Паян пирӗн республикӑра Украинӑри, Белоруҫри, Молдавинчи, Узбекистанри, Таджикистанри, Кӑркӑстанри тата Арменинчи ҫамрӑк журналистсем пулнӑ. Вӗсем пирӗн ҫӗршывра пулса иртекен лару-тӑрупа паллашма тӗллев лартнӑ иккен. Тӗрлӗ ҫӗршывран килсе ҫитнӗ хӑнасем Раҫҫейри журналистсен VIII медиа-форумне хутшӑннӑ май пирӗн тӑрӑха килсе ҫитнӗ-мӗн. Ыран вӗсем Тутарстана тухса кайӗҫ.
Ҫамрӑк журналистсемпе республикӑн Патшалӑх Канашӗн Председателӗ Юрий Попов тата ытти депутат тӗл пулнӑ. Тата, паллах, информаци политикин министрӗ Валентина Андреева та. Калем ӑсталӑхӗнчи пултарулӑха туптама тинтерех кӑна тытӑннӑ яш-кӗрӗмпе хӗр-упраҫ темпе те кӑсӑкланнӑ. Пӗрисене ял пурнӑҫӗ интереслентернӗ пулсан теприсем сасӑлав тытӑмӗ пирки депутатсем мӗн шухӑшланине пӗлме ӑнтӑлнӑ. СНГ ҫӗршывӗн ҫыннисем валли Чӑваш Енре ӗҫ пур-и тесе ыйтакан та тупӑннӑ. Анчах Чӑваш Ен халӑх йышӗнчен пуян пулнине кура вӑй питтисем хамӑрӑн та нумай тесе хуравланӑ.
Сӑнсем (30)
Красноармейски районӗнчи Нестер Янкас ячӗллӗ литературӑпа ӳнер тата культура пӗрлӗхӗн черетлӗ анлӑ ларӑвӗ муниципалитетӑн бюджет тытса тӑракан Красноармейскинчи пӗтӗмӗшле вӑтам пӗлӳ паракан шкулӗнче иртрӗ. Ӑна пӗрлӗхӗн правлени председателӗ Георгий Тусли уҫрӗ. Ларӑва правлени пайташӗсемсӗр пуҫне районти шкулсенче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекенсем тата литература пултарулӑхӗнче палӑрнӑ шкул ачисем, тӑван ен историйӗпе культури енӗпе наукӑпа тӗпчев ирттернӗ ҫамрӑксем, вырӑнти ҫыравҫӑсем хутшӑнчӗҫ.
Ларура ҫак ыйтусене пӑхса тухрӗҫ: Чӑваш Наци Конгресӗн VIII-мӗш Аслӑ Пухӑвӗ йышӑннӑ резолюцисем ҫинчен, Тӗмен чӑвашӗсем патӗнче иртнӗ «Чӑваш культурин кунӗсем» ҫинчен тата районти шкул ачисем хушшинче чӑвашлӑха упраса хӑварасси тата вӗсен пултарулӑхне аталантарасси ҫинчен.
Пӗрремӗш ыйтупа Чӑваш Наци Конгресӗн делегачӗ Виталий Михайлов тухса калаҫрӗ. Вӑл конгресс съезчӗ мӗнле иртни тата унта йышӑннӑ резолюцисен пӗлтерӗшӗ ҫинчен туллин ӑнлантарса пачӗ. Пухӑннисем ЧНК кӑларса тӑракан «Чӑваш тӗнчи» хаҫатра пичетленнӗ резолюцисемпе паллашрӗҫ тата конгресс ӗҫӗ-хӗлне халалланӑ кӗнеке-альбомпа паллашрӗҫ.
Эрнекун, чӳкӗн 1-мӗшӗнче, Хусанта Тутарстан чӑвашӗсен отчётпа суйлав пухӑвӗ иртрӗ — икӗ ҫул хушшинчи ӗҫе тишкерсе пӗтӗмлетрӗҫ. Депутатсен йышӗнче районсенчи тата хуласенчи наци автономийӗн уйрӑмӗсенчен суйланӑ ҫынсем пулчӗҫ. Пухӑва Тутарстанӑн тӳри-шарисем те хутшӑннӑ, сӑмахран, ТР Патшалӑх Канашӗн Председатель ҫумӗ Римма Ратникова. Юпа уйӑхӗн 26-мӗшӗнче суйланнӑ ЧНК Президенчӗ Николай Угаслов та хутшӑннӑччӗ.
Хусанти пухура иртнӗ ӗҫсене сӳтсе яврӗҫ, малалла тумалли плансене палӑртрӗҫ. Тутарстанра наци политикин концепцине йышӑнни республикӑри халахсен культурине те чӗлхисене те упраса аталантарма пулӑшни пирки сӑмах каларӗҫ. Константин Яковлев хӑйӗн сӑмахӗнче 2014 ҫулта республикӑри тӗрлӗ кӗтесӗнчи чӑваш ачисем валли сывлӑха ҫирӗплетмелли уйлӑх (лагерь) йӗркелеме планлани пирки каларӗ. Вӗренӳри улшӑнусене сӳтсе явма Анат Камӑри гимназире кашни ҫул вӗрентекенсен пухӑвне йӗркелеме те сӗнчӗҫ.
Суйлавра, виҫӗ кандидатурӑна пӑхса тухрӗҫ — хальхи вӑхӑтра ертсе пыракан Константин Яковлева, «Сувар» хаҫатӑн тӗп редакторне Константин Малышева тата Хусанти чӑваш ҫамрӑкӗсен пӗрлӗхӗн ертӳҫине Александр Саиткина.
Паян К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн залӗнче Чӑваш наци конгресӗн VIII Аслӑ пухӑвӗ иртрӗ.
Съезда Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев, Патшалӑх Канашӗн Председателӗ Юрий Попов, тӗрлӗ министрсем тата ытти тӳре-шара хутшӑнчӗҫ. Ларӑва ЧНК вице-президенчӗ Ивантаев Пётр Васильевич ертсе пычӗ. Тухса калаҫакансен йышӗнче Михаил Игнатьев, Юрий Попов, Геннадий Архипов, Николай Угаслов пулчӗҫ.
Виҫҫӗмӗш ыйтура ЧНК-ан ҫӗнӗ Президентне суйласси пулчӗ. Суйлава пурӗ виҫӗ кандидат тӑратрӗҫ — Николай Угаслова, Николай Лукианова тата Валерий Клементьева. Валерий Леонидович, хӑйне сӑмах парсан, унӑн кандидатурине шута илмесӗр, уншӑн сасӑласшӑннисене хӑйӗн сассисене (самоотвод пачӗ) Николай Угасловшӑн пама сӗнчӗ. Ҫапла май икӗ кандидат хушшинче суйламалла пулчӗ.
Суйлав тӗлне залра пурӗ 245 делегат юлчӗ, вӗсенчен 168-шӗ хӑйӗн сассине Николай Фёдорович Угаслова пачӗҫ. Лукианов Николай Егоровичшӑн вара пурӗ 43 сасӑ ҫеҫ пухӑнчӗ. Ҫапла май, Устав тӑрӑх 2/3 пайӗ килӗшет тесе, ҫӗнӗ Президент пулма АХО «ТУС» компанийӗн ертӳҫине Николай Угаслова суйларӗҫ.
Паян Шупашкарти Президент пепкелӗх центрӗнче ашшӗсен республикӑри пӗрремӗш слёчӗ иртнӗ. Арҫынсене пӗрлештерес шухӑша хӗрарӑмсем каланӑ иккен.
Ҫӗршывра юлашки ҫулсенче «Ҫирӗп ҫемье — тӑнӑҫлӑ патшалӑх» программа пурнӑҫланать. Унӑн тӗллевӗ — ача ҫуратассине ӳстересси. Экспертсен шучӗпе икӗмӗш тата виҫҫӗмӗш хут ашшӗ-амӑшӗ пулса тӑма килӗшччӗр тесен ҫемьесене ытларах пулӑшмалла. Раҫҫейӗн статисчӗсем кашни иккӗмӗш ҫемье арканнине палӑртаҫҫӗ. Уйрӑлнин сӑлтавӗ чылай чух — эрехпе иртӗхни. Ҫавна пула ҫемьесен 41 проценчӗ уйрӑлать. Пурӑнма кӗтес ҫуккипе те ҫак шухӑш патне пырса тухаҫҫӗ — кун пеккисен тӳпи 26 процентпа танлашать. Тӑван-пӗтен хушша-хуппа кӗни, чылай вӑхӑт ача ҫуратайманни, чылай вӑхӑт уйрӑм пурӑннине пула та ӗнерхи мӑшӑрсем паспортри штамппа сывпуллашас шухӑш патне ҫитеҫҫӗ иккен. Уйрӑлас шухӑша ытларах чух — 66 процентӗнче — хӗрарӑмсем тытаҫҫӗ. Республикӑра иртнӗ ашшӗсен слёчӗ ҫемье кирлӗлӗхне ҫынсене картса хӑварттарасшӑн.
Ыран, юпан 26-мӗшӗнче, К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче Чӑваш наци конгресӗн VIII Аслӑ Пухӑвӗ пулать. Унӑн ӗҫне 300 яхӑн делегат тата 250 яхӑн хӑна хутшӑнмалла. Съезд 11:00 сехете пуҫлать.
Кун йӗркинче Чӑваш наци конгресӗн президиумӗ VII-мӗш съезд хыҫҫӑн ирттернӗ тата малашне тумалли ӗҫсене сӳтсе явӗҫ, ревизи комиссийӗн отчётне итлӗҫ. Аслӑ Пуху йышӑнмалли хӑш-пӗр документсемпе вӗсен сайтӗнче паллашма пулать.
Чи пӗлтерӗшлӗ ыйтусем хушшинче ЧНК Президентне суйласси пулӗ. Ҫӗнӗ ертӳҫӗпе халӑх ЧНК ӗҫӗнче улшӑнусем пуласса кӗтет. Чӑваш наци конгресӗн ертӳҫисем ҫакӑнпа килӗшеҫҫӗ-килӗшмеҫҫӗ-и, анчах мӗн пытармалли пур — халӑх вӗсен ӗҫне пысӑках хакламасть. Кӑна эпир маларах ирттернӗ ыйтӑм та ҫирӗплетет. «ЧНК ӗҫӗ-хӗлӗ сире тивӗҫтерет-и?» ыйту ҫине 30 ытла ҫынран 2-мӗшӗ кӑна тивӗҫтерет тесе хуравланӑ, ыттисем вара япӑх ӗҫленине тата ӗҫне лайӑхлатмалли пирки пӗлтернӗ.
Президент вырӑнне йышӑнмалли кандидатсен йышӗнче хальлӗхе тӑватӑ ҫынна палӑртнӑ: Клементьев Валерий Леонидович (юрӑҫ, усламҫӑ, хальхи вӑхӑтра ЧНК Президенчӗн ӗҫне пурнӑҫлакан); Лукианов Николай Егорович (юрист, ЧАП партине йӗркелеме хутшӑннисенчен пӗри); Портнов Константин Петрович (ЧНК ӗҫтӑвком ертӳҫи); Тимӗр Тяпкин («Сӑвар» Чӑваш наци культурин аталану фончӗн ертӳҫи). Сас-хура пӗлтернӗ тӑрӑх влаҫ тытӑмӗнчи тӳре-шара ЧНК ертӳҫинче Угаслов Николай Фёдоровича курасшӑн. Чӑннипе, миҫе кандидат пулассине Аслӑ Пухара пӗлтерӗҫ пулас, ЧНК сайтӗнче кун пирки информаци ҫук.
Чӑваш наци конгресӗн Аслӑ пухӑвӗ ҫитеспе ҫак мероприятипе ҫыхӑннӑ хыпарсем йышлансах пыраҫҫӗ. Ӗнер, Тимӗр Акташ пӗлтернӗ тӑрӑх, «Ҫӑлкуҫ» кафере ЧНК Президенчӗ вырӑнӗшӗн тӑратнӑ кандидатсем ентешлӗх пуҫлӑхӗсемпе тӗл пулнӑ. Каласа хӑварас пулать, виҫӗмкун, юпан 22-мӗшӗнче, хайхи тупӑшакансен йышӗ ӳснӗ иккен — Аслӑ Пухӑва ирттерме йӗркеленӗ оргкомитет ларӑвӗнче тепӗр икӗ кандидат пирки пӗлтернӗ. Муркаш район ентешлӗхӗ Тимӗр Тяпкина сӗннӗ, Чӑваш Республикин Вӗрентекенсен ассоциацийӗ вара — ЧНК ӗҫтӑвком председательне Константин Портнова.
Ӗнерхи тӗлпулура пур кандидатсем те пулчӗҫ — Валерий Клементьев, Николай Лукианов, Тимӗр Тяпкин, Константин Портнов. Ҫавӑн пекех ЧР Патшалӑх Канашӗн депутачӗ, «ТУС» АХО тӗп директорӗ, ЧНК вице-президенчӗ Николай Угаслов на хутшӑннӑ — сас-хура пелтернӗ тӑрӑх влаҫ тытӑменчисем наци конгресӗн пуҫлӑхӗнче шӑп та тӑп ӑна курасшӑн.
Ҫак уйӑхӑн 22–24-мӗшӗсенче Украинӑн тӗп хулинче, Кейӳре (Киевра), украинистсен пӗтӗм тӗнчери конгресӗ иртмелле. Унта Чӑваш халӑх ӳнерӗн академийӗн халӑх академикӗ Эдисон Патмар ҫыравҫӑ, фольклорист хутшӑнать.
Эдисон Иванович конгресра украин тата чӑваш халӑхӗсен фольклорӗнчи пӗрпеклӗхсем пирки тухса калаҫмалла. Сӑмах май, уншӑн ку тема ҫӗнӗлӗх мар. 2001 ҫулта иртнӗ ҫавӑн пек мероприятие хутшӑнса вӑл икӗ халӑхӑн пӗрпеклӗхӗсем пирки каласа кӑтартнӑ. Унтанпа вӑл ахаль ларман паллах. Ҫавӑнпа та паянхи кун тӗлне, паллах, материал та самай пухӑннӑ.
Тепӗр хыпар та пур: Украина ҫыннине, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторне Николай Дмитриенкона, Иван Патмар паллӑ фольклорист ячӗллӗ премипе чыслама палӑртнӑ. Премие 2015 ҫулта, ун чухне Иван Патмар ҫуралнӑранпа пӗр ӗмӗр ҫитет, савӑнӑнӑҫлӑ лару-тӑрура памалла.
Траксем те ЧНК-ан Аслӑ Пухӑвне хутшӑнма хатӗрленеҫҫӗ. Красноармейски (Трак) районӗнчен квотӑпа килӗшӳллӗн 6 делегат суйланӑ. Вӗсем: Серафимов В.С. (районти историпе таврапӗлӳ музейӗн директорӗ), Гурьева С.А. (районти централизациленӗ вулавӑшӑн таврапӗлӳ пайӗн ӗҫченӗ), Игнатьева Л.Н. (районти кану центрӗн методисчӗ), Михайлов В.М. (Нестер Янкас ячӗллӗ пӗрлӗхӗн пресс-секретарӗ тата сайт администраторӗ), Васильева В.В. (Упи шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекен, Раҫҫей пӗтӗмӗшле вӗрентӗвӗн хисеплӗ ӗҫченӗ) тата Михайлова З.П. (Красноармейски шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекен, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ вӗрентекенӗ).
Хӑнасен шучӗпе Нестер Янкас ячӗллӗ пӗрлӗхӗн хисеплӗ ертӳҫи Ершов Н.Г. (Янкер) тата ҫак пӗрлӗхӗн председателӗ Ефимов Г.Л. (Тусли) хутшӑнаҫҫӗ. Шел пулин те, районти Нестер Янкас ячӗллӗ литературӑпа ӳнер тата культура пӗрлӗхне хӑйне уйрӑм квота паман. Сӑмахран, Чӑваш Наци Конгресне учредитель пулса никӗсленӗ обществӑлла юхӑмсенчен пӗри пулнӑ вӑл.
Паян иртмелли умпуху пирки эпир маларах пӗлтернӗччӗ ӗнтӗ — вӑл К.В. Иванов ячӗллӗ литература музейӗн залӗнче 16 сехетре пуҫланчӗ. Чӑваш наци конгресӗн ертӳҫисене те чӗннӗ пулин те ӗнерхи Президиум ларӑвӗнче вӗсем ку пухӑва ирттерессине сивленӗ иккен, умпухӑва хутшӑнмалла марри пирки ҫирӗплетнӗ. Апла йышӑннӑ пулин те ЧНК-ран умпухӑва Константин Портнов хутшӑнчӗ.
Умпухӑва ҫав-ҫавах халӑх пӳлӗм тулли пухӑнчӗ — вӗсем ЧНК тӑратнӑ кун йӗрки тивӗҫтерменни пирки каларӗҫ (Архипов отчёчӗ вырӑнне проблематикӑллӑ доклад пулсан вырӑнлӑ пуласса шанаҫҫӗ), Устав проектне хатӗрлеменнине те ырламарӗҫ (кун йӗркинче ку ыйту тӑмасть). Тухса калаҫакансем делегатсене уҫӑмлӑ суйламаннине, вӗсен хушшинче чӑваш халӑхӗшӗн ӗҫлекен пур хастар ҫынна кӑтарманнине (сӑмахран, эпир сахал мар ӗҫ тӑватпӑр пулин те — Чӑваш халӑх сайтне те, «Хавал» пӗрлешӗве те пӗр депутат вырӑнӗ те паман) уйрӑмах сивлерӗҫ.
Пухӑва «Сӑвар ТВ» ӳкерчӗ — туллин мӗн пирки калаҫнине ҫитес вӑхӑтра вӗсен кӑларӑмӗнче пӗлме пулӗ.
+6.3 °C