Шупашкар шыв управлӑхне 68 метр ҫӳллӗшне хӑпартассипе хӑпартмасси пирки пӗр вӑхӑтра самай тавлашрӗҫ-калаҫрӗҫ. Шыв ҫӳллӗшне хӑпартмалла мар тесе ҫӗршывӑн Президенчӗ Владимир Путин пӗлтерни пирки Чулхула облаҫӗн кӗпӗрнаттӑрӗ Валерий Шанцев пӗлтӗр хӑйӗн блогӗнче ҫырнӑ тесе те Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ.

Шыв ҫӳллӗшне хӑпартни пирӗн республикӑшӑн аван тенӗрен ку хыпар самай пӑшӑрхантарчӗ.

Анчах халӗ пӑх та кур: кӑҫалхи ҫурла уйӑхӗн 9-мӗшӗнче ҫӗршыв правительстви кӑсӑклӑ йышӑну кӑларнӑ. «Схема территориального планирования Российской Федерации в области энергетики» (чӑв. Раҫҫей Федерацийӗн территорине энергетика тӗлӗшӗнчен планланӑ схема) ят панӑскерте Шупашкарти ГЭС хӑватне 2030 ҫул тӗлне 3,34 млрд кВт/сехете ҫитересси пирки каланӑ. Халӗ ку цифра — 2,21 млрд кВт/сехет.

ГЭС специалисчӗсем пӗлтернӗ тӑрӑх, хӑвата ун пек пысӑклатма шыв шайне хӑпартсан кӑна май килет-мӗн. Апла пулсан, Атӑлти шыв 68 метр ҫӳллӗшне ҫӗкленес шанчӑк пур теме юрать.

Илпеш патӗнчи ҫӳп-ҫап вырӑнӗ ҫапла ҫуннӑ

Шупашкар районӗнчи Илпеш ялӗ ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ каяш вырӑнӗ ҫак уйӑхӑн 26-мӗшӗн каҫхине ҫунма тытӑннине эпир ӗнер пӗлтернӗччӗ.

Паянхи кӑнтӑрла тӗлне илсен, пушара тӗппипех сӳнтерсе пӗтереймен пулнӑ-мӗн-ха. Ҫиелте ҫулӑмпа ҫунмасть-мӗн, анчах тӗтӗмленсе тӑрать.

Тӗтӗм-сӗрӗм вӑл тӑрӑхри ялсенче пурӑнакансене канӑҫсӑрлантарнине ӑнланма йывӑр мар. Ял ҫыннисенчен хӑшӗ-пӗри тӑванӗсем патне куҫнӑ тесе те калаҫҫӗ.

Официаллӑ ҫӑлкуҫсем пӗлтернипе те паллашма кӑсӑклӑ. Пушар пирки илтсен вырӑнти, Ҫӗньял ял тӑрӑхӗнчи, тӳре-шара ҫийӗнчех ҫанӑ тавӑрса тар тӑкма тытӑннӑ-мӗн. Кун пирки Чӑваш Енӗн гражданла хӳтӗлев тата инкеклӗ ӗҫсем енӗпе ӗҫлекен комитет пӗлтерни тӑрӑх ӑнланма пулать.

Хушма вӑйсене явӑҫтарма Шупашкар район администрацийӗн пуҫлӑхӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан Владимир Димитриев хӑй хушнӑ-мӗн.

Маларах асӑннӑ комитет ертӳҫи В.И. Петров та ӗнер вырӑна ҫитнӗ. Вӑл вара техника шутне вунна, пулӑшакансен йышне вара ҫирӗме ҫитерме хушнӑ.

Ҫӳп-ҫап вырӑнӗнчен инҫе мар вырнаҫнӑ ялсенче пурӑнакансене свалка енне пули-пулми каймалла маррине асӑрхаттарнӑ.

Малалла...

Ыран, утӑ уйӑхӗн 28-мӗшӗнче, Чӑваш Енре ҫанталӑк асар-писер пулаять, ҫавӑнпа асӑрханма ыйтаҫҫӗ.

Ыран пӗлӗт ҫӳллӗшӗнче сывлӑш нӳрӗ пулать, ҫавна май ҫумӑр капланать, шторм та пулаять. Кунашкал атмосферӑна пула ҫумӑр вӑйлӑ ҫӑвать. Кунашкалли иртнӗ вырсарникун та пулчӗ. Ыран ҫумӑр вӑхӑтӗнче ҫил вӑйланать, хӑш-пӗр вырӑнта пӑр ҫӑвать.

Япӑх ҫанталӑк республикӑри ҫурҫӗр енчи районсенче пулма пултарать. Анчах аслатиллӗ ҫумӑр хӑш вырӑнта пулнине тӗрӗс калама ҫук. Ыран Шупашкарта аслати ир-ирех кӗмсӗртетме тытӑнать.

Савут ӗҫлет, тӗтӗм тухать. Апла пулсан, производство аталанать, продукци кӑлараҫҫӗ, ҫынсем ӗҫсӗр лармаҫҫӗ. Ҫапли ҫапла-ха та, анчах санитарипе эпидемологи нормисене те пӑхӑнмалла.

Шупашкар районӗнчи Ишлей станцийӗ ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ асфальтпа бетон кӑларакан савутсем саккун ыйтнине пӑхӑнсах пӗтереймеҫҫӗ иккен.

Вӗсен ӗҫ-хӗлне асӑннӑ районти прокуратура тӗрӗсленӗ те кӑлтӑксем асӑрханӑ. «Магистраль-М» ятлӑ тулли мар яваплӑ общество та, «Асфальтобетонный завод» текенни те санитарипе хӳтлӗх зонине йӗркелесси ҫинчен проект хатӗрлемен. Хӑйсем вара Атайкасси, Кивпулӑх тата Моҫҫакасси ялӗсенчен инҫе мар вырнаҫнӑ.

Шупашкар район прокурорӗ Зелфинас Карама пӗлтернӗ тӑрӑх, «Асфальтобетонный завод» обществӑн производство пуҫлӑхне тата «Магистраль-М» предприятин пуҫлӑхне административлӑ майпа явап тыттарнӑ.

Архангельск облаҫӗнчи пурӑнакан Н.П. Тимофеев биолог хаҫат-журналсенче тата Интернет уҫлӑхӗнче хӑйӗн тӗпчевӗсене тӑтӑшах пичетлесе кӑларать. Ӑсчах темиҫе наука чиккинче ӗҫлет. Экологсене, медицина ӗҫченӗсемпе спортсменсене уйрӑмах кӑсӑклантараҫҫӗ вӗсем. Вӑл эмел курӑкӗсене тӗпчесе этеме ватӑлма паман, унӑн тӳсӗмлӗхӗпе пиҫӗлӗхне ӳстерекен, пурнӑҫри йывӑрлӑхсене ҫӑмӑлрах тӳссе ирттерме пулӑшакан имлев курӑкӗсем шыраса тупнӑ, вӗсем пурте пӗлекен жень-шеньрен те ирттереҫҫӗ. Ырми-канми ӗҫлекен тӗпчевҫӗ выльӑх-чӗрлӗх тухӑҫлӑхне чылай ӳстерекен халиччен усӑ курман ҫӗнӗ культурӑсене те тупса палӑртнӑ. 2000 ҫулта Сыктывкар хулинче диссертаци хӳтӗлесе вӑл биологи наукисен кандидачӗ пулса тӑнӑ.

Н.П. Тимофеев 1973 ҫулта Канаш районӗнчи Вӑтакас Татмӑшри вӑтам шкултан вӗренсе тухнӑ, 1978 ҫулта Чӑваш патшалӑх ялхуҫалӑх институтне пӗтернӗ хыҫҫӑн ӑна Архангельск облаҫне ӗҫлеме янӑ.

— Николай Петрович, агрономи факультетӗнче вӗреннӗ ҫулӗсенче эсӗ тӗпчев енне туртӑннӑ-и?

— Ман пӗтӗм пурнӑҫ тӗпрен илсен ҫутҫанталӑк вӑрттӑнлӑхӗсене биологи тата медицина саккунӗсемпе килӗшӳллӗн уҫса парассипе ҫыхӑннӑ, ҫакна эпӗ наука эксперименчӗсемпе тата тӗрӗслев ӗҫӗсемпе усӑ курса туса пыратӑп, тӗпчев результачӗсене халӑх хуҫалӑхӗнче усӑ курмалли майсене палӑртатӑп.

Малалла...

Ӗнер пӗрремӗш хут ботаника пахчине кӗрсе куртӑм. Вӑл ҫул хӗрринчен инҫе те мар вырнаҫнӑ пулин те, Шупашкартан Кӳкеҫ еннелле кайнӑ чухне яланах асӑрхатӑн пулин те кӗрсе курас тӗлӗшпе ӑнӑҫлах вырнаҫман. Шӑп ҫавӑнпах пулӗ ӗнтӗ ун пирки чылайӑшӗ пӗлеҫҫӗ пулин те унпа паллашакансем сахал. Ман пекех ӗнтӗ. Эп хам та ӗнер унта ӑнсӑртран лекрӗм темелле. Ҫеҫпӗл Мишшин амӑшне асӑнма кайма вӑхӑт ирттермеллеччӗ те (час пушантӑм) ҫула май кӗрсе тухас терӗм.

Шалта вара, курмалли те, кӑсӑкли те — пайтах. Ҫавӑн пирки сире каласа кӑтартасшӑн та.

Шала кӗрес умӗн асӑрхаттару хӑми ҫакӑнса тарать: чечексем татма, курӑк пуҫтарма, кӑвайт чӗртме юрамасть. Ботаника пахчине кӗрсе паллашасси тӳлевлӗ пулма пултарасси пирки те ҫырнӑччӗ-ха. Ҫавах та ман умӗн ҫынсем чиперех кӗрсе кайнине шута илтӗм те хам та кӗрсе паллашас терӗм.

Шала кӗрсен кунти тирпейлӗхе асӑрхарӑм. Ҫӳп-ҫап пуҫтармалли баксем кашни кӗтесрех лараҫҫӗ. Мӗн кӑмӑлсӑрлантарчӗ — ытларах пайпа ҫӳп-ҫап канма килекенсенчен юлать. Ботаника пахчинчи ӗҫченсем вара хӑйӗн ӗҫне лайӑх тӑваҫҫӗ — ҫав ҫынсем хыҫҫӑн пуҫтарса пыраҫҫӗ.

Малалла...

Тавралӑха хӳтӗлемелли пӗтӗм тӗнчери куна тата Эколог кунне халалласа Пӗтӗм тӗнчери «Симӗс патруль» общество организацийӗ Раҫҫейри субъектсенчи экологие тишкерсе черетлӗ танлаштарӑм хатӗрленӗ.

Чӑваш Республики списокра 7-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Ҫапла пирӗн республика «Раҫҫейри экологи танлаштарӑмӗнче» ТОП 10 йышне кӗме пултарнӑ.

Танлаштарӑма хатӗрленӗ чухне промышленноҫпа экологи, социаллӑ экологи индексӗсене шута илнӗ. Танлаштарӑм расчетне информаципе аналитика тытӑмӗ тунӑ.

Танлаштарӑма 2007 ҫултанпа туса пыраҫҫӗ. Проекта пурнӑҫланӑ чухне патшалӑх пулӑшӑвӗпе усӑ кураҫҫӗ. Гранта РФ Президенчӗ хушӑвӗпе килӗшӳллӗн уйӑрнӑ.

Чӑваш Енри ҫамрӑк экологсем уйрӑмах хӳтӗлемелли ҫутҫанталӑк лаптӑкӗсем сахалланса юлнишӗн ҫаплипех пӑшӑрханаҫҫӗ.

Аса илтеретпӗр, хастар экологсем РФ ҫутҫанталӑк министрӗ Сергей Донской ячӗпе ҫыру хатӗрленӗччӗ. Тӑван тавралӑх шӑпи ик айкки те тӑвайкки маррисене республикӑн Ҫутҫанталӑк министерстви иртнӗ уйӑхра регион тата вырӑнти пӗлтерӗшлӗ уйрӑмах хӳтӗлемелли территорисене ҫирӗплетнӗ хыҫҫӑнхи тӑрӑм шухӑша янӑ.

Пӗтӗм Раҫҫейри халӑх фрончӗн (вырӑсла кӗскетсе каласан, ОНФ) экологи тата вӑрман хӳтӗлес енӗпе ӗҫлекен общество мониторингӗн центрӗ те Чӑваш Енри Ҫутҫанталӑк министерстви уйрӑмах хӳтӗлемелли ҫутҫанталӑк территорийӗсенчен 70 ытла процентне пӗтернишӗн пӑшӑрханнине пӗлтернӗччӗ.

Ҫамрӑк экологсем РФ ҫутҫанталӑк министрӗ патне тепӗр хутчен шӑрҫалама тӗв тунӑ. Вӗсене Чӑваш Енӗн Министрсен Кабинечӗн хуравӗ тивӗҫтермен. Вӗсем шухӑшланӑ тӑрӑх, ыйту татӑлассӑн туйӑнмасть. Халӗ вӗсем черетлӗ хутчен петици ҫыраҫҫӗ, ун айне алӑ пусма ыйтаҫҫӗ.

Красноармейски районӗнчи Йӗпрем ялӗ ҫывӑхӗнче ферма пур. Унта ӗнесем тытаҫҫӗ, вӑкӑрсем те пур. Тахҫан вӑл колхозӑн пулнӑ. Вӑл аркансан ӑна пӗр ҫын туяннӑ, халӗ ӑна ертсе пырать.

Ним те каламастӑп: ферма йӗркеллех ӗҫлесе пырать. Никам аллине те лекмен тӗк вӑл тахҫанах юхӑнса пӗтӗччӗ. Халӗ ав унта ӗҫ кал-кал пырать. Ҫӗнӗ йышши хатӗр-хӗтӗр те вырнаҫтарчӗҫ унта. Ферма «сывлама» тытӑнсан ял ҫыннисем валли ӗҫ вырӑнӗ те пулчӗ.

Пӗр самант ҫеҫ кӑмӑла хуҫать. Фермӑран куллен тислӗк нумай кӑларма тивет. Анчах ӑна кирлӗ-кирлӗ мар ҫӗре салатмалла мар-ҫке-ха. Ферма ҫывӑхӗнче — пӗве. Таса вӑл, унта ҫынсем пулӑ тытаҫҫӗ.

Пӗвене тислӗк ҫеҫ илемсӗрлетет. Фермӑран тислӗке кӑлараҫҫӗ те тракторпа пӗве ҫывӑхӗнчи уйсене турттараҫҫӗ, ҫавантах тӑкаҫҫӗ. Халӗ пӗве тавра — тислӗк ҫеҫ. Ҫак кунсенче шӑпах унтан иртме тиврӗ. Куҫ-пуҫ алчӑраса каятчӗ. Аякран ун пекех курӑнмасть — вӑрман енчен килсен ҫакнашкал ӳкерчӗк тухса тӑрать: йӗри-тавра тислӗк. Ӗне «каяшӗ» ӑшӗнче пӑру вилли выртнине асӑрхасан вара пушшех те тарӑхса кайрӑм. Виле пӗрре кӑна мар — тепӗр пӑру та курӑнчӗ.

Малалла...

Вӑрманти тирпейсӗрлӗх

Чӑваш хастарӗсен «Ирӗклӗх» Шупашкар хула администрацине ҫӗнӗ ҫыру шӑрҫаланӑ. Хальхинче вӗсене Алексей Талвир урамӗ хыҫӗнче вырнаҫнӑ вӑрманти тирпейсӗрлӗх пӑшӑрхантарнӑ. Хастарсен шухӑшӗпе унти ҫӳп-ҫап экологи тӑрӑмне пӑсать, ҫырма тӗпӗпе юхакан Шупашкар ятлӑ шыва варалать. «Ирӗклӗх» яваплисене тупса вӗсене ҫак тирпейсӗрлӗхе пӗтерме хушма ыйтать.

Ку вӑрман Заовражнӑй (Ҫырмахыҫ) микрорайонпа Университет урамӗ иртекен микрорайонсем хушшинчи ҫырмара вырнаҫнӑ. Ҫумӗпе дачӑсем те, уйрӑм ҫуртсем те чылай пулнӑран, халӑх унта канма юратнӑран (анчах хӑйсен хыҫҫӑн ҫӳп-ҫапа пуҫтарманран) ҫак пӗчӗк вӑрманта тирпейсӗрлӗх ытла та вӑйлӑ хуҫаланать. Ҫакна «Ирӗклӗх» ҫырупа ярса панӑ 7 сӑнӳкерчӗкре те кӑтартнӑ.