Пӑлхар хулашӗнчи авалхи чул юпасем упранакан ҫурт.

Атӑлҫи Пӑлхар кунҫулӗ пирки пӗлтерекен ҫӑлкуҫсем нумай. Анчах та ҫав ҫӑлкуҫенчен чылайӑшӗн пӗлтерӗшне эпир, ахаль ҫынсем, ытларах чухне хамӑрӑн хӗсӗк ӑстӑнпа ҫавӑрса илме пултараймастпӑр. Ку — питех те йӗркеллӗ япала. Кашни кун ытти ӗҫре тар кӑларса ӗҫлекен ҫынран урӑххине кӗтмешкӗн те майсем ҫукрах. Ӑҫта унта Атӑлҫи Пӑлхар пирки шута кайма! Чӑн малтанах йывӑр ӗҫре, калӑпӑр, картара тислӗк хырнӑ хыҫҫӑн, ӗшеннӗ ҫанҫурӑма кантарас килет! Канса илсен — татах урӑх ӗҫе тытӑнмалла. Ӑстӑнпа ҫавӑрса илмешкӗн ача чухне ку ыйтусене шкулта вӗрентменни те чӑрмантарать.

Ҫапах та кунашкал кӑткӑс уҫлӑхра та пире шӑлҫемми ыйтусем пур. Акӑ илер-ха Ылттӑн Урта тапхӑрӗнчи (13-14-мӗш ӗмӗрсем) чул юпасене. Вӗсем паянхи кунччен 400 яхӑн упранса юлнӑ. Ҫавсенчен 150 ытларахашӗ — Пӑлхар хулашӗнчен. Чылайӑшӗн ҫинче ӗлӗкхи чӑваш чӗлхипе ҫырнӑ ҫырусем (эпитафисем) пур. Ҫавӑн пекех ытти тӗрӗк чӗлхисенчи уйрӑмлӑхсемлӗ чул юпасем те курӑнкалаҫҫӗ хушӑран.

Малалла...

«Трак ен пики» — Анастасия Козлова

Красноармейскинчи культура ҫуртӗнче, Ашшӗпе амӑшӗн ҫулталӑкне халалласа, йӑлана кӗнӗ «Трак ен пики» конкурс иртнӗ. Кӑҫалхи тупӑшӑва сакӑр пике хутшӑннӑ. Вӗсене малтанах район администрацийӗн пуҫлӑхӗ С. Молотков, «Ял ҫамрӑкӗсен Раҫҫейри союзӗн» Пӗтӗм Раҫҫейри обществӑлла организацин вырӑнти уйрӑмӗн председателӗ Д. Посадский, районти Хӗрарӑмсен канашӗн председателӗ Р.Николаева саламланӑ.

Тупӑшӑва хутшӑннӑ пикесен малтанах хӑйсемпе паллаштарчӗҫ, унтан вӗсен Чӑваш ен историне, культурине, йӑли-йӗркине пӗлнине кӑтартма тивнӗ тата пултарулӑх конкурсӗ витӗр тухма тивнӗ. Хӗрсем нацин пӗр-пӗр апат-ҫимӗҫне хатӗрлесе унӑн вӑрттӑнлӑхӗсем ҫинчен те каласа кӑтартнӑ. Юлашкинчен вӗсем чӑваш наци тумне тӑхӑнса хӑйсен илемлӗхӗпе тыткӑнланӑ. Пикесен ӑсталӑхне пилӗк ҫынран тӑракан жюри хак панӑ.

Ҫивӗч тупӑшура «Трак ен пики-2017» ята Анастасия Козлова (Трак вӑтам шкулӗ, 9 класс) ҫӗнсе илнӗ. «Вице-Трак ен пики-2017» — Анна Кузьмина (Карай ял тӑрӑхӗ). Анна Еперина «Ӑс пике» (Алманч вӑтам шкулӗ), Анита Алемесова «Ҫепӗҫ пике» (Пикшик вӑтам шкулӗ), Надежда Петрова «Хӳхӗм пике» (Кӗҫӗн Шетмӗ ял тӑрӑхӗ), Диана Данилова «Кӑмӑллӑ пике» (Красноармейски вӑтам шкулӗ), Карина Антонова «Тарават пике» (Упи ял тӑрӑхӗ), Ольга Илларионова «Сӑпайлӑ пике» (Красноармейски вӑтам шкулӗ) номинацисенче палӑрнӑ.

Малалла...

Кӑрлач уйӑхӗнче Чӑваш халӑх сайчӗ «Видеотавлашу» йӗркелерӗ. Унта та, кайран та, «Капкӑн» тавра сас-хура тухма пуҫларӗ — имӗш вӑл питӗ тӑкаклӑ, ӑна кӑларма укҫа-тенкӗ ҫителӗксӗр, ҫавна пула журнала кварталта пӗрре кӑларма пуҫлас шухӑшлӑ. Кунашкал сас-хура тавра чӑваш халӑхӗн пӑшӑрханмасӑр иртме май ҫук, ҫавна май ҫӗнӗ редактор ларнине кӗтсе илнӗ хыҫҫӑн эпир ятарлӑ статья хатӗрлес терӗмӗр.

«Капкӑн» журналӗн кун-ҫулне илес пулсан, вӑл 1925 ҫулта пуҫланнӑ. Пуш уйӑхӗнче пӗрремӗш кӑларӑмӗ пичетленсе тухнӑ. Никӗслекенӗ тата яваплӑ секретарӗ пулса 15 ҫул хушши Иван Мучи тӑрӑшнӑ. Малтанхи ҫулсенче уйӑхра икӗ хутчен тухнӑ, 1932 ҫултанпа — пӗр хут. 2004–2007 ҫулсенче журнала «Хыпар» издательство ҫурчӗ кӑларнӑ, кайран тепӗр 6 ҫул — «Хресчен сасси» издательство ҫурчӗ. 2013 ҫултанпа, чӑвашла кӑларӑмсене пӗр издательство ҫуртне пухсан, «Хыпар» ИҪ кӑларать.

Ытларах ӗнтӗ ҫак журнала, ытти хаҫат-журналсене пекех, тиражӗшӗн хурлаҫҫӗ. Тӗрлӗ ҫулсенче вал мӗнле пулнине тишкерес терӗм. Эп хам ҫак журнала 2008 ҫулта ҫырӑнма пуҫласа (Кунта — чӑвашлӑхпа кӑсӑкланма пуҫланӑ вӑхӑта калатӑп.

Малалла...

Ӗнер, пуш уйӑхӗн 6-мӗшӗнче, Канаш районӗнчи Пикшихри культура ҫуртӗнче «Чӑваш тумӗ — халӑх пуянлӑхӗ» конкурс иртнӗ.

Районти пур ялтан тенӗ пекех чӑваш ҫи-пуҫне илсе пынӑ: хӗрарӑмсемпе арҫынсен авалхи пир кӗписене, сурпансене, хуҫалӑхра усӑ курнӑ савӑт-сапана... Ӗлӗкхи тата хальхи вӑхӑтра ӑсталанӑ хушпупа тухьян уйрӑмлӑхне тимлӗ куракансем тӳрех асӑрханӑ.

Жюрире Чãваш Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ, Чãваш патшалӑх культурӑпа ӳнер институчӗн доценчӗ, халӑх ӑстисен ассоциацийӗн ертӳҫи Зинаида Воронова тата Чӑваш патшалӑх культурӑпа ӳнер институчӗн кафедра ертӳҫи Раиса Васильева пулнӑ.

Уява Ҫеҫпӗл ял тӑрӑхӗнчи «Шӗкӗр», Кошнаруй культура ҫурчӗ ҫумӗнчи «Хӗлхем», Татмӑшри культура ҫурчӗ ҫумӗнчи «Татмӑш ен», Хирти Катекри «Шевле» ушкӑнсем илем кӳнӗ.

Хӗрарӑмсемпе ирттернӗ тӗлпулу

Иркутск облаҫӗн кӗпӗрнаттӑрӗ Сергей Левченко чӑвашсене пулӑшасшӑн. Вӗсене ҫеҫ те мар, вӑл тӑрӑхри мӗнпур общество организацине. Кун пирки вӑл социаллӑ тӗллевпе ӗҫлекн коммерцилле мар организацисен ертӳҫисемпе тӗл пулсан палӑртса хӑварнӑ.

«Сирӗн ӗҫӗр обществӑна пысӑк усӑ кӳрет, ҫавӑнпа пирӗн тӗллев — социаллӑ проектсене пурнӑҫа кӗртме пулӑшасси», — тенӗ кӗпӗрнаттӑр.

Иркутск облаҫӗнчи чӑвашсен наципе культура автономийӗн «Юлташ» организацийӗн ертӳҫи Вероника Тимофеева кӗпӗрнаттӑра Чӑваш Енпе килӗштерсе ӗҫлесси ҫинчен килӗшӳ алӑ пусма сӗннӗ. Сергей Левченко хирӗҫлемен, яваплӑ ведомствӑсене хушассине пӗлтернӗ. Вӗсен ку ыйтӑва тишкерсе татса памалла. Маларах облаҫ ун пек килӗшӗве Тутарстан Республикипе тунӑ иккен.

Мускаври чӑвашсем пуш уйӑхӗн 18-мӗшӗнче Ҫӑварни ирттерӗҫ. Вӑл Вишневӑй урамри 7-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ «Красный октябрь» культура ҫуртӗнче иртмелле. Программа кӑсӑклӑ пулассине пӗлтереҫҫӗ: чӑваш эстрада артисчӗсен концерчӗ иртӗ, спорт ӑмӑртӑвӗсем пулӗҫ, конкурссем йӗркелӗҫ. Ҫӑварнине пухӑннӑ халӑх чӑваш наци апат-ҫимӗҫӗпе Чӑваш Енри апат-ҫимӗҫ предприятийӗсен таварне туянма пултарӗ.

Мускаври Ҫӑварни иртессине Чӑваш Енӗн Раҫҫей Президенчӗ ҫумӗнчи тулли праваллӑ элчи пӗлтернӗ. Унта ҫырнӑ тӑрӑх, Мускаври чӑвашсен наципе культура автономийӗн канашӗ лару ирттернӗ. Унта кӑҫалхи ҫул пуҫламӑшӗнче ҫӗршывӑн тӗп хулинче унти чӑвашсем ирттернӗ пӗлтерӗшлӗ мероприятисене сӳтсе явнӑ, ҫывӑх вӑхӑтра йӗркелемеллисене палӑртнӑ.

Чӑвашрадио хушӑран хушӑ, уйрӑмах телевиденипе радио юбилейӗсем умӗн, янкӑс саслӑ пӗр хӗрарӑма сӑмах парать. Эх, ҫаптарать ҫакскер, хӑлхуна тӑратса тӗлӗнсе кӑна лар! Вӑл хӑйӗн ӗҫченлӗхӗпе тата тӑкӑнса тӑракан таланчӗпе тӗлӗнтерет: спектакльсемпе концертсем нумай ӳкерсе кӑтартнӑ иккен, тележурналистикӑра ҫӗнӗ жанрсем никӗсленӗ, радиофестивальсемпе ялтан яла ҫӳренӗ, ҫамрӑксен юратнӑ передачине, «Ӑраскала», пуҫарса янӑ тата ытти те.

Эпир мӗн ачаран ҫакна ӗненсе ӳснӗ: пирӗн телевиденипе радио тӗнчере чи лайӑххи, вӑл тӗрӗссине кӑна калать тата кӑтартать. Апла пулсан, чыс та мухтав телерадио ӗҫченне!

Анчах Чӑваш АССРӗн телевиденипе радио комитечӗн председателӗ пулнӑ П.А. Крысин кӑларнӑ «Буквы складываю в слово» (Шупашкар, 2007) кӗнекине уҫса пӑхатӑн та ҫӳлерех асӑннӑ «никӗслевҫе» тав туса пуҫ таяс шухӑш таҫта кайса ҫухалать.

Кӗнеке титулӗ ҫине Раҫҫей вӗрентӳ министерствин тата И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн ячӗсене вырнаҫтарнӑ, унта паянхи журналистика аталанӑвӗн нумай ыйтӑвне ҫӗкленӗ. П.А.

Малалла...

Мускаври чӑвашсен 2014 ҫулхи Акатуйӗ

Мускаври чӑвашсен автономине 2013 ҫултах пӗтернӗ иккен. Кун пирки Мускаври пӑлхар-чӑвашсен пӗрлӗхӗн ертӳҫи Владимир Болгарский тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсен пӗринче ӗнер пӗлтернӗ.

2002 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 28-мӗшӗнче регистрациленӗ автономие пӗтересси пирки Мускавра суд пулса иртнӗ. «Халӑх пӗрлешӗвӗсем» ҫинчен саккунпа килӗшӳллӗн йӗркеленӗ организаци 2007 ҫултанпа хӑй пирки информаци тӑратман иккен. Ҫавна кура Раҫҫей Юстици министерствин Мускаври тӗп управленийӗ суда тавӑҫпа тухнӑ. Мускаври чӑвашсен автономине патшалӑх реестрӗнчен кӑларнине Владимир Болгарский пӑшӑрханса пӗлтернӗ май суд йышӑнӑвӗпе те паллаштарнӑ. Ӑна тишкерсен суда автономи пайташӗсем пыманни, ӗҫе вӗсемсӗрех пӑхса тухма ыйтни палӑрать.

Татьяна Вашуркина

Чӑваш Республикин информаци политикипе массӑллӑ коммуникацисен министерстви «Хыпар» издательство ҫурчӗн» тӗп редакторне кама лартассине пӗлтерни пирки пирӗн сайтра хыпар пулчӗ ӗнтӗ. Министерствӑра ҫак вырӑна «Тӑван Ен» хаҫатӑн тӗп редакторне Татьяна Вашуркинӑна шанса пани пирки хыпарланӑ.

Хаҫатӑн вӑрӑм кун-ҫулӗнче ытларах арҫынсем ертсе пынӑ. Революци умӗнчи тапхӑрта та, влаҫа советсем ярса илнӗ хыҫҫӑнхи пӑтранчӑк вӑхӑтра та, вӑрҫӑ ҫулӗсенче те. «Коммунизм ялавӗ» ятпа тухса тӑракан вӑхӑтра та тӗп редактор тилхепине арҫынсем тытса пынӑ. «Хыпар» хаҫат кун-ҫулӗнче Татьяна Вашуркина виҫҫӗмӗш хӗрарӑм-редактор пулӗ. Унччен маларах, 1918 ҫулхи ҫурла-авӑн уйӑхӗнче, Гаврилова Агафья Гавриловна йышӑнни паллӑ. Кун пирки чӑваш энциклопединче те пӗлме пулать. Шел те, вӑл хӑй вӑхӑтӗнче ку тивӗҫе нумай пурнӑҫлайман — 3 номер кӑна кӑларма пултарнӑ. 1906 ҫулта хаҫатӑн редакторӗ пек тепӗр хӗрарӑм ҫырӑнса юлнӑ — Николаева (Кармачева) Агафия Алексеевна. Вӑл вара пӗр номер кӑна калӑплама ӗлкӗрнӗ.

«Ирӗклӗхӗн» логотипӗ

«Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗ хӑйӗн логотипне ҫирӗплетнӗ. Ун валли вӑл симӗс курӑк урлӑ сиксе каҫакан хура тилле суйланӑ.

«Ирӗклӗх» ушкӑн Фейсбукра ҫырнӑ тӑрӑх, тилле ахальтен уйӑрман. Логотип пирки кӗскен ӑнлантарнинче ҫакна палӑртнӑ: «Пӑтрануллӑ ӗмӗртен ӗмӗре чӑваш хур курса пурӑннӑ, вӑйлӑрах тӑшманран вӑрмансемпе ҫырмасенче пытанма та, унпа кӗрешме те лекнӗ чӑвашӑн. Ҫак тискер тӗнчере хӑйне кӑна шанакан тилӗ пек, ҫав шутрах чее те теветкел пулнипе чӑваш паянхи кун та пурӑнать-ха!»

Тилӗ пек ҫынна чӑваш юратмасть пулин те сывӑ та чӗрӗ юлас, ӑрӑва тӑсас тесен тилӗ пек чееленме ирӗксӗртен тивет пулӗ ҫав. Лайӑх-ши ку, начар-ши, анчах «ҫак тискер тӗнчере» этемӗн хайне кӑна шанма тивнине хирӗҫлеймӗпӗр.