«Idel.Реалии» сайтра чӑваш наци юхӑмӗн 90-мӗш ҫулсенчи хастарӗпе Виктор Егоровпа интервью пичетленнӗ. 1989 ҫулта ҫак ҫын Чӗмпӗр облаҫӗнче чӑвашсен И.Н. Ульянов ячӗллӗ культурӑпа ҫутӗҫ обществине йӗркеленӗ, ӑна хӑех темиҫе ҫул ертсе пынӑ.
Виктор Аванмарта халӗ художник тата скульптор евӗр пӗлеҫҫӗ. Хушма ятӑн пӗлтерӗшне тавҫӑрма йывӑр мар: аван + мар + арт (ӳнер).
Виктор Ааванмарт чӑваш наци уявӗсене епле ирттернине те каласа кӑтартнӑ. Пӗлтӗр вӑл Чӗмпӗр облаҫӗнчи Ялавӑрта Акатуйра пулнӑ иккен. Уявра казаксен хорӗ, районти культура ҫуртӗнчи тата вырӑнти артистсем юрланӑ. Ларекра тавар сутакансем чӑвашла юрланисӗр пуҫне сцена ҫинче пӗр чӑваш юррине те илтмен Виктор Аванмарт.
Шкулсенче чӑваш чӗлхине хальхи пек пӗчӗк шайра вӗрентни наци туртӑмӗнчен пистерекен прививкӑпа тан тесе шухӑшлать вӑл.
(кунҫыру типтерӗнчен, 2018, пуш, 24)
Чӗмпӗрти таврапӗлӳҫӗсен 25-ҫуллӑх уявне паллӑ тӑвасси пирки Николай Казаковпа пӗлтӗрех калаҫса килӗшнӗччӗ. Уява ирттересси виҫ-тӑват кун юлсан Николай Кондрашкин йыхравларӗ, сире ҫула май Тимсӗрҫене илсе каятӑп тесе хытарчӗ. Ун хыҫҫӑнах Олег Мустаев ыйтрӗ: «Килетӗр-и. Кӗтетпӗр. Эсӗр килсен эпӗ хамӑн ӗҫ планне улӑштарсах кӗтсе илетӗп», — терӗ.
Кам каять-ха чӗмпӗрсен канашлӑвне тесе СЧК председателӗпе Сергей Сорокинпа калаҫатӑп. Ӑна чӗнмен иккен. СЧК секретариатне шӑнкӑравлатӑп — Галина Соловьева та йыхрав илменнине калать. Мӗнле-ха капла. Хамӑр уйӑрса кӑларнӑ ывӑл ача пире ним картне те лартмасть пулать-и-ха?
Чӑваш таврапӗлӳҫисен пӗрлӗхне мар, хамӑрӑн тепӗр усрав ачана — Чӑваш халӑх академине — чӗннӗ иккен. Лашине Евгений Ерагин кӳлет-мӗн, сӗлӗ хакне тӳлесен мана валли те вырӑн тупӑнма пултарать терӗ.
...Чӗмпӗр ҫӗрӗ ҫинче таврапӗлӳҫӗсем шупашкарсене ҫӑкӑр-сӑрапа ҫав тери тараватлӑн кӗтсе илчӗҫ.
Паян, пуш уйӑхӗн 12-мӗшӗнче, 14 сехетре Шупашкарти К.В. Иванов ячӗллӗ Литература музейӗнче Митта Ваҫлейӗ ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитнине халалласа астӑвӑм каҫӗ иртӗ.
Аса илтерер, чӑваш поэчӗ, куҫаруҫи Василий Егорович Митта 1908 ҫулхи пуш уйӑхӗн 5-мӗшӗнче Патӑрьел районӗнчи Аслӑ Арапуҫӗнче хресчен ҫемйинче ҫуралнӑ. Чӗмпӗрти педагогика техникумӗнчен вӗренсе тухнӑ хыҫҫӑн чӑваш чӗлхи учителӗнче, Патӑрьел районӗнчи райхаҫатра яваплӑ секретарьте ӗҫленӗ. Каярах Чӑваш Республикин радиокомитетӗнче тата Чӑваш кӗнеке издательствинче тӑрӑшнӑ.
Поэта 1937 ҫулта айӑпсӑр айӑпланӑ, 1954 ҫулта таса ятне тавӑрнӑ.
Маларах эпир Митта Ваҫлейӗн юбилейне халалласа Куславкка районӗнчи Тӗмер ял вулавӑшӗнче «Хӗнпе хӗрсе туптаннӑ сассӑм» ятпа курав уҫнине пӗлтернӗччӗ.
«Хӗнпе хӗрсе туптаннӑ сассӑм». Куславкка районӗнчи Тӗмер ял вулавӑшӗнче ҫак ятпа курав ӗҫлет. Ӑна Митта Ваҫлейӗ поэт ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитнине халалласа уҫнӑ.
Митта Ваҫлейӗ 1908 ҫулхи пуш уйӑхӗн 5-мӗшӗнче Патӑрьел районӗнчи Аслӑ Арапуҫ ялӗнче ҫуралнӑ. Ялти шкула пӗтерсе Чӗмпӗрти чӑваш шкулне вӗренме кӗнӗ, унта вӗреннӗ чухне литературӑпа хавхаланнӑ. Хутарти колхоз ҫамрӑкӗсен шкулӗн директорӗ, Патӑрьел район хаҫачӗн яваплӑ секретарӗ пулнӑ. Каярахпа Шупашкарта хаҫат-журналта, радиора, кӗнеке издательствинче ӗҫленӗ. 1937 ҫулта айӑпсӑр айӑпланӑ. 1954 ҫулта таса ятне тавӑрнӑ.
Шупашкарти Карл Маркс урамӗнчи 26-мӗш ҫурт ҫинче Митта Ваҫлейне асӑнса уҫнӑ хӑма умне пӗлтӗрхи раштав уйӑхӗн 18-мӗшӗнче чӑваш ҫыравҫисен пӗр ушкӑнӗ чӗрӗ чечексемпе пуҫ тайнине Аҫтахар Плотников пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер, 80 ҫул каялла ҫав кун аслӑ сӑвӑҫӑмӑра «буржуалла национализмшӑн» сӑлтавсӑр айӑпласа тытса хупнӑ.
Чӗмпӗрти 20-мӗш «Искринка» (чӑв. Хӗлхемкке) ача пахчи ҫирӗм ҫул ытла ирттерекен «Туслӑх фестивальне» анлӑлатма шут тытнӑ. Кӑҫал вӗсем кашни халӑх культурипе тӗплӗнрех паллаштарасшӑн — асламӑшӗ-кукамӑшӗсен культурипе ҫыхӑннӑ уявсене йӗркелӗҫ. «Канаш» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх, нумаях пулмасть чӑваш асанне-кукамайӗсемпе мӑнукӗсем пӗрле улах ларнине кӑтартса панӑ.
Малтан ачасене аслисем чӑвашсен тӗп уявӗсемпе — Сурхурипе, Улах ларнипе, Ҫӑварнипе, Акатуйпа — паллаштарнӑ. Ку ӗҫе вӗсем, слайдсем кӑтартса, малтан чӑвашла, кайран вырӑсла тунӑ. Ӗлӗк хӗрсем улах мӗнле ларнине Нина Васильевна Левендеевӑпа Людмила Владимировна Трифонова тата Ирина Васильевна Лоханникова питӗ тӗплӗн паллаштарнӑ: тӗрленине те, юрланине те, юмах янине те.
«Искринка» ача пахчинче улаха хатӗрленсе чӑваш кӗнекисен куравне те йӗркеленӗ. Шӑпӑрланӗсем те пуш алӑпа пулман — кашни хӑна валли хӑйсен аллипе парне хатӗрленӗ.
Каласа хӑварас пулать, Чӗмпӗрти 20-мӗш «Искринка» ача пахчи шӑпӑрлансене мӗн пӗчӗкрен наци сӗмлӗ воспитани панипе уйрӑлса тӑрать. Ҫирӗм ҫул ытла ҫак шкул умӗнхи вӗренӳ учрежденийӗ Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи халӑхсен культурипе чӗлхине вӗрентессипе тимлет.
Чӗмпӗр облаҫӗнче И.Я. Яковлев ҫуралнӑранпа 170 ҫул тултарнипе ҫыхӑннӑ мероприятисен ярӑмӗ нарӑсӑн 4-мӗшӗнче Димитровградри «Восход» Культура керменӗнче тытӑнчӗ. Ку тӑрӑхри чӑвашсем Аслӑ Патриархӑмӑра халалланӑ Чӑваш чӗлхипе культурин кунне ҫӳллӗ шайра ирттерчӗҫ. Ҫакна чӑвашсене саламлама пынӑ Чӗмпӗр облаҫӗн кӗпӗрнаттӑрӗ Сергей Морозов та, Мелекесс район пуҫлӑхӗ Сергей Сандрюков та, УОЧНКА председателӗ Олег Мустаев та, салам сӑмахӗсемпе тата парнесемпе килсе ҫитнӗ ытти халӑхсен автономийӗсен пуҫлӑхӗсем те хӑйсен сӑмахӗсенче палӑртрӗҫ.
— Раҫҫейӗн тӗп хӗҫ-пӑшалӗ — халӑхсем, тӗн конфессийӗсем хушшинчи туслӑх. Пирӗн тӗллев ҫав туслӑха сыхласа, ҫирӗплетсе вӑйлӑ, ҫынсене телейлӗ пурӑнмалли регион туса хурасси. Чӑваш ҫынни регионти пур тытӑмра та вӑй хурать, ҫак Аслӑ халӑхран тухнӑ ҫынсем пирӗн регион чапне, сумне ӳстереҫҫӗ. Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче Совет Союзӗн Геройӗ ятне 7 чӑваш, пӗри Мухтав орденӗн тулли кавалерӗ пулнине манмалла мар. И.Я. Яковлев ҫуралнӑранпа 170 ҫул ҫитнине палӑртнӑ май ҫакна каласшӑн, вӑл Чӗмпӗр ҫӗрӗ ҫинче чӑн-чӑн педагог пулса тӑнӑ, 150 ҫул каялла Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи халӑхсене ҫутта кӑларакан центр йӗркеленӗ.
Чӗмпӗр ӗлӗкхи (1861) карттӑ ҫинче.
В.И.Ленин чӑвашсен тӗп хулине Чӗмпӗрте тӑвасшӑн пулнӑ текен сас-хурана эсир илтнех ӗнтӗ.
Чӑнах та ҫаплах пулнӑ-ши?
Ҫакнашкал сас-хурана историлле ҫӑлкуҫсемпе ҫирӗплетме майсем пур пек туйӑнать.
Ак ман алла та ҫавнашкал пӗр тӗслӗх килсе лекрӗ.
Мӗтри Юман 1934-мӗш ҫулхи майӑн 3-мӗшӗнче пӗр ҫыру ҫырать. Ҫав ҫырӑва В.П.Станьял "Манӑн мӗнле айӑп пур-ха?" ятпа Мӗтри Юманӑн "Ҫырнисен пуххинче" пичетлесе кӑларнӑ (Шупашкар, 1997-мӗш ҫул).
Унта акӑ мӗн вулатпӑр:
Чӑваш автономилле облаҫне туса хурсан работниксенчен нумайӑшӗ Пысӑк Чӑваш ҫӗршывне (центрӗ — Чӗмпӗр хулинче) туса хурас ӗмӗт-тӗллевпе ӑшталанса ҫӳрерӗҫ. Владимр Ильич ырланӑ тесе ӗнентерсех калатчӗҫ.
Куратӑр-и: "... Владимр Ильич ырланӑ тесе ӗнентерсех калатчӗҫ" — тет(!!!).
Эпир пӑхса тухакан историлле ҫӑлкуҫ 1934-мӗш ҫулта "шӑтса тухнӑ".
«Пӗлме кӑсӑк», — тесе хыпарланӑ Фейсбукра Чӗмпӗр тӑрӑхӗнчи Микулай Павловский чӑваш.
Тӗрлӗ телешоура тата ҫӗнӗ хыпарен кӑларӑмӗнче Чӗмпӗр хулинче пурӑнакан Диана Шурыгинӑпа Сергей Семенов хушшинче пулса иртнӗ пӑтӑрмах пирки вӗҫӗмех пӗлтерсе тӑчӗ.
«Семеновне курсанах: «Ку ача чӑваш евӗрлӗ... Вӑл чӑваш мар-ши?» — текен шухӑш ҫуралнӑччӗ. Туйӑмсем улталамарӗҫ: пӗрле ӗҫлекен хӗрарӑм каласа панӑ тӑрӑх, Сергейӑн амӑшӗ — чӑваш, вӗсем пӗчӗккӗ чух Ҫӗнӗ Малыкла районӗнчи Новочеремшанск салинче пурӑнса пӗр-пӗрне лайӑх пӗлнӗ», — хыпарланӑ Микулай Павловский.
«Диана Шурыгини те, ун ашшӗ-амӑшӗ те вырӑс пекех курӑнса каймаҫҫӗ... Вӗсем те е мӑкшӑ, е чӑвашах пулма пултараҫҫӗ. Кӑна ҫирӗплетсе калаймастӑп», — вӗҫленӗ кӳршӗллӗ реионти йӑхташӑмӑр.
«Асӑрхӑр! Ҫапла! Ҫапла! Ҫапла! Кӗтсе илтӗмӗр!» — хӑйсем патӗнче иртекен чӑваш эстрада артисчӗсен гала-концерчӗ пирки хавасланса пӗлтернӗ Питӗрти тата Ленинградри чӑвашсен Фейсбукри ушкӑнӗнче.
Кӑрлачӑн 28-мӗшӗнче Питӗрти «Буревестник» (чӑв. Тӑвӑл кайӑкӗ) концерт программи те паллӑ. Унта Валерий Клементьев, Алена Акӑшпи, Вячеслав Александров, Роза Степанова, Людмила Кинер чӑваш эстрада артисчӗсем; Чӑваш Енри, Пушкӑртстанри, Тутарстанри, Мурманск, Мускав, Чулхула, Самар, Тӗмен тата Чӗмпӗр облаҫӗсенчи, Мускаври, Питӗрпе Ленинград облаҫӗнчи тата Эстонири Таллинти тата Нарва хулисенчи пултарулӑх ушкӑнӗсем хутшӑнӗҫ.
Шупашкара икӗ хутлӑ пуйӑссем ҫӳреме пуҫлӗҫ. Анчах халех мар. 2019–2020 ҫулсенче.
Федерацин пассажир компанийӗ вӗсене хамӑр патра туса кӑларакансенчен туянасшӑн.
Икӗ хутлӑ пуйӑссене эпир маларах асӑннӑ организацире 15 маршрутпа ҫӳреттересшӗн. Кунта Петрозаводск, Мурманск, Йошкар-Ола, Хусан, Чӗмпӗр, Тольятти, Ӗпхӳ, Ӗренпур, Пенза тата Шупашкар хулисене асӑннӑ.
2021-мӗш ҫултан пуҫласа 2022-мӗш ҫул таран тата тепӗр тӑхӑр маршрутпа ҫӳретме тытӑнасшӑн. Пассажирсем нумай пулсан кӑҫал ун йышши пуйӑссене Ижевска ярасшӑн.
Сӑмах май, «Шупашкар–Хусан» маршрутпа пысӑк хӑвӑртлӑхлӑ пуйӑссене ҫӳретме пуҫлас, унӑн вокзалӗ Шупашкар районӗнчи Ҫырмапуҫ ҫывӑхӗнче пулас пирки сӑмах-юмах ҫӳренине Чӑваш халӑх сайчӗ маларах пӗлтернӗччӗ.
+15.3 °C