Ачасен правине хӳтӗлес енӗпе ӗҫлекен республикӑри уполномоченнӑй Вячеслав Рафинов тата Чӑваш Енӗн Вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерствин пай пуҫлӑхӗ Инесса Ядранская айӑплава ирттерекен ачасем патне паян тӗрлӗ парне ӑсатнӑ. Кун пирки ачасен хӳтӗлевҫин аппарачӗ хыпарлать.
Пушкӑртстанри Стерлӗ (Стерлитамак) хулинче вырнаҫнӑ арҫын ачасемпе яшсен юсанмалли учрежденийӗнче пирӗн республикӑри 42 ача айӑплав ирттерет иккен. Пӗчӗкле йӑнӑш ҫул тӑнӑ мӑнтарӑнсем тӑван ҫӗршӗн тата ҫемьешӗн тунсӑхлаҫҫӗ тесе хыпарлать Ачасен правине хӳтӗлес енӗпе ӗҫлекен уполномоченнӑй аппарачӗ. Ҫурлан 14-мӗшӗнче колонире спартакиада иртмелле-мӗн те, ҫавӑнта кирлӗ пулать тесе ачасем валли футбол тата волейбол мечӗкӗсем, чӑваш наци символикиллӗ футболкӑсем ӑсатнӑ.
Кӑҫалхи ака–утӑ уйӑхӗсенче Чӑваш Енри 1935 каччӑна ҫара ӑсатнӑ. Республикӑн ҫар комиссарӗ Александр Мокрушин пӗлтернӗ тӑрӑх, призыв комиссине пурӗ 7434 ҫынна йыхравланӑ. Чӗннисенчен ҫар комиссариачӗсене пыманнисем те пулнӑ. Юлашкинчен асӑннисен хисепӗ — 0,7 процент.
Хӗсмете ҫурхи призывра ӑсатнисенчен чӗрӗк проценчӗ (495 каччӑ) — аслӑ пӗлӳллӗ, 18,9 проценчӗ РОСТОн вӗренӳ организацийӗсенче ҫарпа учетпа специальноҫӗсене тата пуҫламӑш професси пӗлӗвне илнӗскерсем пулнӑ.
Республикӑн тӗп ҫар комиссарӗн шучӗпе спорт инфраструктурине аван йӗркеленине кура сывӑ каччӑсен йышӗ ӳсет. Тата вӑл ҫара каяс кӑмӑллисен хисепӗ нумайланнине те пӗлтернӗ.
Ҫӗркаҫ Ҫӗнӗ Шупашкарти нумай хутлӑ ҫурт ҫивитти ҫинче 15 ҫулхи яш виллине тупнӑ. Ҫамрӑк ҫав ҫуртра пурӑннӑ иккен. Вӑл хӑй вилӗмӗпех пурнӑҫран уйрӑлнӑ-и е ӑна такам вӗлернӗ-и — хальлӗхе пӗлтермен.
Вилӗ яш урӑ пулман текен хыпар пур. Ҫурт ҫивитти ҫинче вилнӗскер ҫул ҫитменнисен ӗҫӗпе ӗҫлекен территоринчи пайра шутра тӑнӑ иккен.
Ҫамрӑк ҫыннӑн вилӗм сӑлтавне палӑртассипе халӗ тӗпчевҫӗсем ӗҫлеҫҫӗ.
Ҫурлан 10–20-мӗшӗсенче Крым федераци округӗнче (Севастополь хули, Кача поселокӗ) пӗтӗм тӗнчери ҫамрӑксен «Таврида — 2014» слечӗ иртет. Унӑн йӗркелӳҫи — «Пӗтӗм Раҫҫейри халӑх фрончӗ», ҫамрӑксен ӗҫӗсемпе ӗҫлекен федераци агентстви, «Раҫҫей тӗрекӗ» общество организацийӗ.
Слета Чӑваш Енри делегаци те хутшӑнать. 7 ҫамрӑк И.Я.Яковлев ячӗллӗ ЧППУ, И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУ, Шупашкарти коопераци институчӗн чысне хӳтӗлӗҫ. Слет «Услам тӑвасси», «Медиа», «Ҫамрӑксен общество юхӑмӗ», «Ҫамрӑксен хӑйтытӑмлӑхӗ», «Патриотлӑх юхӑмӗ», «Пӗтӗм тӗнчипе килӗштерсе ӗҫлесси» енсемпе иртӗ.
Яш-хӗр экспертсене хӑйсен проекчӗсемпе паллаштарӗ. Канашлури кашни кун пӗр-пӗр темӑпа, Раҫҫей историйӗпе ҫыхӑннӑскерпе, иртӗ. Пушӑ вӑхӑтра та тунсӑхлама май пулмӗ. Слета паллӑ артистсем килӗҫ. Унтах «вырӑс хули» истори реконструкцийе ӗҫлӗ. Канашлӑва килнисем тӗрлӗ ӑсталӑх класӗсене хутшӑнма пултарӗҫ.
Асаилтеретпӗр, Крым Раҫҫее кӑҫал пуш уйӑхӗн 16-мӗшӗнче иртнӗ референдум хыҫҫӑн куҫрӗ. Ун пӗтӗмлетӗвӗпе пӗр 20 яхӑн патшалӑх кӑна килӗшнӗ, ыттисем йышӑнман. Крым Раҫҫейӗн пулнине кӑтартса парас тесе влаҫрисем халь ҫанӑ тавӑрса ӗҫлеҫҫӗ — ҫав шутра тӗрлӗ мероприятисем те ирттереҫҫӗ.
«Селигер — 2014» ҫамрӑксен канашлӑвӗпе килӗшӳллӗн конкурс иртнӗ. Унта «Селигерӑн» Мистерӗпе Мисне палӑртнӑ.
Жюрире тӗрлӗ эксперт пулнӑ. Вӑл йышра — кӳмепе ҫӳрекен сусӑрсен хушшинчи тӗнче мисӗ Ксения Безуглова, LG компанин обществӑпа ӗҫлекен директорӗ Татьяна Шахнес.
Конкурса хутшӑнакансенчен кашниех хӑйӗн пултарулӑхне кӑтартма, хӑйне ҫӑлтӑр пек туйма пултарнӑ. Тупӑшу икӗ тапхӑрпа иртнӗ: хӑйсемпе паллаштарни тата пултарулӑх конкурсӗ.
Конкурса И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУн радиоэлектроникӑпа автоматика факультечӗн студенчӗ Роман Картинов та хутшӑннӑ. Вӑл битбоксра палӑрнӑ. Роман «Креатив» Мистер» номинацире ҫӗнтернӗ. Ӑна куншӑн LG компани портативлӑ пичетҫӗпе (принтерпа) чысланӑ.
«Селигер — 2014» Мистер ятне вара Дзержинск хулинчи Станислав Бурлаков тивӗҫнӗ. Вӑл интервьюра Роман Картиновӑн пултарулӑхӗ килӗшнине палӑртнӑ.
Японири 16-ри ача тӗлӗнмелле япала шухӑшласа кӑларнӑ. Вӑл пулӑшнипе калаҫайман тата илтмен ҫынсем ыттисемпе хутшӑнма пултараҫҫӗ.
Ҫамрӑк ӑсчах ҫак япалана Talk ят панӑ. Ӑна вӑл GoogleScienceFair куравра хӑтланӑ. Коммуникатор ҫыннӑн сывланине тишкерет, ҫакӑнпа усӑ курса сӑмахсем тӑвать. Ҫапла майпа вӑл илтмен ҫынсене ыттисемпе хӑйсен чӗлхипе калаҫма май парать.
Хальлӗхе Talk концепт кӑна-ха. Анчах унӑн пуласлӑхӗ пысӑк. Хӑш-пӗр пӑтӑрмах Морзе азбукине пула сиксе тухать-мӗн. Коммуникатор вара ҫак азбука ҫине таянса ӗҫлет. Хальлӗхе вӑл Морзе азбукине 70% ҫеҫ ӑнланать.
Google ертӳлӗхӗ аппаратӑн пуласлӑхӗ пысӑккине палӑртать. Анчах малтанлӑха проекта вӗҫне ҫити туса ҫитермелле. Аппарата ҫын сывлавне мар, тута хускалнине ӑнланма вӗрентесшӗн. Ҫак тӗллевсене пурнӑҫласан темиҫе ҫултан Talk лавкка сентрисем ҫинче выртӗ. Унӑн хакӗ 100 доллартан ытларах пулмассине палӑртаҫҫӗ.
Республикӑри районсенче, ялсенче тухтӑрсем ҫитменни темиҫе ҫул каялла питӗ ҫивӗч ыйтуччӗ. 2011 ҫулта «Земство тухтӑрӗ» программа ӗҫлеме пуҫласан лару-тӑру лайӑх енне улшӑнма тытӑнчӗ. Унтанпа ҫулсерен ҫамрӑк тухтӑрсем, 35 ҫула ҫитменнисем, районсенчи, ялсенчи пульницӑсене ӗҫлеме каяҫҫӗ.
Кӑҫал ав ҫулталӑк пуҫланнӑранпа Чӑваш Енре 7 ҫамрӑк тухтӑр миллионер пулса тӑнӑ. Вӗсем халӗ районсенчи пульницӑсенче ӗҫлеҫҫӗ. Вӗсен йышӗнче — 2 стоматолог, 2 терапевт, фтизиатр тата ортопед травматолог. Ҫамрӑк ҫав тухтӑрсем Шупашкар, Елчӗк, Красноармейски, Канаш районӗсенче ӗҫлеҫҫӗ.
Сӑмах май, программа ӗҫлеме пуҫланӑранпа Чӑваш Енре 193 ҫамрӑк специалист 1 миллион тенкӗ илнӗ.
Кӑҫалхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗ тӗлне Чӑваш Енри халӑх йышӗ 1 миллион та 240 пин ҫынпа танлашнӑ. Ку вӑл 2011 ҫулхинчен 10 пин те 534 ҫын, е 0,8 процент, чакнине пӗлтерет.
Ялта пурӑнакансен шучӗ ҫулталӑкра 6 пин ҫын (1,2 процент) сахалланнӑ, хуларисен 2,6 пин (0,3 процент) нумайланнӑ. Халӑхӑн йышӗнче хула ҫыннисем 60,2 процент йышӑнаҫҫӗ, ялтисем — 39,8 процент.
Юлашки вӑхӑтра ачасем ҫураласси йышланнӑ. 2013 ҫулта 2011-мӗшӗнчинчен 1 186 пепке ытларах кун ҫути курнӑ: пӗлтӗр 17 пин 351 ача ҫуралнӑ. Ҫураласлӑх коэффициенчӗ 8,5 процент хушӑннӑ. Ялта хуларинчен яланхиллех нумайрах ҫуратаҫҫӗ.
Пӗлтӗр халӑх шучӗ Шӑмӑршӑ, Елчӗк, Улатӑр, Етӗрне, Патӑрьел, Ҫӗмӗрле районӗсенче уйрӑмах чакнӑ. Вӗсенче йыш 3 процентран пуҫласа 2,2 процент таран катӑлнӑ. Шупашкар, Канаш, Ҫӗнӗ Шупашкар хулисемпе Шупашкар районӗнче халӑх шучӗ йышланнӑ.
Ӗҫлеме пултарайманнисем яллӑ вырӑнта хуларинчен 1,3 процент нумайрах.
ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев РФ Президенчӗпе Владимир Путинпа тӗл пулнӑ. Михаил Васильевич Владимир Владимировича регионти социаллӑ пурнӑҫпа экономика лару-тӑрӑвӗ пирки каласа кӑтартнӑ. Тӗлпулура ача пахчинчи черетсене пӗтересси, регионти ҫамрӑк ҫемьесене пулӑшу парасси пирки калаҫнӑ.
Михаил Васильевич республикӑри обществӑпа политика лару-тӑрӑвӗ йӗркеллӗ пулнине пӗлтернӗ, Чӑваш Енре 2013 ҫултанпа ҫын вилесси ача ҫуралассинчен сахалраххине палӑртнӑ. Кунашкалли юлашки 20 ҫулта пулман. Ача пахчисенче 13600 вырӑн хатӗрленӗ, тепӗр 6700 тумалла-мӗн.
Владимир Путин регионта ҫамрӑк ҫемьесене мӗнле пулӑшу панипе кӑсӑклансан Михаил Игнатьев ку тӗлӗшпе патшалӑхӑн 15 программи ӗҫленине палӑртнӑ. Михаил Васильевич ҫӗршыв Президентне Чӑваш Енри экономикӑпа та паллаштарнӑ.
Чӑваш Енре утӑн 18-24-мӗшӗсенче инновацисемпе нанотехнологисен «Наноград-Ч» ҫуллахи шкулӗ ӗҫлӗ. Вӑл «Вӑрман юмахӗ» ача-пӑча санаторийӗн ҫумӗнче (Муркаш районӗнчи Шомик ялӗ) иртӗ.
Ҫуллахи шкулта 200 ытла ҫын вӗренӗ. Кашни кун кружоксем ӗҫлӗҫ. «Роснано» проект команийӗсем ятарлӑ задачӑсем шухӑшласа кӑларнӑ. Вӗсене ачасен вӗренмелле, смена вӗҫӗнче тупсӑмӗпе паллаштармалла. Унтан ҫуллахи шкулта вӗреннӗ ачасем «Роснано» предприятийӗсене ҫитӗҫ, вӗсен ӗҫӗ-хӗлӗпе паллашӗҫ.
Ҫуллахи шкулта пӗтӗм тӗнче шайӗнче иртнӗ конкурс ҫӗнтерӳҫисемпе тӗлпулу иртӗ. Кунсӑр пуҫне «Наноград-Ч» шкулта Раҫҫейри паллӑ ӑсчахсем, топ-менеджерсем, ертсе пыракан специалистсем лекци вулӗҫ. Вӗсен йышӗнче — Мускав патшалӑх университетӗнчи факультет деканӗ Евгений Гудилин, Сергей Ляпунов топ-менеджер, «Роснано» элчисем, Чӑваш Енри аслӑ шкулсен тата наноиндустри предприятийӗсен вӗрентекенӗсем.
-5.7 °C