи (халӗ — Чулхулари) медицина инстиутӗнче педиатри факультетӗнче тата Хусанти патшалӑх медицина унивеситетӗнчи аспирантурӑра анестизиолог-реаниматолога вӗреннӗ.
Бурят Республикинче Базыр Цырендашиев композиторпа тата педагогпа мӑнаҫланни, вӑл вара хӑй вӑхӑтӗнче Чӑваш Енре ӗҫленине ҫак йӗркесен авторӗ икӗ ҫул каялла пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер: Базыр Очирович — Бурят Республикинчи паллӑ композитор. Вӑл — сахал мар кӗвӗ-ҫемӗ авторӗ. Унӑн мӑшӑрӗ Инесса Павловна — чӑваш.
Базыр Цырендашиевпа мӑшӑрӗ 1950-1960-мӗш ҫулсенче пурӑннӑ. 1959-1963 ҫулсенче Базыр Очирович Ҫӗмӗрлери культура ҫуртӗнче илемлӗх ертӳҫи пулса ӗҫленӗ.
Халӗ ҫав ҫын пурнӑҫран уйрӑлса кайнӑ. Вӑл 86 ҫула кайнӑ.
Хӑй ӗмӗрӗнче Базыр Цырендашиев 400 ытла юрӑ кӗвӗленӗ.
Чылай вӑхӑт чирленӗ хыҫҫӑн Раҫҫейри тата Чӑваш Енри паллӑ музыковед, педагог, общество ӗҫченӗ, Раҫҫейри тата Чӑваш Енри Композиторсен союзӗсен членӗ Светлана Макарова пурнӑҫран уйрӑлса кайнӑ.
Светлана Ильинична тӑватӑ теҫетке ҫул ытла Шупашкарти музыка училищинче тӑрӑшнӑ. Ӗҫчен хӗрарӑм тивӗҫне часа чунпа пурнӑҫланӑ. Ӗҫтешӗсем ӑна пысӑк ӑста, чӑн-чӑн профессионал тесе хакланӑ.
Чӑваш Енри телекуравҫӑсем вара Светлана Макаровӑна «Чувашия музыкальная», «Мастера искусств», «Представляем молодых» телекӑларӑмсене ертсе пыни тӑрӑх аван пӗлнӗ. Халӗ ҫав телепередачӑсем Чӑваш Енӗн патшалӑх телерадиокомпанийӗн ылтӑн фондӗнче упранаҫҫӗ. Ҫавӑн пекех Светлана Макарова 800 ытла музыкӑпа критика статйи ҫырнӑ.
-1.7 °C