Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Монолог-кĕлĕ

1.

Вĕлле хурчĕ ылтăн хурт,

вĕлле хурчĕ ылтăн хурт, ылтăн хурт,

мĕншĕн эсĕ нăрлатăн,

мĕншĕн эсĕ нăрлатăн, нăрлатăн?

сарă чечек тăрринче,

сарă чечек тăрринче, тăрринче

çавăрăнса çӳретĕн,

çавăрăнса çӳретĕн, çӳретĕн?

2.

Мĕншĕн нăрлатăн эсĕ,

вĕлле хурчĕ?

Е сан тĕле пыллă чечек тупăнмарĕ-и,

е утар çулне-йĕрне çухатайрăн-и?

Тен, çăмлă уру çумĕнчи пылу

ытла та çулçăллă пулчĕ-ши?

Мĕншĕн нăрлатăн эсĕ,

тăванăм?

Акă эсĕ

манăн ал тупанĕ çине килсе лартăн,

тем шыраса çӳретĕн.

унти тарăн варсемпе шырсене

йĕрлетĕн,

пăраласа,

тутанса пăхатăн.

Эй, ырă çут çанталăк тĕпренчĕкĕ,

сан валли унта

çичĕ сий тĕпĕнче те

эс шырани тупăнаймĕ,

сан валли унта

чул пек хытă ӳтĕмпе

нефть пек çăра юнсăр пуçне

нимĕнех те тупăнаймĕ.

Кай вĕçсе улăх-çараналла,

унта сан валли çак алăсем

Малалла

Юрату юратăва курать

Куç шăрçин таса ялтравĕнче.

Çав ялтрав яланлăх упранать

Иксĕле пĕлмен чун варринче.

Чун вăл хĕмленет, кăварланать.

Хĕмпеле кăвар ан сӳнтĕрех:

Юрату илсе килен куна

Тутăр çутăрах, хĕвеллĕрех.

Хире-хирĕç куçпа куç пулсан,

Пĕрлĕхе чĕре патне чĕнсен

Кайтăр ӳтре юн вĕриленсе,

Иккĕленĕç иртсе кайтăр сан.

Уйăхĕ тухать хĕвел ансан,

Уйăх тĕл пулмашкăн йыхăрать,

Тутлăн чуптусассăн, курнăçсан

Чунпала чĕре çунат хушать.

Юрату курать юратăва,

Юрату хăраххăн пурнаймасть.

Иккĕн иккĕнех çав — пур хăват,

Пĕччен чух вут хут — çурт ăшăнмасть.

Урампа ĕне çавăтнă хĕр пĕрчи пырать... Ытарайми тутлă та пылак ыйха сирсе ирсерен çапла таплаттарма тивет-çке. Кăп-кăпăшка, çеп-çемçе тӳшек хăй çумне çилĕм пек çыпăçтарать те, ниепле те хăпаймастăн. Анчах мĕн тăвăн, выçă ĕнене тăрантармалла.

Амăшĕ кĕтӳ кайсанах вăратать. Унăн çепĕç сассине илтет-ха хĕрĕ, анчах куç уçаласшăн мар. Кăштах выртам-ха тенĕ çĕртех çывăрса каять. Алăк шăкăрт! уçăлнипе шарт сиксе вăранать.

— Халĕ те тăман-и-ха эсĕ?! — тĕлĕнет тултан кĕрекен амăшĕ. — Асту, юлташусенчен юлсан намăс пулать. Акă, ăшă сĕт ĕç те тăрса пит-куçна çу, — тесе курка тыттарать.

Кĕçех кил картинчи Тунюк урама янратма пуçлать. Пальмира тухмасăр та чарăнмасть:

«Му-у-ук! Чипер-у-ук! Ту-у-ух!» — тенĕн йыхравлать.

...Ыйха хăваласа янă хĕр ачан йăлтăркка хура куçĕ ирхи хĕвелпе хавассăн вылять. Çивĕтленĕ çырă çӳçне кĕрен хăюпа тирпейлесе çыхнăскер уй хапхинчен тухса ыттисемпе танлашрĕ.

— Ай-уй! Ĕне çӳллĕш те пулайман, çитерме тухать, — теççĕ хăшĕсем тĕлĕнсе. Те мухтаççĕ, те...

«Ӳсĕп-ха», — шухăшлать Пальмира хирĕç сăмах хушмасăр.

Хӳхĕм кĕлеткеллĕ, тачка çан-çурăмлă хĕрлĕ ĕне çумĕнче пукане пек çеç курăнать пулмалла çав вăл. Юнашар утакан ĕнин мăйраки чуна çӳçентерет-тĕксен витĕр тухать пулĕ. Юрать-ха шĕвĕркке вĕçне ашшĕ татса пуклаклатрĕ.

Малалла

Юхан шыв…

юхан шыв юхать…

юхан шыв юхать те юхать,

таçтан тухать те тухать.

Пĕр шăнкăртатать, кĕрлет те тулхăрать –

юхан шыв юхать.

Шыв тĕлне

шăрăхра ăш хыпнийĕ тухать –

йĕкĕр ывăçласа ăшне кантарать,

шыв тĕлне

тӳрĕ çул шыраканĕ тухать –

çиллине шăнараймасăр

сурса-ылханса хăварать.

Юхать юхан шыв,

никама итлемесĕр юхать.

Поэт чĕри…

поэт чĕри, эс мар-и юхан шыв,

кала, эс мар-и юнсене

пĕр канăçа пĕлмесĕр хăвалан,

пĕр ерипен юхан, пĕр ейĕве яран,

тан таппине авăрсене пĕтĕрттерен?

Кала, эс мар-и вăл

пăхăнманлăхупа çунатăн,

поэт чĕри?

Шурă çӳçлĕ...

шурă çӳçлĕ сăрт-ту.

Шурă çӳçлĕ сăрт-ту шухăшлать,

темскер çинчен шутлать те шутлать

шурă çӳçлĕ сăрт-ту.

Ту тĕлне

ăмăрт кайăк чĕреллĕ çӳревçĕ тухать –

çулсăр-мĕнсĕр васкать,

çӳлелле ăнтăлать,

ту тĕлне

туя тытнă шур сухал тухать –

яшлăхне ас илсе

чĕрине хытарать,

Малалла

Мĕн-ма мана эс манаймарăн?

Тек ăнтăлан пĕрле пулма.

Сахал-и тĕнчере хĕрарăм,

Пичĕсенче хĕрлĕ улма.

Чĕрем пĕрре-çке, пайлаймастăп.

Вăл иккĕ мар çав, мĕн тăвас?

Йăлтах иртет, ма ăнланмастăн,

Сана курмашкăн эп хавас.

Ырми телей сунатăп, тусăм.

Çулсем те уйрăм ав, каяр.

Ман чĕремре вăранмĕ туйăм,

Эппин, пуриншĕн те каçар.

Пĕлетĕн-и, эп халь телейлĕ, —

Куççуль юхтарнă сахал мар.

Çак пурнăç мĕн тери илемлĕ!

Халь тин ăнлантăм, суя мар.

Текех... хурахлатса йĕрсен те

Манма лекет пуль пĕр-пĕрне.

Салхуллă хăмăр куçусем çеç

Ыраттараççĕ чĕрене.

Савни тесе текех калаймăп.

Савман тесен те тĕрĕс мар.

Сана, санах эп тав тăватăп,

Мана вĕрентрĕн сахал мар.

Вилес кунĕ çитнĕ шăнасеем

чӳрече кантăкĕ çине çапăнса

хаяррăн çухăраççĕ,

ним тăвайман енне, мана,

сăвă çырма ларнăскере,

çатăр çыртса, кăштах лăпланаççĕ.

Кĕрхи ултав кулăллă хĕвел

сивĕ пӳрт чӳречинчен курăнсан

каллех пуç хĕрлĕн

çутталла сирпĕнеççĕ,

кантăк çине çапăнса

месерле кайса ӳкеççĕ.

Тăна кĕрсен,

хăйсен шăписемпе çырлахнăн,

пĕрене çурăкĕсене

кĕрсе пытанаççĕ.

…Ыран-паян

пĕрремĕш шăн пулать.

6.09.1977.

Уйăх çути чатăра шăтарса мар, ун витĕр çепĕççĕн сăрхăнса кĕрет. Пĕветме шут тытнă пек шурă катан пире пĕрре сенкерлетсе ярать, тепре улшăна-улшăна кĕренлетет, симĕслетет... Çывăрма выртмалли вăхăта эпĕ çак юмах пуçламăшĕшĕнех антăхса кайса кĕтетĕп.

Пирĕн шăналăка касри ачасем пурте ăмсанаççĕ. Урăх никамăн та çук вăл. Хăшĕ ăна шурă автобус тесе ят хучĕ, хăшĕ халап кӳми тет. Апла тесен те, капла тесен те çĕрлесерен эпĕ мĕнешкел туйăмсемпе тĕлĕк çĕршывне куçса кайнине никам та чухлаймасть.

— Вырăн ăшăтса хур, — терĕ асанне яланхи пекех мамăк аллипе пуçран шăлса.

Чаршав хыçĕнчен унăн пăшăлтатăвĕ мана аван илтĕнет: кĕлĕ тăвать асанне. Ăшри саспа чи таса шухăшсене кăна калаççĕ — эпĕ çакна тĕшмĕртекен пулнă ĕнтĕ. Асамлă тĕссем асамлă сăмахсемпе пĕрлешсе каясçĕ те мана вĕр çĕнĕ тĕнчене çавăтса кĕреççĕ...

— ... Пил ту, анне, умăнта пултăр. Ыррине çавăрса кил, усала çавăрса яр. Ĕмĕр пĕтми тур патăр. Çăтмахра çӳре, умăнта сĕт кӳлли пултăр..

Пĕлетĕп, ват асаннене асăнать... Килет-и, килмест-и?.. Вырăн ĕнтĕ çуллахи шурă пĕлĕт пек кăпăшка та ăшă. Çăтмах... Мĕн-ши вăл çăтмах? Сĕт кӳлли ăçта-ши?..

Малалла

Вунтăххăрти Светланăна

Ялан куç умĕнче куратăп.

Хĕвел тухать, хĕвел анать,

(Шусан та вăхăт малалла),

Иртни кĕретĕн таврăнать, —

Хама та йĕкĕтĕн туятăп.

Вара çĕнелнĕ халпала

Çĕр тăрăх çирĕппĕн утатăп.

Вунтăххăрта тепре пулма,

Туссем, пĕлетĕр-и, — пит лайăх.

Ху яшлăхна тепре курма

Юмахри евĕр ăмăрт кайăк

Лартать те çунатти çине

Вĕçет телейлĕ тӳпене.

Унта çĕн уйăх, юрату,

Шап-шурă пĕлĕт, çăлтăрсем,

Унта эп астивмен туту

Йăл-йăл кулать кăшт именсе.

Эпир çавах та алран ал

Тытса çӳретпĕр улăхра.

Çĕмĕртлĕхре çав тери кал-кал

Чарусăр шăпчăк шăхăрать.

Вунтăххăрти ĕмĕтсене

Туятăп эпĕ çĕнĕрен.

Кăшт кăмрăкланнă чĕрене

Санпа сиплетĕп кунсерен.

Эй, яшлăхăм, кăштах тăхта,

Упра хĕме, хĕрӳлĕхе.

Эс килĕшӳллĕн янраттар

Чунпа ĕнернĕ хĕлĕхе.

Вунтăххăрти Светланăна

Курсан ӳт-пĕвĕм яшланать.

Апла çав иртнĕ ыр куна

Сыхлар малашшăн яланах.

Çамрăк пуçа шухăшăм ӳкиччен,

ик аллăма ĕç-пуçăм кĕриччен

хĕлле йӳле яраттăм кĕрĕке,

çивчĕ куçа яраттăм ирĕке.

Çеçкелĕх шăршинчен ăнран каяттăм,

чиперлĕх умĕнче пуçа таяттăм.

Пĕтĕмлетӳ тăватăп çакăнтан:

ăçта çеçке, унта ялан шуйттан.

… Паян илемлĕхпе каллех супатăп,

хам ирĕкпех çеçкелĕхе утатăп.

1

Кĕркури, хĕрĕхелле çывхарнă арçын, «Москвичпа» хуларан ялалла тусан вĕçтерсе пырать. Унăн, телеателье мастерĕн, районти ялсем тăрăх час-часах çӳреме тивет. Паян та диспетчер ăна ирех ĕç хушрĕ, кăнтăрлаччен Чеккей ялне çитсе килме каларĕ. Машинăра пăчă. Кĕркури хăй енчи кантăка антарчĕ. Ачаш çил пите кăтăкласа вĕрет. Радиоприемник хаваслă юрă кĕрлеттерет. Кĕркури кăмăлĕ лайăх. Хирĕç пыракан машинăсенчи палланă шоферсене аллине çĕклесе саламлать.

Акă Курки вăрманне кĕрлеттерсе кĕчĕ. Халĕ ик-виç çухрăма яхăн çак вăрман урлă каймалла. Шалалла кĕрсен Кĕркури машинине чарчĕ, алăкне питĕрчĕ те чăтлăха пăрăнчĕ. Епле ырлăх кунта! Сулхăн. Кайăксем чарăнмасăр юрлаççĕ. Ура айĕнче хĕрлĕ пĕрлĕхен куçа илĕртет. Татса çимесĕр епле чăтăн! Пĕрлĕхен çырлине çăвара ывăткаласа утать Кĕркури.

Çӳресен-çӳресен çул çине каялла тухрĕ. Анчах машинине лартса хăварнă вырăнтан чылай айккинелле пăрăннă иккен.

Машина патнелле утма тăнăччĕ çеç, çывăхра такам йынăшни илтĕнсе кайрĕ. Хĕрарăм сасси. Мĕн амакĕ вара ку? Кĕркури васкасах сасă патнелле утрĕ.

Инçех те мар çап-çамрăк хĕр выртать. Ун çывăхĕнчи курăк вырăн-вырăн юнпа хĕрелнĕ. Хĕрĕн сăнĕ-пичĕ шурса кайнă.

Малалла