Чӑваш Ен Крым тӑрӑхӗнчи ҫар чаҫӗсенчен пӗрне легендарлӑ ентешӗмӗр, дивизин командирӗн Василий Чапаев ятне парасшӑн.
Аса илтерер, ӗнер, ҫурла уйӑхӗн 28-мӗшӗнче, Чӑваш Республикин тата Крым республикин парламенчӗсен депутачӗсем тӗл пулнӑ. Ӗнерех Крым Республикипе Чӑваш Ен килӗштерсе ӗҫлесси ҫинчен калакан ӗҫлӗ хута алӑ пуснӑ. Ӑна, сӑмах май, тӑватӑ чӗлхепе: чӑвашла, вырӑсла, украинӑлла тата Крымри тутарсеннипе — хатӗрленӗ.
Икӗ регионӑн парламенчӗсен тӗл пулӑвӗнче Валерий Филимонов спикер Крымри ҫар чаҫӗсенчен пӗрне Василий Чапаев ятне парас ыйтупа РФ оборона министрӗ Сергей Шойгу патне тухас ыйтӑва тишкерме сӗнсе каланӑ.
Кӑҫал Чапаев ҫуралнӑранпа 130 ҫул ҫитет. 1941–1942-мӗш ҫулсенче 25-мӗш Чапаев дивизийӗ Севастополе тӑшмансенчен хӳтӗленӗ.
Утӑ уйӑхӗн 28-мӗшӗнче Елчӗк Ен ентешлӗхӗн пайташӗсем, республикӑри композиторсемпе ҫыравҫӑсем, вӗрентекенсемпе культура ӗҫченӗсем Николай Карлин композитора тата поэта асӑннӑ. «Ҫичӗ чӳрече», «Юр тӑкӑнать», «Хӗвелҫаврӑнӑш» тата ытти чылай авторӗ вӑл.
Асӑну каҫне хутшӑннӑ чӑваш халӑх поэчӗ Юрий Сементер Николай Карлинпа пӗрле ӗҫленӗ самантсене кӑмӑллӑн та ӑшшӑн аса илнӗ. Калӑпласа ҫитернӗ «Суйлса илнисем» юлашки кӗнекине пичетрен тухнине те курайман композитор. Кӗнекене юлашки вӑхӑтра ҫырнӑ сӑвӑсем, юмах, легенда, баллада тата поэмӑсем кӗнӗ. Асӑну каҫне пуҫтарӑннисем ку кӗнекене пысӑка хурса хакланӑ.
«Николай Карлин — чӑн чӑн профессиллӗ композитор. Мӗн чухлӗ баллада ҫырнӑ вӑл. Ку пысӑк жанрлӑ произведени шутланать. Унӑн кашни юрри — шедевр, халӑх юрри пек пулса кайнӑ»,— тенӗ Юрий Кудаков композитор.
Паян, утӑ уйӑхӗн 10-мӗшӗнче, Ольга Ырсем ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнине халалласа астӑвӑм каҫӗ иртнӗ. Вӑл К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче 14 сехетре пуҫланнӑ. Унта пыракансем валли фойере сӑнӳкерчӗксен куравӗ йӗркеленӗ. Вӑл РФ тава тивӗҫлӗ артисткин тата Чӑваш Республикин халӑх артисткин пурнӑҫӗпе тата пултарулӑхӗпе паллаштарнӑ.
Театр сайтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, программа Ольга Ырсем пурнӑҫӗпе тата пултарулӑхӗпе паллаштарнӑ. Спектакльти сыпӑксене те кӑтартнӑ. Надежда Кузьмина тата Сергей Павлов артистсен репертуарӗнчи юрӑсем янӑранӑ.
Ырсем Ольга Ивановна 1892 ҫулхи ҫӗртмен 24-мӗшӗнче Куславкка районӗнчи Куснарта ҫуралнӑ. Театр сцени ҫине тухиччен Ольга Ивановна ялта ачасене вӗрентнӗ, кайран Хусанти педагогика институтӗнче вӗренсе тухнӑ. Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн сцени ҫинче ҫӗр ытла сӑнара вылянӑ. Куракансене вӑл Нарспи (1922), Пинерпи (1927), Анисса (1943), Анюк («Энтип», 1949), Пелегея («Кукушка все кукует», 1974) сӑнарсенче яланах асра юлнӑ. Сцена ҫинчен Ольга Ивановна 1978 ҫулччен кайман. 1979 ҫулхи ҫурлан 3-мӗшӗнче вӑл пирӗнтен уйрӑлса кайнӑ.
Паян, ҫӗртме уйӑхӗн 22-мӗшӗнче, Шупашкарта «Волковские чтения» (чӑв. Волков вулавӗсем) ӑслӑлӑхпа практика конференцийӗ иртнӗ. Ӑна тӗнче шайӗнче йӗркеленӗ. Мероприятие Геннадий Волков этнопедагог ҫуралнӑранпа 90 ҫул ҫитнине халалланӑ. Конференцие К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрне пуҫтарӑннӑ.
Геннадий Волкова асӑнса йӗркеленӗ мероприятие хамӑр республикӑри тата Мари Эл, Тутарстан, Калмӑк Республикинчи, Алтайри, Пушкӑртстанри, Якутинчи, Хакас Республикинчи, Чечняри, ҫавӑн пекех Казахстанри, Туркменистанри, Молдавинчи, Беларуҫри, Узбекистанри, Китайри ӑслӑлӑх ӗҫченӗсем килсе ҫитнӗ. Унта Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев та хутшӑннӑ.
Тухса калаҫакансем Геннадий Волковӑн ӗҫне пӗр шухӑшлӑн пысӑка хурса хакланӑ.
Украинӑри чӑвашсен диаспори Остёр хулинче тахӑҫан Ҫеҫпӗл Мишши пурӑннӑ ҫурта туянасшӑн иккен. Ку хыпара паян «Хыпар» издательство ҫурчӗн сайтӗнче пӗлтернӗ.
Издательство ҫуртӗнче Украинӑри чӑвашсен пӗрлӗхӗсен ертӳҫи Надежда Лисовая ӗҫлӗ калаҫупа пулнӑ. Вӑл «Тӑван Атӑл» журналӗн редакторӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан Лидия Филипповӑпа тата «Хыпар» хаҫатӑн журналисчӗпе Андрей Михайловпа курса калаҫнӑ. Надежда Лисовая Ҫеҫпӗл пурӑннӑ йывӑҫ ҫурта, Евдокия Пенскаян пӳртне, туянас килнине пӗлтернӗ. Уйрӑм ҫын харпӑрлӑхӗнче пулнӑскере унӑн хуҫи сутлӑха кӑларнӑ иккен. Ҫавна Украинӑри чӑвашсен диаспори туянса юласшӑн. Анчах илме укҫа ҫукки кансӗрлет. Аякри йӑхташсем ҫурта туянма кунти пуян чӑвашсем пулӑшмӗҫ-ши тесе шухӑшлаҫҫӗ. Ӑна илсе юлайсан вӗсем ӑна музей евӗр упраса хӑварасшӑн.
Паян Раҫҫей Федерацийӗн тата Чӑваш Республикин ял хуҫалӑхӗн, РСФСР тата ЧАССР культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, РФ хисеплӗ ҫӗр йӗркелӳҫи, Етӗрне районӗн тата Чӑваш Республикин хисеплӗ гражданинӗ Аркадий Айдак ҫуралнӑранпа 80 ҫул ҫитнӗ.
Етӗрне районӗнчи Тури Ачак ялӗнче ҫуралнӑ, асӑннӑ тӑрӑхри «Лениская искра» (чӑв. Ленин хӗлхемӗ) колхоза чылай ҫул ертсе пынӑ ҫын В. Давыдов-Анатри сӑввипе А. Асламас (вӑл та Етӗрне ҫӗрӗ ҫинче ҫуралнӑ) кӗвӗленӗ «Чупрӑм тухрӑм кӳлӗ хӗррине» юрра питӗ килӗштернине пурте илтмен пулӗ.
Аркадий Айдака ҫывӑх пӗлнӗ Валентин Григорьев журналист паян «Хыпар» хаҫатра ҫырса кӑтартнӑ тӑрӑх, ҫӗршыв шайӗнчи паллӑ аграрин сасси уҫӑ та янӑравлӑ пулнӑ. Унта ҫырнӑ тӑрӑх, «мӑнаҫлӑн тулли сасӑпа юрланӑран хӑшӗ: «Айдак юрлама пуҫласан ялтан курак тухса тарать пуль», — тенӗ.
Финн вӑрҫинче паттӑррӑн ҫапӑҫса пуҫне хунӑ, Ленинград тӑрӑхӗнче тӑванла масарта пытарнӑ Совет Союзӗн Геройне, Куславкка ҫӗрӗ ҫинче ҫуралнӑ Сергей Бутякова Питӗрти йӑхташӑмӑрсем манмаҫҫӗ. Ҫу уйӑхӗн 20-мӗшӗнче вӗсем унӑн вил тӑпри ҫине чечек кӑшӑлӗ хунӑ. Хӑю ҫине ҫапла ҫырнӑ: «СЛАВНОМУ СЫНУ ЧУВАШСКОГО НАРОДА ОТ ЧУВАШСКОЙ НАЦИОНАЛЬНО-КУЛЬТУРНОЙ АВТОНОМИИ САНКТ-ПЕТЕРБУРГА».
Митинга Питӗрти чӑвашсен наципе культура автономийӗн ертӳҫи тата ЧР Министрсен Кабинечӗн Питӗрти тата Ленинград облаҫӗнчи пайташӗ Владимир Живов уҫнӑ. Сергей Буятковпа пӗр ялта ҫуралнӑ тата унпа тӑванлӑ Святослав Ларионов сӑмах каланӑ.
Аса илтерер, Сергей Бутяков 1916 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 28-мӗшӗнче ҫуралнӑ. Куславкка чӑвашӗн ачалӑх ҫулӗсем кӳршӗллӗ Мари Элти Шуланкӑ (Звенигово) хулинче иртнӗ. Сергей Бутяков танкист пулнӑ. Карели фронтӗнче финсемпе ҫапӑҫнӑ чух, 1940 ҫулта, механик-танкист вилнӗ хыҫҫӑн ҫар машинине хӑй тытать. Ҫапах та ҫапӑҫура вӑйсем тан пулман: танк хыпса илет, экипаж ҫунса каять. Сергей Бутякова вилнӗ хыҫҫӑн Совет Союзӗн Геройӗ ят панӑ. Вӑл — Карели фронтӗнчи ҫапӑҫура ҫав шайри паттӑр ятне илнӗ Чӑвашри пӗрремӗш ҫын.
Ака уйӑхӗн 12-мӗшӗнче ҫеҫ мар, ҫывӑх вӑхӑтра та Космонавтика кунне халалласа тӗрлӗ мероприяти иртет. Ака уйӑхӗн 17—19-мӗшӗсенче, акӑ, Андриян Николаева халалласа Шупашкарта баскетбол ӑмӑртӑвне йӗркелӗҫ.
Космонавтика кунӗнчи паллӑ пулӑмсен шутне вара Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Шуршӑлти Мемориал комплексне чӑваш ятне тӗнчене кӑларнӑ ентешӗмӗрӗн юсаса ҫӗнетнӗ «Волга» автомобильне парнеленине кӗртме пулать. Ӑна Чӑваш Ен Элтеперӗн Администрацийӗн автобази ҫӗнӗ сӑн кӗртнӗ. Машина уҫҫине музейра ӗҫлекенсене чӑваш парламенчӗн спикерӗ Валерий Филимонов тыттарнӑ.
Космонавтика кунӗнче Шупашкарти «Радуга» (чӑв. Асамат кӗперӗ) культурӑпа выставка центрӗн территорийӗнче космонавтсен пӗрремӗш отрядне халалласа аллея уҫнӑ. Ӑна пуҫараканни — Чӑваш Енри пахчаҫӑсен пӗрлешӗвӗн ертӳҫи Юрий Соколов.
Ака уйӑхӗн 8–9-мӗшӗнче пирӗн республикӑра Бувайсар Сайтиев олимп чемпионӗ пулнӑ. Ирӗклӗ мелпе кӗрешессипе ҫак титула ҫӗнсе илнӗскер хальхи вӑхӑтра вӑл — Раҫҫей Патшалӑх Думин депутачӗ.
Спортсмен тата депутат В.И. Чапаева сума суса виҫӗм кунпа ӗнер Шупашкарта иртнӗ Пӗтӗм Раҫҫейри турнира хисеплӗ хӑна пулса хутшӑннӑ.
Ӗнер ӑна республика ертӳҫи Михаил Игнатьев Правительство ҫуртӗнче йышӑннӑ. Тӗлпулура ҫавӑн пекех Сергей Шелтуков спорт министрӗ тата Чӑваш Енри спорт кӗрешӗвӗн федерацийӗн президенчӗ Алексей Лапшин пулнӑ.
Чӑваш Енре те ирӗклӗ кӗрешӗве самай аталантараҫҫӗ. Ирӗклӗ майпа кӗрешекенсен Тӗнчери кубокне (вӑл чӳк уйӑхӗн 30-мӗшӗ–раштавӑн 2-мӗшӗсенче иртмелле) Шупашкарта пухӑнас шанчӑк та пур.
Ыран, пуш уйӑхӗн 28-мӗшӗнче, Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Шуршӑлта Ҫамрӑксен Николаев вулавӗ иртмелле. 10 сехетре пуҫланаканскере СССР летчик-космонавтне Андриан Николаев космоса вӗҫсе хӑпарнӑранпа 55 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Вулава республикӑн Вӗренӳ министерстви патриотизм воспитанийӗ парас тата ҫӗршыври ӑслӑлӑхӑн тата космонавтикӑн ҫитӗнӗвне сарас, ачасене аэрокосмос пӗлӗве кӑсӑклантарас тӗллевпе йӗркеленине пӗлтерет.
Мероприятие хутшӑнма 22 районпа хуларан кӑмӑл тунӑ. Вӗсем пурӗ 64 тӗпчев ӗҫӗ тӑратӗҫ. Вӗсене пилӗк екцие пайланса хӳтӗлӗҫ: «Пионеры освоения космоса» (чӑв. Космоса ҫых хывнӑ пионерсем), «Аэрокосмическая техника. От первого спутника до системы ГЛОНАСС» (чӑв. Аэрокосмос техники. Пӗрремӗш спутникран пуҫласа ГЛОНАСС тытӑмӗ таран), «Космическая презентация» (чӑв. Космос хӑтлавӗ), «Героям космоса посвящается» (чӑв. Космос паттӑрӗсене халалласа) пултарулӑх секцийӗнче тата «Развитие аэрокосмического образования. Юбилейный урок» (чӑв. Аэрокосмос пӗлӗвне аталантарасси. Юбилейлӑ урок) методпӗрлешӳре.
+25.3 °C