Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Чалăшса кайнă хура пӳртсем. Пӳрт тăррисене, лупассене витнĕ улăмсем хуралса, пăнтăхса ларнă. Урамсенче ырханкка йытăсем çăварĕсене карса хаяррăн пăхса выртаççĕ. Савăнăçлă мар, пуçĕсене усса çӳреççĕ арçынсем, пуху тăваççĕ. Ял варринче халăх кĕрлет.

Халăх варринче вăрăм кĕпе тăхăннă, шурă çӳçлĕ, аллине туя тытнă çын калаçать. Ыттисем итлеççĕ:

— ...Сасартăк темскер чашлатни илтĕнчĕ. Пăхатăп: ман паталла икĕ çĕлен чашкăрса пыраççĕ. Çӳçенсех кайрăм. Мана ватă çын: «Ан хăра, — терĕ. — Сана халĕ тивмеççĕ. Кунтан тавăрăнсан чăвашсене кала: вырăс туррисене пуççапма пăрахчăр вĕсем, — терĕ. — Вырăс туррисем сирĕн хута кĕрес çук. Пире мансан нихăçан та ырă кун-çул кураймăр, çĕр сирĕн валли çимĕç тума пăрахĕ, выльăх мурĕсемпе этем мурĕсем тухĕç. Эсреле алхасма ирĕк пулĕ. Пихампар пăрахĕ, перекет турă сирĕлĕ». — Çапла хăратса пăрахрĕ çул юппинче тĕл пулнă ватă çын мана. Темĕн тесен те чăваш турриех пулчĕ çав ватă çын.

Халăх шăп пулчĕ. Чылай вăхăт иртрĕ, никам та çăвар уçаканни пулмарĕ.

Унтан сасартăк пĕтĕм халăх кĕрлесе кайрĕ.

— Хăвалас пупсене! Хăвалас! — тесе кăшкăра пуçларĕ.

Малалла

Юмахлать Геннади:

«Эп малта спортра,

Финиша, — тет, — тухрăм».

Хăй тăрать стартра.

Галя пултаруллă

Спорт площадкинче.

Çухрăм чупса тухрĕ

Сехет хушшинче.

Пĕр спортсменка, авă,

Чĕтресе ларать.

Çумĕнче ют каччă,

Çавăнпа хăрать.

Мухтанать Никандр

Футболист тесе.

Хăй пуш мечĕке çеç

Хăпартать вĕрсе.

Спорт хĕрне эп кăшт çех

Илтĕм чуптуса.

Шалт халтан эп кайрăм

Сăр-крем тасатса.

Спортсменка çунатчĕ

Тумпа мухтанма.

Халĕ тăрăшать-çке

Ӳтне кăтартма.

Ӳсĕр Йăкăнат

Кĕчĕ хваттерне.

Ачине хĕнет,

Чышать арăмне.

Мĕн лекет алне,

Персе çĕмĕрет.

Кушака тапса

Хытă çĕхĕртет.

Йытă чĕтресе

Сăнчăрта ларать,

Йăкăнат тапки

Лекесрен хăрать.

Яланах çапла

Ӳсĕр таврăнса

Путсĕр кил хуçи

Пасăть тăнăçа.

Йытă хуçана

Хытă кӳренет,

Чарманшăн никам

Питĕ тĕлĕнет.

Шутлать: «Сăнчăра

Лăпкă йытта мар,

Тискер ӳсĕре

Çук-им какарма?»

Ĕçкĕç

Унран пит тĕлĕнмелле:

Вăл ĕçет шав йӳççине:

— Ку, тет, шерпет евĕрлех, —

Тек ыйтать çине-çине.

Ятлаçакан

Çынпала кам ятлаçать,

Вăл вĕреннĕ калаçма,

Вĕренмен вара пачах

Пуçĕпе шухăшлама.

Ăмсанакан

Кирек те мĕнле ĕçре

Хайĕнчен иртекене

Вăл пӳлсе çӳре-çӳре

Хăварать тек хӳрере.

Камит кăтартакан

Камит курăн тем чухлех

Театра кайсан ялан.

Курать Нина килĕнчех,

Мăшăр ӳсĕр таврăнсан.

Тамада

Çав хаваслă этемкке,

Тăр шыв ĕçес килсенех,

Аллипе тытать черкке,

Тост калать çине-çине.

Чĕлхе мăка пулсан

— Ку писателĕн чĕлхи

Мăкарах-çке, — тет пĕри.

— Шĕвĕр пуçлă ун туфли —

Çивĕчлетĕ, — тет тепри.

Туй сикет клубра каç кӳлем.

Янтратать пур кассене.

Кам юрламĕ хĕпĕртӳллĕн?

Кам ташламĕ ташшине?

Саламлаççĕ пит хĕрӳллĕн

Ыр сунса çĕн мăшăра.

Председатель хăй, Яруллин,

Пысăк шифоньер парать.

«Фермăран парне илсемĕр. —

Зоотехник саламлать. —

Ывăл-хĕр нумай ӳстерĕр», —

Кĕç ача кӳми лартать.

Кĕпе-йĕм е чашкă-тиркĕ —

Памарĕç пуль мĕн кăна?

Парнесем хыт савăнтарчĕç

Шоферпа дояркăна.

Туйĕ-шуйĕ иртрĕ шавлăн...

Эрнерен çапла пĕрре

Çамрăк упăшка васкавлăн

Ĕç укçи илме кĕрет.

«Параймастăп, — тет кассирĕ, —

Хăвăнтан халь тытмалла».

«Мĕншĕн? Мĕншĕн?». — çамрăк ыйтрĕ.

«Туй парнишĕн. Ху чухла».

1

Каçхине выртсан та, ирхине тăрсан та пĕртен-пĕр шухăш асаплантарать Ахмет чĕрине: мĕншĕн çав тери канăçсăр та чуна асаплантаракан япала пулнă-ха вăл кăвар пек вĕри юрату? Мĕншĕн кашни йĕкĕте пĕтĕм ӳт-тирте çамрăк юн вĕресе тăнă тапхăрта мĕнле те пулин хĕр, пĕр-пĕр кăвак куçлă кăвакăрчăн, ил-ĕртет-ши, мĕншĕн ун чĕрине çунтармалла пул-нă-ши?

Шухăшлать çакăн çинчен Ахмет ир те, каç та. Шухăшлать те, çатма çинчи пекех ăшаланма пуçлать унăн пăлханса кайнă чĕри; анчах ниепле те тупса çитереймест вăл кăмăл хусканăвĕпе чĕре пăлхавĕн сăлтавне. Çакна кăна лайăх пĕлсе тăрать Ахмет: ват пекех йӳçĕ иккен ăнман юрату, кăларса пăрахма çук иккен ăна, пĕр вырнаçнă япалана, чĕре варринчен...

Нумаях та пулмасть лăпкăн, нимĕн хуйхă-суйхăсăр пурăнатчĕ Ахмет. Савăнса ĕçлетчĕ вăл хăйĕн тракторĕпе çеçен хирте. Ĕçрен пушаннă вăхăтсенче кĕнекесем вулатчĕ, клуба çӳретчĕ, юрлатчĕ-ташлатчĕ, вылятчĕ-кулатчĕ, урăх ним çинчен те шухăшласа чуна ыраттармастчĕ.

Юратать Ахмет вĕçĕ-хĕррисĕр тăсăлса выртакан уй-хире, юратать хăйĕн пархатарлă ĕçне, юратать тăван çĕршыва, сарлака та аслă пурнăçа. Анчах халĕ акă таçтан, кĕтмен-туман çĕртен, инкек сиксе тухрĕ те ним мар япалапа чĕрӳне çунтарса кĕллентер... Эх, пулать те иккен!..

Малалла

Çĕрĕм-шывăм сарлака

Вĕçĕ-хĕрри курăнмасть.

Савнă халăх тăрăшса

Пурнать ĕçри вăй-халпа.

Хĕрлĕ Чутай районне

Кĕрекен пĕчĕк ялта,

Сĕнтĕкçырми ялĕнче,

Çирĕпленнĕ хушма ят.

Ватă çынсем калани

Асра юлнă хăшсенче.

Сăмах пырĕ çак ялти

Спаскав Якурĕ çинчен.

Аттелĕх вăрçичченех

Лартнă вăл çурт çĕннине.

Çакă çурта нĕр кĕртме,

Шут тытнă сăрă илме.

Чулхула облаçĕнчи

Спасское салийĕнчи

Пасара çитнĕ çуран,

Килнĕ сăрă туянса.

Çĕнĕ çуртăн мал енне

Сăрланă капăр тĕспе.

Çурчĕ чиперленнипе

Савăннă чунĕпеле.

Пӳрт умĕнчи çул çине

Тухнă Якур час-часах.

«Спаскав вĕт, Спаскав, Спаскав», —

Тенĕ хĕпĕртенипе.

Вăт çавăнтанпа вара

Яртуш Якурне ялта

Пĕр пĕчĕк сăлтавранах

Тупса панă хушма ят.

Спаскав Якурĕн çемйин

Икĕ ывăл çитĕннĕ.

Асли Иван ятлăскер,

Пулнă Борис пĕчĕкскер.

Малалла

I

Авал, чăваш çĕрĕнче

Сăрпа Ăтăл хушшинче,

Шур cухаллă ватăсен

Ашшĕ-амăш йышĕнче,

Пурăннă тет пĕр паттăр,

Ăна чăваш пуç çăптăр,

Çавăн ятне ăстуса,

Ĕçĕсемшĕн тав туса,

Эпир пуçа таятпăр,

Чăн çăмаха пуçлатпăр.

II

Çăв паттăра чăвашра

Чемен тесе чĕннĕ тет,

Ун пек улăп таврара

Тек ниçта та пулман тет.

Ирхи шуçăм килеспе

Чемен паттăр яланах

Хире тухса шăхăрнă,

Урхамахне йыхăрнă.

Улма-чăпар айăра

Тăрă шывпа шăварнă,

Çилхине тура-тура,

Сĕлĕ парса хăварнă.

Ĕçне-хĕлне чухласа

Тимĕр тумне тăхăннă,

Чăваш çĕрне сыхласа,

Хурал тăма тытăннă.

Чемен ячĕ таврара

Пур тăшмана чĕтретнĕ,

Мĕнпур чăваш-пăлхара

Патвар пулма вĕрентнĕ.

Чылай ĕмĕр çак Чемен

Хурал тытнă тăрăшса,

Анчах вăхăт хĕрхенмен —

Вăл та пынă хавшаса.

III

Пĕррехинче улăха

Чемен пухать халăха:

«Ăн хурланăр кăлăхах,

Малалла

Эсир пĕри те арăслан курман. Вăл мĕнлине эсир кĕнекесем тăрăх çеç пĕлетĕр. Анчах арăслансене кĕнекесем çинче питех те пĕчĕккĕ туса кăтартаççĕ. Чăннипе вĕсем калама çук пысăк тата питех те вăйлă. Пĕр арăслан икĕ çулти вăкăра çурăмĕ çине çавăрса хурсах çӳлĕ хӳме урлă сиксе каçма пултарать теççĕ. Çавăн пек вăйлă пулсан та, эпĕ ăна тытса курнă.

Хăвăрах пĕлетĕр, пирĕн таврара арăслансем çук. Вĕсем ăшă енче çеç пурăнаççĕ. Çавăнпа эсир манран:

— Çтаппан пичче, эсĕ арăслана ăшă енне кайса тытрăн-и? — тесе те ыйтма пултаратăр. Эпĕ ун пек çĕре кайма та шутламан. Çавнашалах пуçра та манăн арăслан тытас шухаш пулан. Çапах та эпĕ ăна тытса куртăм, вăл акă мĕнле пулчĕ.

Пĕр çулхине пирĕн ял çыннисем ращара касса çуракан катка хăмисене станца турттарса тăма Пахчал ялĕнчи Уртиван Кузьмич патне тара кĕрешрĕç. Пĕрре манăн кӳршĕ лашине илсе пĕччен икĕ лавпа катка хами тиесе каймалла пулчĕ.

Станца çитсе лавсене пушатрăм, лашасене утаă парса хам та апатланма лартăм. Унччен те пулмарĕ, пĕтĕм халăх тин çеç çитсе чарăннă поезд патнелле чупрĕ.

— Мĕн пулчĕ-ши капла? Мĕн пирки халăх пăлханса кайрĕ-ха? — тесе вĕсем хыççăн кайрăм.

Малалла

Эй, çил улать,

Çил улать,

Çавăрттарать те çил-тăман —

Кăшт амалать те

Лăпланатъ

Татах улать...

Чăтса пулмасть,

Чăтса пулмасть —

Тухас пулать,

Алкум вĕçне тухса

Тăрас пулать.

Эй, çил-тăман, эс,

Çил-тăман,

Мĕне пĕлсе ласкан

Эс çав сăмахсене?

Пĕрин

чунĕнчен тухса кайнă,

Теприн

чĕрине кĕреймен

Ик тĕнче хушшинчи

Ик чĕре хушшинчи

Шеллес сăмахсене?!

. . . . . . . . . . . . .

Калаканни, паллах, ĕненнĕ,

Йышăннă тенĕ сăмахне.

Сăлăп хурса хапха питĕрнĕ,

Кĕтсе тăман мĕскĕнсене.

Кӳтсе кайса пăхса тăратăп...

Таçта, тен, манăн сăмахсем

Шăнса хытса çӳреç пуль тетĕп,

Айăплă марччĕ те вĕсем...