Тӗпчев ӗҫне хутшӑннисем

Юпа уйӑхӗн 27-мӗшӗнчен пуҫласа ҫак уйӑхӑн 1-мӗшӗччен Улатӑр тӑрӑхӗнчи «Сӑрҫум» заповедник ӗҫченӗсемпе нимеҫӗсем (волонтерсем) шыв-шурлӑ вырӑнсене пӑхса тухнӑ, хӑнтӑр, шашкӑ, ӑтӑр тата ондатра шутне палӑртнӑ. Шутлав ӗҫӗ ӑслӑлӑх тӗпчевӗсем валли кирлӗ тесе пӗлтереҫҫӗ ӑна пуҫаракансем. Чӗрчунсен йышне палӑртас тӗллевпе ҫулсеренех ирттереҫҫӗ ӑна.

Кӑҫал «Сӑрҫум» заповедник ӗҫченӗсене Мускавран, Чулхуларан, Йошкар-Оларан, Шупашкартан ҫитнӗ нимеҫӗсем пулӑшнӑ. 3–5 ҫынран тӑракан ушкӑнсем патшалӑх инспекторӗсемпе пӗрле вӑрманти пӗчӗк юханшывсен хӗррисене куллен тӗпченӗ. Волонтерсем рейд мероприятийӗсене те хутшӑннӑ, Алтышево шкулӗнче вӗренекенсем валли ятарлӑ заняти те ирттернӗ. Ҫапла вара «Сӑрҫум» заповедникӑн Улатӑр участокӗнче хӑнтӑрсем пурӑнакан 60 вырӑна шута илнӗ. Вӗсен шучӗ пӗрешкелех тытӑнса тӑнине палӑртнӑ.

Пирӗн республикӑра «Хут бумӗ» экологи проекчӗ пурнӑҫа кӗрет. Тепӗр майлӑ каласан, ку вӑл хут пуҫтарнине пӗлтерет. Ку ӗҫе республикӑн Ҫутҫанталӑк министерстви тата «ЭКА» халӑх пӗрлӗхӗ пуҫарнӑ.

«Хут бумӗ» проекта Шупашкарти, Ҫӗнӗ Шупашкарти, Ҫӗмӗрлери, Канашри, Ҫӗмӗрле районӗнчи 13 шкул хутшӑнать. Ҫӗнӗ Шупашкарти 2-мӗш, Шупашкарти 54-мӗш, Ҫӗмӗрлери 1-мӗш вӑтам шкул вӗренекенӗсем — чи хастаррисем-мӗн.

«Йывӑҫ касни тавралӑха сиен кӳрет. Макулатурӑран 1 тонна хут хатӗрлесен 17 йывӑҫ упранса юлать, 30 пин литр шыв перекетленет», — аса илтереҫҫӗ проекта хутшӑнакансем.

«Хут бумӗ» 2016 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 10-мӗшӗччен тӑсӑлӗ. Ку ӗҫе кирек хӑш организаци те хутшӑнма пултарать. Проектӑн малтанхи тапхӑрне кӑҫалхи раштав уйӑхӗнче «Симӗс Чӑваш Ен» экологи форумӗ вӑхӑтӗнче пӗтӗмлетӗҫ. Малта пыракансене парнепе хавхалантарма шухӑшлаҫҫӗ.

Юпа уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен пуҫласа чӳк уйӑхӗн 1-мӗшӗччен Елчӗк районӗнче «Йывӑҫ ларт тата ӑна сыхласа хӑвар» акци иртет. Уншӑн яваплисем ҫак мероприяти ҫынсене ҫутҫанталӑка юратма тата упрама, тавралӑха симӗслентерме, ялсен сӑн-сӑпатне хитрелетме йыхравлать тесе ӗнентереҫҫӗ.

Юпа уйӑхӗн хӗвеллӗ те уяр пӗр кунӗнче Елчӗк шкулӗнче вӗренекен шкул ачисем йывӑҫ лартма пикеннӗ. Вӗсем хāйсем маларах палāртса хāварнā лаптӑка пӗр кунра 80-90 тӗпе яхāн хурāнпа ҫāка хунавӗ лартса хӑварма пултарнӑ.

Елчӗк шкулӗн тӗслӗхӗпе районти ытти шкула, ачасен тата ҫамрӑксен общество организацийӗсене «Йывӑҫ ларт тата ӑна сыхласа хӑвар» акцине хастар хутшӑнма чӗнетпӗр тесе калаҫҫӗ асӑннӑ район администрацийӗнче.

Сӑнсем (5)

Иртнӗ канмалли кунсенче Атӑлҫи федераци округӗнче вӑйлӑ ҫил алхаснӑ. Шел те, вӑл пирӗн республикӑна та ҫитнӗ.

Вӑйлӑ ҫил республикӑри пур районта та пулнӑ. Ытларах Канаш тата Елчӗк районӗсем шар курнӑ. 28 кил-ҫурт, социаллӑ пӗлтерӗшлӗ 6 объект, нумай хваттерлӗ 5 ҫурт тӑкак тӳснӗ.

Ҫавӑн пекех Чӑваш Енри 80 яхӑн ялта электричество сӳннӗ. Вӗсенче — 3 пин кил-ҫурт шутланать, 7 пин ҫын пурӑнать.

Вӑйла ҫил хыҫҫӑн юлнӑ асар-писере ӗнерех, юпан 4-мӗшӗнче, йӗркене кӗртме тытӑннӑ. Электроэнергие паян каҫчен туса пӗтерме шантарнӑ.

Паян Чӑваш Енре вӑйлӑ ҫил алхасать. Ун хӑвӑртлӑхӗ ҫеккунтра 24 метра таран ҫитет.

Ҫутҫанталӑк пулӑмӗ хуҫалӑха сахал мар сӑтӑр тума ӗлкӗрнӗ те ӗнтӗ. Ак, тӗслӗхрен, «Элара» савутӑн ҫивиттине сӳсе илнӗ те Мускав проспекчӗ ҫине илсе пенӗ. Шупашкар районӗнчи пӗр ялта вара лавккана шар кӑтартнӑ — тӑррине тӗппипех вистесе вӗҫтерсе кайнӑ. Шупашкарти «Улатимӗр сӑрчӗ» чарӑну патӗнче тимӗр листисемпе кирпӗчрен тунӑ картана тӳнтернӗ, Эгер бульварӗнче пушатнӑ ҫуп-ҫап контейнерӗсене вӗҫтерсе кайма тапратнӑ. Ҫӗнӗ Шупашкарта йывӑҫсем ӳкни пирки пӗлтереҫҫӗ.

Вӑйлӑ ҫил паян шӑматкун кӑна мар, ыран та пулӗ. Ҫил хӑвартлӑхӗ ҫеккунтра 14–17 метрпа танлашӗ, кассӑн-кассӑн 24 метр хӑвӑртлӑхпа та вӗрӗ.

Авӑнӑн 17-мӗшӗ Вӑрнарти «Березка» (чӑв. Хурӑн) ача пахчине ҫӳрекен шӑпӑрлансемшӗн чылайлӑха асра ҫырӑнса юлӗ. Ҫак кун ачасем «Салам, вӑрман!» юмахсен уҫланкине кайса курнӑ.

Пӗчӗкскерсене ача-пӑча литературин пайӗн заведующийӗ А.Кириллова кӗтсе илнӗ. Вӑл вӗсене хӑйне евӗр ҫулҫӳреве чӗннӗ. Вӑл ачасене пирӗн пуянлӑх — вӑрман — пирки каласа кӑтартнӑ. Вӑрмана ҫулсерен пулӑшу кирлине палӑртнӑ.

Юмахсен уҫланкинче ачасене юмахри сӑнарсем кӗтнӗ. Вӗсен рольне вулавӑш ӗҫченӗсем калӑпланӑ. Вӗсем вӑрманта пурӑнакан чӗрчунсем пирки, вӑл ҫынсене мӗнле усӑ кӳни ҫинчен каласа кӑтартнӑ. Ачасемпе пӗрле вӑйӑсем те вылянӑ вӗсем.

Ачасемшӗн вӑрман пирки каласа кӑтартни интереслӗ пулнӑ. Кун пек экскурсисем вӗсене ҫутҫанталӑка упрама вӗрентеҫҫӗ.

Сӑнсем (5)

«Симӗс патруль» общество организацийӗ Раҫҫейри регионсен экологи танлаштарӑмне (рейтингне) хатӗрленӗ. Ӑна тишкерес тӗк, Чӑваш Ен чи лайӑххисен шутне кӗме пултарнӑ.

Рейтинга 85 регион хутшӑннӑ. Чӑваш Ен унта чи лайӑх 10 регионсен йышне кӗнӗ. Пирӗн республика 8-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Пӗлтӗр вара вӑл 9-мӗш вырӑнта пулнӑ. Апла Чӑваш Ен танлаштарӑмра 1 йӗрке ҫӳлерех хӑпарнӑ.

Рейтингра малти вунӑ йӗркене хӑш регионсем йышӑннӑ-ха? Тамбов облаҫӗнче, Алтай Республикинче, Белгород облаҫӗнче, Чукоткӑра, Чӗмпӗр облаҫӗнче, Алтай тӑрӑхӗнче, Курск облаҫӗнче, Ростов облаҫӗнче, Тамбов облаҫӗнче экологи тӗлӗшӗнчен лару-тӑру лайӑх.

Аутсайдерсен йышӗнче Свердловск, Тула, Мускав облаҫӗсем пулнӑ. Экологи лару-тӑрӑвне лайӑхлатас тӗлӗшпе Тутарстан лайӑх ӗҫлени паллӑ пулнӑ. Вӑл 59-мӗш вырӑнтан 43-мӗшне куҫнӑ. Бурятипе Иркутск облаҫӗ вара рейтингра самаях чакнӑ. Унта вӑрмансем ҫунаҫҫӗ.

Инкеке лекнисене епле пуҫ ватмалли пирки пуҫлӑхсем пуҫ ватаҫҫӗ

Патӑрьел районӗнчи Тутар Сӑкӑтри вӑтам шкул ӗнер ҫивиттисӗр юлнӑ. Ӑна вӑйлӑ ҫил илсе кайнӑ. Ҫав ялти райпо лавккин те ҫивиттийӗ сиенленнӗ. Инкек 18 хуҫалӑха пырса тивнӗ.

Шкул ҫивиттине икӗ эрнере юсаса пӗтерме шантараҫҫӗ, строительсем ӗҫе кӳлӗннӗ. Ачасене хальлӗхе Сӑкӑтри тата Алманчӑри шкулсенче вӗрентме йышӑннӑ.

Ӗнерхи вӑйлӑ ҫил-тӑвӑл патӑрьелсене кӑна мар, елчӗксемпе шӑмӑршӑсене те шар кӑтартнӑ. Шӑмӑршӑ районӗнче ҫутӑ пӑралукӗсем татӑлнӑ, тӑватӑ ял ҫутӑсӑр тӑрса юлнӑ. Елчӗк районӗнчи Тип Тимӗшре хушма хуҫалӑхсен хуралтисене илсе кайнӑ, Тӑрӑмра 120 кил ҫутӑсӑр тӑрса юлнӑ.

Чӑваш Енӗн Элтеперӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан Михаил Игнатьев инкеке лекнисене пӑрахмассине, пулӑшассине пӗлтернӗ. Ҫакна вӑл инкеклӗ лару-тӑрӑва пӗтермелли пирки канашлама пухӑннӑ паянхи канашлура палӑртнӑ.

Куславкка районӗнчи Кунер клубӗнче ҫуллахи каникулта ачасемпе ӗҫлеме тӑрӑшаҫҫӗ. Вӗсем шӑпӑрлансене экологи культурипе ҫывӑхрах паллаштарасшӑн тӑрӑшаҫҫӗ.

Акӑ нумаях пулмасть Кунер клубӗнче экологи куравӗ йӗркеленӗ. Ӳкерчӗксене ҫутҫанталӑка упрама вӗрентес темӑпа ҫыхӑнтарнӑ. Вӗсене ачасем хатӗрленӗ.

«Ҫутҫанталӑка упрӑр» курава хутшӑннӑ ӳкерчӗксем кашни хӑйне евӗр илемлӗ пулнӑ. Курав ачасене аталанма пулӑшать. Вӗсен хаклавӗ те ӳсет.

Куравра Даша Карасева, Катя Смолева, Кирилл Кузьмин, Гена Кашаев тата Антонпа Кирилл Черновсем темӑна уҫса пама пултарнӑ.

Патӑрьел районӗнчи хӑш-пӗр ял тӑрӑхӗсенче ирӗк памасӑр йӗркеленӗ ҫӳп-ҫап куписене асӑрханӑ. Ҫав тӑрӑх администрацийӗсен пуҫлӑхӗсене асӑрхаттарнӑ.

Шӑнкӑртам, Тӑрӑн, Пикших ял тӑрӑхӗсен ҫывӑхӗнче тӗрӗслев вӑхӑтӗнче ҫӳп-ҫап куписем тупнӑ. ЧР прокуратури пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫав тӑрӑхсенче ҫӳп-ҫапа, йӑла каяшӗсене илсе тухман, ҫавӑнпа ҫӳп-ҫап купалансах кайнӑ.

Ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗсене йӗркене пӑснине пӗтерес тӗлӗшпе предписании панӑ. Ҫӳп-ҫап илсе тухассишӗн яваплӑ ҫынсене дисциплинарлӑ явап тыттарма йышӑннӑ.

Сӑмах май, суда санкцилемен ҫӳп-ҫап куписене пӗтермешкӗн тавӑҫ тӑратнӑ. Иккӗшне тивӗҫтернӗ, тепӗр виҫҫӗшне пӑхса тухаҫҫӗ.