Маловӑн ҫурчӗ

Чӗмпӗр облаҫӗнче пурӑнакан чӑваш ҫынни 20-мӗш ӗмӗр пуҫламӑшӗнче кулак тесе йышӑннӑ йӑхӗсен ҫуртне тавӑрнӑ.

Валентина Ильина суда 1930 ҫулта аслашшӗнчен туртса илнӗ ҫурта таварас тӗллевпе суда кайнӑ. Культура еткерлӗхӗн комитечӗн председателӗ Шарпудина Хаутиева каланӑ тӑрӑх, ку — тӗлӗмелле япала.

Анатри Якушка ялӗнчи ҫурт, унччен И.Ф.Маловӑн пулнӑскер, историпе культура палӑкӗ шутланать. Вӑл ял варринче ларать.

1930 ҫулта ялти хастарсем Малова кулак тесе йышӑннӑ, унӑн пурлӑхне туртса илнӗ. Унӑн ҫуртӗнче колхоз правленийӗ, пекарня пулнӑ. Ҫурт муниципалитет харпӑрлӑхӗнче пулнӑ, унпа кайран никам та усӑ курман.

Еткере тавӑрма шухӑшланӑ хӗрарӑм документсене 35 ҫул пухнӑ. Валентина Ильина ӑна ишӗлсе анассинчен хӑтарас тӗллевпе тавӑрнӑ. Ватӑ ҫынсем Малов ҫав ҫуртра пурӑннине ӗнентерни те судра кирлӗ пулнӑ. Валентина Ильина кирлӗ документсене уйӑх тӑршшӗнче алла илӗ.

Чӗмпӗр облаҫӗнче «Наци ялӗ» проекта пурнӑҫлама тытӑннӑ. Унта регионта пурӑнакан халӑхсен культурине кӑтартакан картишсем пулӗҫ. Пӗтӗмпе — 9 лапам. Чӑваш культурине автономийӗ хӑйӗн лапамне пӗрремӗш хӑтлӑлатма тытӑннӑ.

Ҫулла картиш пӗрремӗш хӑнасене йышӑнмалла. Кунта музей комплексӗ, конференци залӗ, наци апачӗ пӗҫӗрекен кафе, хӑна ҫурчӗ пулӗҫ. Вӑхӑт ирнӗҫемӗн ҫак вырӑн наци йӑли-йӗркисен центрӗн статусне тивӗҫмелле.

Чӑваш картишне Федоровсен ҫемйи, ашшӗ тата ывӑлӗсем, тума тытӑннӑ. Йывӑҫ ҫуртра музей экспозицийӗ пулӗ. Кунсӑр пуҫне мунча, ҫӑл пур. Анчах тумалли татах пур-ха.

Ку кӗтесре тӑван культурӑпа паллашма, унӑн илемӗпе киленме май пулмалла. Проект ҫак тӗллевпе пурнӑҫланать те.

— Эпир ӗҫлетпӗр, вун-вун ҫултан эпир пулмастпӑр, анчах чӑваш халӑхӗ валли ҫакнашкал кӗтес пулать. Унта ҫынсем музее кайма, наци ҫимӗҫне тутанма, канма пултараҫҫӗ, — тенӗ Артем Федоров.

Анчах ку пӗтӗм ҫӗршыва пырса тивекен хыпар мар. Тӑваттӑмӗш ача ҫуратсан ипотека тӳлевӗнчен хӑтарма мӑкшӑсем йышӑннӑ. Кун пирки асӑннӑ регион пуҫлӑхӗ Владимир Волков регионти депутатсем патне янӑ Ҫырура палӑртнӑ. Ҫемьери тӑваттӑмӗш ача усрава илнӗ пепке пулсан та ипотека парӑмне каҫарӗҫ.

Виҫҫӗмӗш ача ҫуратакансене ипотекӑн 30 процентне саплаштарса парӗҫ. Ҫӗнӗ йӗркене Мӑкшӑ Республикинче кӑҫалтанах вӑя кӗртесшӗн.

Мӑкшӑсем унччен йышӑннӑ саккунсемпе ачаллӑ ҫемьесене ипотека кредитне тӳлеме регион ахаль те пулӑшнӑ-ха. Пӗрремӗш е иккӗмӗш ача ҫуралсан ипотека парӑмӗн 10 процентне тӳлесе пулӑшнӑ, виҫҫӗмӗшпе тӑваттӑмӗшӗшӗн — 20 процент. Пиллӗкмӗш ҫуралсан мӗнпур парӑма регион хӑй ҫине илнӗ.

Регионти амӑш укҫи ҫемьере миҫе пепке пулнинчен килет. Виҫҫӗмӗш ачашӑн, индексацие шута илсен, вӑл 111 пин тенкӗ тухать. Тӑваттӑмӗшӗшӗн — 133 пин, пиллӗкмӗшӗшӗн тата ун хыҫҫӑнхисемшӗн те тӳлеҫҫӗ — 166 пин тенкӗ.

Кӑҫалхи ҫула ҫӗршывра Литература ҫулталӑкӗ палӑртнине эпир унччен те пӗлтернӗччӗ. Регионсем хӑйсем те ҫулталӑка тӗллевлӗ ирттереҫҫӗ. Кӳршӗллӗ Чӗмпӗр облаҫӗнче, сӑмахран, Наци астӑвӑмӗн тата мухтавӗн ҫулталӑкӗ тесе йышӑннӑ.

Тунтикун унта Чӗмпӗр енӗн кунне (ӑна облаҫ кӗпӗрнаттӑрӗ пуҫарнипе пӗлтӗр ҫирӗплетнӗ) тата Чӗмпӗр облаҫӗн 72-мӗш ҫулхине халалласа савӑнӑҫлӑ мероприяти иртнӗ. Унта Улатӑр районӗнчи Кивӗ Эйпеҫри «Ахрӑм» халӑх фольклор ансамблӗ хутшӑннӑ.

Уявра, сӑмах май, ытти тӑрӑхри хӑнасем те пулнӑ. Вӗсем - 1780 ҫулта Чӗмпӗр тытӑмлӑхне кӗнӗ Симбирск, Сенгилей, Ставрополь, Самара, Сызрань, Канадей, Тагай, Карсун,Котяков, Ардатов, Курмыш, Пӑва хулисенчи пултарулӑх ӑстисем.

Тутарстан Республикинчи Алексеевски районӗнчи Чӑваш Майни ялӗн ҫыннисем халӑх вӑйӗпе чиркӳ ҫӗклеҫҫӗ. Юлашки сакӑр уйӑхра вӗсем пура тунӑ.

Иртнӗ ҫул вӗҫӗнче чӑваш майнисем уяв евӗр мероприяти йӗркелесе купол хӑпартнӑ. Ку ял ҫыннисемшӗн питӗ пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулӑм. Ҫав кун унта ваттисенчен пуҫласа вӗтти таранах пухӑннӑ.

Тӗрӗссипе, чиркӗве малтанах тума шухӑшланӑ. Анчах укҫа-тенкӗ ҫитсе пыманни ура хурать-ҫке-ха. Кӑштахран ял халӑхӗ укҫа пухма тытӑннӑ. Кун пирки хаҫатра та пӗлтерӳ панӑ.

Ырӑ ҫак ӗҫрен район администрацийӗ те айккинче юлман. Ялта та укҫа ытларах паракансем тупӑннӑ. Алексеевскинче пурӑнакан Геннадий Иванович Чехонин ӗҫе йӗркелесе пынӑ, пысӑк купол тутармашкӑн кӗсйинчен 200 пин тенкӗ кӑларса хунӑ. Мускав ҫумӗнче пурӑнакан Николай Иванович Чехонин та пулӑшнӑ. Василий Тимофеевич Бикулов ачисемпе пӗрле пӗчӗк купол туяннӑ.

Кӑҫал Чӑваш Енре Константин Иванов ҫулталӑкӗ пулнӑ май ҫул пуҫлансанах ЧНК хастарӗсем поэт ҫуралнӑ тӑрӑха — Пушкӑртстанри Слакпуҫ ялне — ҫитсе килнӗ. Унта ку ҫулталӑка ҫӳллӗ шайра ирттерессине сӳтсе явнӑ.

Делегацие Слакпуҫ ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Олег Беляев, шкул директорӗ Ольга Иванова ӑшшӑн кӗтсе илнӗ. ЧНК президиумӗн пайташӗ Эдуард Бахмисов ҫу уйӑхӗнче Слакпуҫра уява тӗнче шайӗнче ирттерме май пуррине пӗлтернӗ.

ЧНКан культура комитечӗн ертӳҫи Зинаида Воронова конгресс чӑваш культурине мӗнле аталантарни пирки каласа кӑтартнӑ. Вӗсем слакпуҫсене те пулӑшма хатӗр-мӗн.

Нина Пӑрчӑканпа Лидия Сарине слакпуҫсене хӑйсен сӑввисене вуласа панӑ. Куславкка районӗнчи Энтри Пасар ялӗнчи шкулта вӗрентекенре ӗҫлекенсем шкулта К.Иванов ҫулталӑкне мӗнле ирттерессипе паллаштрнӑ. Комсомольски районӗнчи «Каҫал» ушкӑн ертӳҫи купӑсне тӑсса янӑ та слакпуҫсем хӗрӳллӗн алӑ ҫупнӑ.

Тепӗр кун ЧНК хастарӗсем Слакпуҫри музейпе паллашнӑ. Кӑнтӑрла шкула ҫавра сӗтеле пухӑннӑ.

Малалла...

Раштавӑн 19-20-мӗшӗсенче Тольяттинчи «Олимп» спорт колмплексӗнче «Ылтӑн алӑсем» ярмӑрккӑ ӗҫленӗ. Унта декораципе прикладной пултарулӑхӗн тӗрлӗ енлӗ ӑстисем: тӑмран хатӗр ӑсталакансем, тӗрлекенсем, шӑратакансем, ҫыхакансем, упсма ҫине ӳкерекенсем тата ыттисем — пуҫтарӑннӑ.

Ярмӑрккӑна юрӑ-ташӑ ӑстисем те хутшӑннӑ. Вӗсен хушшинче — Тольяттинчи тӗслӗхлӗ «Телей» ҫемье ансамблӗ те. Ушкӑн культурӑпа массӑллӑ мероприятисене ытти чух та хастар хутшӑнать иккен. Самар тӑрӑхӗнчисемпе Раҫҫей шайӗнчисене те кӑна мар, 1998 ҫулта вӑл Тӗрӗк халӑхӗсен пӗтӗм тӗнчери фестивальне (вӑл Турцинчи Анкара хулинче иртнӗ) хутшӑннӑ. Чӑваш диаспори хушшинче те «Телей» ансамбль ятлӑ-сумлӑ-мӗн.

Хусанта вырнаҫнӑ «Сувар» хаҫата нумай пулмасть тутар мультипликаторӗсем пулӑшу ыйтма килнӗ-мӗн — вӗсем чӑвашла мультфильм кӑларма тӗв тунӑ. Сценарине те ҫырнӑ — хаҫат редакцийенчен ӑна чӑвашла куҫарса пама ыйтнӑ.

Хӑйсен ӗҫӗ валли «Татармультфильм» студи «Как крестьянский сын за Солнце работал» (чӑвашла оригиналӗн ятне тупайманни пирки вырӑслине илсе кӑтартатпӑр) чӑваш халӑх юмахне суйласа илнӗ. Вӑл 6 сериллӗ пулмалла, ячӗ — «Иван паттӑр». Мультфильма «Атӑл тӑрӑхӗнчи Улӑпсем» ярӑмра кӑлармалла. Вӑл чӑвашла, вырӑсла тата акӑлчанла пулӗ.

«Сувар» хаҫат редакторӗ Константин Малышев каласа панӑ тӑрӑх чӑвашсем тутарсенчен вӗсен мультфильмӗсене чӑвашла куҫарма ирӗк илнӗ иккен. Леш хайхи чӑвашла мультфильм хатӗрлеме пулӑшнӑшӑн.

Сӑмах май, «Татармультфильм» студийӗн ӗҫӗсемпе вӗсен сайтӗнче тӳллевсӗрех паллашма пулать.

Сценари страницисем (пайӗ кӑна!)

Ҫак кунсенче Хусанти «Татнефть-Арена» сцени ҫинче «Тӗрӗккурав–2014» юрӑҫсен конкурсӗн финалӗ иртнӗ. Унта вунпиллӗкӗн хутшӑннӑ — Казахстанран, Тутарстанран, Турцирен, Пушкӑртран, Мускавран, Узбекистанран, Кӑркӑстанран, Македонирен, Иранран, Крымран, Боснирен, Болгарирен, Якутирен, Азербайджанран тата Туркменистанран. 300 миллион ҫын курнӑ теҫҫӗ ҫак конкурса. Пирӗн Чӑваш Енрен вара кӑҫал та иртнинче те хутшӑнас темен — ахӑртнех, тӳре-шара пирӗн чӗлхен тымарне тӗрӗк чӗлхинчен кӑкласа вырӑс чӗлхине кайса лартасшӑн.

Конкурсра казах хӗрӗ Жанар Дугалова ҫӗнтернӗ. Вӑл пурӗ 225 балл пухнӑ. Хӑй каласа панӑ тӑрӑх ҫӗнтерессе вӑл шанман та иккен. Ку юрра икӗ кунта ҫырнӑ тет. Иккӗмӗш вырӑна вара Хусанти Айдар Сулейман юрӑҫ йышӑннӑ. Вӑл 201 балл пухнӑ.

Тӗрӗккуравӗнче ҫӗнтерсе Жанар 20 пин доллар илӗ тата унӑн юррине ҫулталӑк хушшинче Турцири телекуравсенче кӑтартӗҫ.

Конкурса йӗркелекенсем Хусанти финал йӗркеллӗ иртни пирки пӗлтереҫҫӗ. Ӑна Еврокуравпа танлаштарнӑ май унӑн шайне ҫитес тесе кӑҫал вӑл пӗр утӑм мала тунӑ теҫҫӗ.

Малалла...

Григорий Кузнецов ҫемйипе

Самар облаҫӗнче Совет Союзӗн Геройне Григорий Кузнецова халалласа чӑваш культурин каҫне ирттернӗ. Шунтала районӗнчи Туарма ялӗнчи культура ҫуртне Геройӑн тӑванӗсем, ентешӗсем, тӳре-шара тата ытти регион хӑнисем пухӑннӑ.

Ентешне халалласа сӑвӑ вуланӑ, пултарулӑх ушкӑнӗсем юрӑсем юрланӑ. Пухӑннисем унӑн кунҫулне аса илнӗ, унӑн паттӑрлӑхӗ пирки каласа кӑтартнӑ. Чи тӗлӗнмелли — уяв чӑн чӑвашла иртнӗ: унта килнисем чӑвашла ҫеҫ калаҫнӑ.

Григорий Ильич Кузнецов тимӗрҫӗ ӗҫне ачаранпах юратнӑ. Унӑн аслашшӗ ку енӗпе ӗҫленӗ. Хӑшӗ-пӗри каланӑ тӑрӑх, хушамат та ҫакӑнтан тухнӑ.

Григорий Кузнецов вӑрҫӑ пуҫлансан фронта тухса кайнӑ. Пӗр ҫапӑҫура вӑл пӗччен тӑшманӑн виҫӗ точкине тӗп тунӑ. Неман юханшывӗ ҫинче ӑна виҫҫӗмӗш хут амантнӑ. Пӗр пуля унӑн урине лекнӗ, тепри кӑкӑрне шӑтарнӑ. Сипленнӗ хыҫҫӑн ӑна демобилизациленӗ. Геройӑн «Ылтӑн Ҫӑлтӑрне» тата Ленин орденне ӑна 1947 ҫулта ҫеҫ панӑ. Ун чухне вӑл тимӗрҫӗ лаҫҫинче тӑрӑшнӑ.