Тутарстанри Ҫӗпрел районӗнчи Кивӗ Упи ялӗнче Упи Паттӑра хисеплесе бюст вырнаҫтарнӑ. Ӑна ҫӗртме уйӑхӗн 9-мӗшӗнче, Акатуй вӑхӑтӗнче, халӑха пухса савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫасшӑн.
Упи паттӑра 13-14-мӗш ӗмӗрсенче пурӑннӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ. Унӑн ячӗ юрӑ-кӗвӗре те ҫырӑннӑ. Упи каҫман ҫырминчен эпир каҫса килтӗмӗр йӗркесене пирӗнтен чылайӑшӗ илтнех, пӗлет пулӗ. Юрий Сан ҫыравҫӑ, ав, «Упи каҫман ҫырминчен…» роман та ҫырнӑ. Ҫав хайлавшӑн 2013 ҫулта ӑна Митта Ваҫлейӗн премийӗпе чысланӑччӗ.
Тутарстанри Ҫӗпрел районӗнчи Кивӗ Упи ялӗнче Упи паттӑр бюстне уҫассипе Владимир Ярухин хастар таврапӗлӳҫӗ, Петр Ухваркин тата вырӑнти ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Алексей Ярухин нумай тӑрӑшнӑ. Бюста вӗсем ҫӗртмен 2-мӗшӗнче вырнаҫтарнӑ.
Ҫу уйӑхӗн 21-мӗшӗнче Семен Васильевич Элкерӗн тӑван ялӗнче Пысӑк Упакассинче «Асран кайми Элкер сӑнарӗ» литература фестивалӗ иртнине эпир пӗлтернӗччӗ. Ҫакӑн пирки Шупашкарти паллӑ вӗрентекенсенчен пӗри Геронтий Никифоров хыпарланине Фейсбукра асӑрхарӑмӑр. Ҫав хыпарпа паллашнӑ май пултаруллӑ ҫыравҫӑ тата журналист Николай Максимов хӑйӗн шухӑшне палӑртса комментари ҫырнӑ.
«Йӗпреҫ район хаҫачӗ ҫумӗнчи литпӗрлешӗве Элкер ҫав тери нумай пулӑшнӑ. Ун чухне литпӗрлешӗве ҫӳренӗ ҫынсенчен виҫҫӗшӗ пурӑнаҫҫӗ-ха: Н. Теветкел, Гаврил Луҫ поэтсем, Н. Максимов прозаик. Юрать, Максимова унашкал мероприятисене хутшӑнтарма юрамасть тейӗпӗр. Анчах Теветкелпе Луҫ, чӗннӗ пулсан, пыратчӗҫех. Ман шутпа, вӗсем Элкерпа сыхӑнман такам-тӗкемсенчен кӑсӑкларах япаласем каласа кӑтартатчӗҫ», — тенӗ калем ӑсти.
Сӑмах май, шел те, Гаврил Луҫ кӑҫалхи ака уйӑхӗн 19-мӗшӗнче пурнӑҫран уйрӑлнӑ иккен. Ҫавна Геннадий Кириллов уҫӑмлатнӑ.
Ӗнер Йӗпреҫ районӗнчи Мӑн Упакассинче чӑваш поэзийӗн классикӗ, паллӑ ҫыравҫӑ, публицист, общество деятелӗ, СССР писательсен союзӗн пайташӗ Ҫемен Элкер ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнине халласа «Асран кайми Элкер сӑнарӗ» литература каҫӗ иртнӗ. Ҫемен Элкер 1894 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 1-мӗшӗнче Чӑваш Республикин Йӗпреҫ районӗнчи Мӑн Упакасси ялӗнче вӑтам хресчен кил-йышӗнче ҫуралнӑ.
Унта Шупашкарти хастарсем те ҫитнӗ. Делегацие филологи ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн чӑваш филологийӗпе культурин кафедрин заведующийӗ, РФ тата Чӑваш Республикин наукӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Виталий Родионов ертсе пынӑ. «Кушлавӑш уйӗ» аллея патӗнче хӑнасене вырӑнтисем ҫӑкӑр-тӑварпа кӗтсе илнӗ.
Литература каҫӗ Мӑн Упакассинчи шкулта иртнӗ. Унта «Илемлӗх тӗнчинче» тата «Самана поэчӗ» куравсем ӗҫленӗ.
Мероприятие хутшӑннӑ Йӗпреҫ район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Сергей Горбунов Ҫемен Элкере халалласа вырӑнта чылай ӗ туса ирттернине палӑртнӑ. Поэт ҫуралнӑ урам, вырати унӑн ячӗпе хисепленет,шкулта поэтӑн музейне уҫнӑ. Шкул умне ентешӗн бюстне вырнаҫтарнӑ.Поэт ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитнӗ тӗле «Кушлавӑш уйӗ» аллея уҫнӑ.
Вӑхӑт питех те хӑвӑрт иртет ҫав. Кун хыҫҫӑн кун хыҫа юлнӑ май пӗрисем ҫак ҫӗр ҫине килеҫҫӗ, теприсем каяҫҫӗ.
Иртнӗ ҫулхи чӳк уйӑхӗн 23-мӗшӗнче Чӑваш Ен Иосиф Дмитриев-Трер пултаруллӑ режиссерпа, сӑвӑҫпа, музыка критикӗпе, тӑлмачпа, актёрпа сывпуллашрӗ. Ӑна, аса илтерер, Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче йӗркеленӗччӗ. Сывпуллашу керменӗн кӗҫӗн залӗнче иртнӗччӗ. «Халӑх нумай пулнине пурин валли те вырӑн ҫитеймен», — тесе пӗлтернӗччӗ унта пулнӑ Тимӗр Акташ журналист.
«Иосиф Трер пиртен уйрӑлса кайнӑранпа ҫур ҫул ҫитрӗ. Ун ялти вил тӑпри ҫине ҫывӑх юлташӗсемпе килсе ӑна асӑнтӑмӑр», — хыпарланӑ ӗнер Чӑваш Республикинчи кинематографистсен пӗрлешӗвӗн ертӳҫин ҫумӗ Ильтимер Ефремов Фейсбукра.
«Литературӑпа ҫыхӑннӑ вырӑнсем ҫын кӑмӑлӗнче мӑнаҫлӑх тата тӑванлӑх туйӑмӗ ҫуратаҫҫӗ. Вӗсем ҫыравҫӑн кун-ҫулне, унӑн пултарулӑх ҫӑлкуҫӗ ӑҫтан тапса тухнине тарӑнрах туйса илме пулӑшаҫҫӗ. Ҫавӑн пек хаклӑ вырӑнсенчен пӗри – Пишпӳлек районӗнчи Йӑлпӑлак ялӗ. Шӑпах ҫак ялтан Ираида Петрова, Прохор Федоров-Минюк, Марина Яковлева, Владимир Аптраман паллӑ сӑвӑҫсем тухнӑ», — тесе ҫырнӑ Пушкӑртстанри «Урал сасси» хаҫатра.
Владимир Дмитриев (Аптраман) ҫуралнӑранпа кӑҫалхи ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче 85 ҫул ҫитнӗ. Ентешӗсем хӑйсен пултаруллӑ ҫыннине манмаҫҫӗ. Пишпӳлекри тӗп вулавӑшӑн чӑваш халӑхӗпе ӗҫлекен секторӗ (ертӳҫи Н.П. Тарасова) Чӑваш чӗлхи кунӗнче «Йӗр» асӑну каҫӗ йӗркелесе ирттернӗ. Унта поэтӑн тӑванӗсемпе ҫывӑх ҫыннисем, вӑрах вӑхӑт хушши пӗрле ӗҫленӗ районти «Ҫутӑ ҫул» хаҫат ӗҫченӗсем пуҫтарӑнчӗҫ.
Питӗр хулинчи тата Ленинград облаҫӗнчи Чӑваш культурин интерактивлӑ музейӗнче паттӑр ентешсемпе паллаштаракан кӗтес уҫӗҫ. Асӑннӑ тӑрӑхри чӑвашсен культура обществинче пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫавна валли регион хыснинчен укҫа уйӑрӗҫ.
«Ленинград облаҫӗнчи чӑвашсен культура обществи» пӗрлешӳ коммерцилле мар организаци ятарлӑ конкурсра ҫӗнтернӗ.
Валериан Гаврилов ертсе пынипе унти хастарсем «Мы шли на помощь тебе, Ленинград» (чӑв. Ленинград, эпир сана пулӑшма пытӑмӑр) проект хатӗрленӗ. Субсиди укҫипе йӑхташӑмӑрсем Ленинград паттӑрӗсемпе паллаштаракан кӗтес уҫӗҫ.
Ленинград тӑрӑхӗнчи чӑвашсен проекчӗ — ҫӗнтерӳҫӗ 19 ӗҫ шутне кӗнӗ. Субсидие тивӗҫнӗ коммерцилле мар организацисене 7 миллион тенкӗ уйӑрӗҫ.
Иртнӗ ҫул Шупашкарта Алексей Логинов урамне уҫнине Чӑваш халӑх сайтне вулакансем астӑваҫҫӗ пулӗ. Аса илтерер, Чӑваш Енӗн Шалти ӗҫсен министерствипе Тӗп универмаг хушишинче вырнаҫнӑ урама ҫавӑн пек ят пама йышӑннӑччӗ.
Алексей Логинов — Совет Союзӗн Геройӗ. Вӑл — Хӗрлӗ Чутай районӗн ҫынни. 1931-1934 ҫулсенче шалти ӗҫсен органӗсенче милиционер-счетоводчикра ӗҫленӗ, Хӗрлӗ Чутай районӗн милици управленийӗн секретарӗнче вӑй хунӑ. Фронта 1941 ҫулта тухса кайнӑ. Алексей Романович 1943 ҫулта авӑн уйӑхӗнче пуҫ хунӑ. СССР Аслӑ Канашӗн Президиумӗн хушӑвӗпе килӗшӳллӗн ӑна вилнӗ хыҫҫӑн Совет Союзӗн Геройӗн ятне панӑ.
Паян Логинов урамӗнче унӑн палӑкне уҫнӑ. Унта тӗрлӗ шайри тӳре-шара хутшӑннӑ.
Паян, ҫу уйӑхӗн 6-мӗшӗнче, чӑваш тӗнчин хастарӗсем Шупашкарти Богдан Хмельницкий ҫӑви ҫинче пулнӑ. Унти масарта Чӑваш халӑх поэчӗ, публицисчӗ, общество ӗҫченӗ, СССР Писательсен союзӗн членӗ, Ӗҫлӗх Хӗрлӗ ялав орденӗн тата Ленин орденӗн кавалерӗ Ҫемен Элкер ӗмӗрлӗх канлӗх тупнӑ. Пултаруллӑ ҫыравҫӑна, чӑваш классикне сума сӑвакансем унӑн вил тӑпри ҫинче пулнӑ.
Чӑваш Енри Профессионал ҫыравҫӑсен пӗрлешӗвӗн ертӳҫи Лидия Филиппова пӗлтернӗ тӑрӑх, чечек хума Ҫемен Элкерӗн нумай енлӗ пултарулӑхне хаклакансем пухӑннӑ.
Ҫемен Элкер 1894 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 1-мӗшӗнче Чӑваш Республикин Йӗпреҫ районӗнчи Мӑн Упакасси ялӗнче ҫуралнӑ. Вӑл 1966 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 6-мӗшӗнче Шупашкарта вилнӗ. Унӑн хайлавӗсене пилӗк томпа пухса кӑларнӑ (1960-1964) тата «Хурапа шурӑ» кӗнекере (1994) пичетленнӗ.
«Тытса вулас килсе тӑракан кӗнекем пур — мехелӗ ҫитеймерӗ-ха», — ҫапла хыпарланӑ Марина Карягина тележурналист, поэт тата драматург паян Фейсбукра. Кӗнеке авторне курсанах тата ӑна кам хатӗрленине пӗлсенех хамӑн та ҫав туйӑмах ҫуралчӗ.
«Ӑна уҫсан, автограф курӑнса каяссӑн туйӑнать. Ҫук ҫав, аллине тытса ӗлкӗреймерӗ Иосиф хӑйӗн пӗртен-пӗр кӗнекине...», — ҫапларах хакланӑ Марина Карягина кӗнекене.
«Чи малтанах — тав Борис Чиндыкова. Пухса, хатӗрлесе кӑларнӑшӑн. Тайма пуҫ Николай Лукианова — пичетлеме кӗмӗлпе кӑмӑл тупнӑшӑн.
Борис пек, Иосиф пек ӑслӑ та тарӑн шухӑшлӑ, пултаруллӑ та ирӗк вӑйлӑ чӑвашӑн ӗҫӗпе паллашмассерен хама хам саспа каласа ярап: «Пӗтмелли халàх мар ку...», — Карягина каланӑ кашни сӑмахпа килӗшес килет.
Ҫӗнӗ кӗнекене Иосиф Дмитриев-Трерӑн (йывӑр тӑпри ҫӑмӑл пултӑр) ӗҫӗсем кӗнине вулакан ӑнланчӗ пулӗ.
Шӑматкун Куславкка районӗнче сӑвӑ калакансен «Смолин вулавӗсем» пултарулӑх ӑмӑртӑвӗ кӑҫал та иртнӗ. Унта пухӑннисем Анатолий Смолин сӑввисене янӑратнӑ. Кун пирки Марина Карягина тележурналист, сӑвӑҫ, драматург Фейсбукри хӑйӗн страницинче ӗнер пӗлтернӗ.
Анатолий Смолин сӑвӑҫ кун-ҫулӗ вӑрӑм пулмарӗ. 1957 ҫулхи ака уйӑхӗн 1-мӗшӗнче ҫуралнӑскер 2012 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 22-мӗшӗнче пурнӑҫран уйрӑлчӗ. Анчах унӑн ятне ҫывӑх ҫыннисем тата пултарулӑхне сума сӑвакансем асран кӑлармаҫҫӗ. Куславкка районӗнчи Шӑнчас ялӗнче ҫуралнӑскере хисеплесе «Смолин вулавӗсем» конкурса ҫулсерен ирттереҫҫӗ.
Сӑмах май каласан, Анатолий Смолин поэт кӑна пулман. Вӑл — куҫаруҫӑ та. Ҫеҫпӗл Мишшин премийӗн лауреачӗ, Ҫемен Элкер премийӗн лауреачӗ. И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче вӗреннӗ. «Ҫилҫунат» журналта ӗҫленӗ. Чӑваш Енӗн пӗрремӗш президенчӗн пресс-ҫыруҫинче, каярах унӑн пулӑшуҫинче тӑрӑшнӑ.
+3.7 °C