Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Шурă хурăн айĕнче

Шĕшкĕ хунав янă.

Сивĕ çил вĕрсен асли

Кĕçĕннине каланă:

"Чăт эс, пысăк пулăн.

Тĕрекленсе çитсен

Мăйăрна çитерĕн

Çамрăк туссене".

Çулсем иртнĕ —

Шĕшкĕ ӳснĕ.

Унăн сулхăнне

Ачасем васкаççĕ

Мăйăр тутанма.

Манăн пĕчĕк пахчара

Ӳсет симĕс купăста.

Пуçĕ унăн çаврака,

Çулçисем сип-симĕс.

Пулĕ çимĕç кĕр енне,

Савăнтарĕ аннене.

Картиш тулли тĕрлĕ выльăх, кайăк-кĕшĕк пулсан та автансăр кил-çурт пушă, кичем. Мĕн каламалли пур, енчен те вăл кил картинче сакăр-тăхăр чăпар чăх тавра кăлтăртатса çӳресен е çатан çине хăпарса вĕçсе каяс пек çунаттисене çатлаттарса пĕтĕм ял илтмелле авăтсан мĕн тери илем. Хам астăвасса нихăш çул та тăхăр чăхран кая усраман. Хăшĕсем автана ытлашши пыр тесен те чăхсене куккуруккуксăр пурăнтарман, унсăр тунсăхлаттарман. Автан пулсан чăхсем те хаваслă уткалаççĕ, çăмартисене те шултра тăваççĕ.

Çак тарана çитиччен усранă кашни автан миçе çул пурăннине, унăн йывăрăшне тата вăл мĕн тĕслĕ пулнине çĕрле çывăрнă чух вăратсан та каласа пама пултаратăп. Пĕр автанне вара нихăçан та манас çук. Мăн кăмăллăн, пуçне каçăртса утнă чухне вăл хам ăсталанă пуканран çӳллĕччĕ. Тĕкĕ асамат кĕперĕ пек йăлтăртататчĕ, уйрăмах лаштра та çавракан усăнакан хӳри вун-вун тĕспе çуталатчĕ. Пăрçа йăви пек хулăн йĕплĕ-йĕплĕ, кăтрашкаллă хĕрлĕ киккирикне вĕлтĕр-вĕлтĕр тĕк хуплатчĕ, икĕ пысăк пӳремеч пек аялти киккирикĕсем пĕсехине çити усăнатчĕç.

Урисем вăрăм та вăйлăччĕ. Пĕрре тапса ярса çунаттисемпе хăлаçланса аслăк тăррине вăшт! çеç вĕçсе хăпаратчĕ. Çур çĕр иртнине сехет пек тĕп-тĕрĕс пĕлтеретчĕ, ирхине кӳршĕсенчен çывăрттарса хăвармастчĕ. Пускилсен автанĕсем пурте унпа тĕл пуласран хăраса, пăрăнса çӳретчĕç, "арăмĕсене" пăрахсах çатан карта хыçне пытанатчĕç. Лешкасри пĕчĕк Хĕлип Микулайĕн кĕçĕн ачин мăнукĕн Мĕкĕтен автанĕ çеç ман Петюка хирĕç тăрса пăхнăччĕ. Кӳршĕри Унтри арăмĕ Маюк каланă тăрăх, вăл хăйĕн автанĕ Петюкран ан хăратăр тесе ăна чăхĕсенчен уйрăм апат çитернĕ.

Малалла

"Кĕмĕл туй" ярăмран

М.М.Ар-ва

Ахпӳрт ялĕ, ах, хитре,

Кермен евĕр çурчĕсем.

Пурăнаççĕ Ахпӳртре

Питĕ харсăр чăвашсем.

Кам кăна кунтан тухман,

Хăйсене кура вĕсем:

Ав, Каштановсем кунтан,

Кунтанах Карягинсем.

Манăн тусăм та, Михал,

Çак ялта çуралнăран

Эп ăна сунам вăй-хал,

Ирттĕрех вăл çĕр çултан.

Ыр тума та пултăр мел,

Пултăрах ялан ăс-хал.

Тайма пуçăм, Патăрьел,

Тавтапуç сана, Михал!

Тăван тĕнне хĕстернине пула

Чылай чăваш тарать ăстампула.

Тутар ятпа çӳрет пуçне хырса,

çапла ун несĕлĕ ларать хăрса.

Вăл-ку тарам.

Эпир пĕтсех çитмен,

чăваш тени те çĕр çинчен çĕтмен.

Çапла çаптарнă шухăшсампала

вĕçсе çитеп çап-çут ăстампула.

Ĕшеннĕ самолет чарнать чупса,

пĕр харăссăн яратпăр ал çупса.

Портри хĕвĕшӳре пĕр пуç курнать,

«Чăвашистан!», – тесе вăл кăшкăрать.

Кунта паян эп

кĕтнĕ тус, хăна –

ытамласа илеп Огузхана.

10.09.2007. Анкара.

"Кĕмĕл туй" ярăмран

Ершыв ен сăвăçне

Çĕр хута шырамалли

Аш сăмах — шăпа палли

Пуль эсĕ.

Çăл куçри çут шыв пахи,

Емĕрхи аки-сухи

Пуль эсĕ.

Хĕвел ларнă сăрт тăрри,

Ылтăнах ыраш тырри

Пуль эсĕ.

Хĕп-хĕрлех чие çырли,

Уйăхах - тӳпе çурли

Пуль эсĕ.

Чи-чм-чи те чиперри,

Чăннипех тĕнче варри

Пуль эсĕ.

Ĕмĕрех пĕр ман валли,

Чăнахах та чун варли -

ПОЭЗЗИ!!!

Телей тени вăл çул çинче выртмасть, ăна тупма пĕлмелле тенĕ ваттисем. Анчах ăна епле тĕл пулмалла, мĕнле туйса илмелле? Хăш-пĕр çыншăн "телей" сăмах çунатлă ĕмĕт пекех туйăнать. Мĕншĕн тесен халĕ чылайăшĕ телее укçара курать. Паллах, мул тем тума та пултарать. Маншăн вара çĕр çинче хавасланса пурăнни, ĕмĕтленни, хаклă атте-анне, çирĕп ăс-тăн, сывлăх, ырă кăмăл, ăшă кил-çурт — чăн-чăн савăнăç. Телее Турă пурне те пĕр пек валеçсе паман çав. Кам ĕмĕрĕпех ырă курса пурăнать, тепри вара — тăлăх е пĕччен. Кун пек çынсем хăйсене телейсĕртеççĕ. Тепри савăнăçне юратура туяать, виççĕмĕшĕ — ĕçре. "Манăн укçа-тенкĕ нумай, пурнăç ăннă," — текенсем те пур. Мăн шухăшпа, кашни çыннăн вăй-халне шеллемесĕр усаллинчен ырри патне туртăнмалла, ыттисене хисеплеме вĕренмелле.

Пурнăçра телейлĕ пулма атте-анне пилĕ те кирлĕ. Ашшă-амăшĕ хăй çуратса ӳстернĕ ывăл-хĕрне мĕн сунни пулатех. Çавăнпа та ваттисен сăмахне ăша хывмалла. Унсăрăн пурнăç ăнмасть. Хальхи çамрăксем ашшĕ-амăшĕ ăс панине итлесе тăрасшăн мар. Вĕренсе çын пулас тесе мар, иртĕхсе пурăнас ĕмĕтлĕ яшсемпе хĕрсем нумайланчĕç. Пурлăха ĕçлесе пухас тесе мар, вăрласа пуяс та, эрех-сăра ĕçсе, пирус-наркотик ĕмсе, çăмăлттайланса вăхăт ирттерес шухăшлă çамрăксем. Чыспа тивĕçлĕх вĕсемшĕн пĕлтерĕшлĕ мар. Çынна вĕлересси те ним те мар. Ашшĕ-амăшне хĕнесе çапса пĕтерни те, вĕсен пурнăçне татни те тĕл пулать.

Малалла

Ăстампул.

Кĕпер юпи.

Икĕ çĕр –

ик çул юппи.

Кай ене е малалла? –

ăçталла халь каймалла?

Мал ене кайсан –

малаш,

Кай ене кайсан –

каяш…

Чăвашсенĕн утмаллах.

Чăтнă.

Чăтать.

Чăтмаллах…

Çĕр пус пуличчен çĕр тус пултăр тенĕ ваттисем. Тепĕр чухне инçетри тус çывăхри тăванран та хаклăрах пулать. Тĕрĕссипе, туслăх кашни самантрах, кашни утăмрах кирлĕ. Юлташлă пулма çитĕнсе çитессе, çулсем хушăнасса кĕтсе лармалла мар. Ача садĕнче е шкулта, çемьере е халăхра яланах савăнăçа е хуйха çурмалла пайлакан тус пултăр. Вăл этеме кирек хăш тапхăрта та кирлĕ. Нумай чухне аттепе анне, йăмăкпа шăллăм е пиччепе аппа та чи çывăх тус пекех. Вĕсемпе те чуна уçса калаçма май пур.

Манăн та чи çывăх тус пур. Вăл маншăн тимлĕн итлесе сĕнӳсем паракан аппа вырăнĕнчех. Ăна Марина тесе чĕнеççĕ. Эпир унпа ача садĕнче паллашнă, яланах пĕрле вылянă. Халĕ ĕнтĕ иксĕмĕр те тăххăрмĕш класра пĕр парта хушшинче ларатпăр. Анчах пирĕн те тавлашусем пулаççĕ, çапах та самантранах мирлешетпĕр. Туссен хушшинче пĕчĕк уйрăмлăх пулмаллах. Эпĕ Маринăна çĕнĕ юлташпа нихăçан та улăштарас çук. Мĕншĕн тесен эпир унпа мĕн ачаран туслă. Пĕрле ӳснисем анчах мар, тĕрлĕ çĕршывра пурăнакансем те çыхăну тытаççĕ. Ахальтен каламан, туслăх тени пурнăçра куçа курăнми хĕлĕхпе сыпăнса пырать. Çавăнпа шанчăклă тусăн хакĕ çук.

Вăрман вăл - çут çанталăк.

Вăрман вăл - çут тĕнче.

Вăрман — юмахри асамлă тĕнче. Çамрăк курăкпа витĕннĕ уçланкăн икĕ енĕпе сип-симĕс вăрман курăнать. Пирăн тăрăхра авалхи вăрман пур. Ĕлĕкрех кунта 300-400 çулти капмар юмансемпе ĕмĕрхи хырсем те сахал мар çитĕннĕ. Унта вырăнĕ-вырăнĕпе çăра хырлăх кашласа ларать. Лаптăкĕпе çулçăллă йывăçсем кăна: юман, вĕрене, йĕлме, хурама, ăвăс, вĕсен айĕнче шĕшкĕ ӳсет. Çулçăллă вăрмана чăвашсем çамлăх е çам вăрманĕ теççĕ. Хырлăхпа çамлăх хушшинче час-часах хутăш вăрман ларать. Унта вара чăрăш, ăвăс, çăка, пилеш, çĕмĕрт, улăх тăрăхĕнче çирĕк, çӳçе, хăва ӳсет.

Пирĕн вăрманта чĕр чун та йышлă. Вĕсен пурнăçĕ интереслĕ. Упасем хĕл каçма, çуркуннеччен çывăрма шăтăка кĕрсе выртаççĕ. Шапа юшкăн айне шаларах чакаланса кĕрет. Çапла кашни ӳсентăранпа чĕрчунах хĕле хăйне май кĕтсе илет. Вăрман халăха темĕн чухлĕ усă кӳрет. Çавăнпа ăна пирĕн лайăх пăхса ӳстермелле, унпа тирпейлĕн усă курмалла. Эпир — çынсем — вăрмана упрамастпăр-çке. Кашни кун заводсемпе фабрикăсен мăрйисенчен пиншер тонна тĕтĕм тата сиенлĕ газ тухать. Автомашинăсем те сывлăша сĕрĕм кăларса варалаççĕ. Çавăнпа та, çутçанталăка сыхлас тĕлĕшпе йышăннă саккун тăрăх, кашни заводăн мăрйисенчен çăра тĕтĕме, сиенлĕ газсене тытса юлакан хатĕрсем пулмалла. Таса мар сывлăшран вăрманта йывăçсем хăраççĕ. Çакăн пекех пурăнсан йывăçсем юлмĕç. Çавăнпа та пирĕн çамрăк йывăçсене касма, вĕсене сиенлеме юрамасть. Вĕсене нумайрах лартма тăрăшмалла. Вăрманти йывăçсене çеç мар, уйра е ял çывăхĕнче, çырма-çатрара ларакан пĕччен йывăçа та упрамалла.