Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Укăлча умĕнче шурă хурăн,

Укăлча умĕнче сирĕн кил.

Хурăнсен айĕнче савнă вырăн,

Тусăм, эсĕ тусна, тусна аса ил.

Улăх урлă, хир-вăрмансем урлă

Варкăшса иртет-и ачаш çил,

Саншăнах эп çепĕç юрă юрлăп,

Тусăм, эсĕ тусна, тусна аса ил.

Вăйăра та, çывăрма выртсан та

Ман умра — шур хурăн, сирĕн кил.

Кирек те ăçта кăна пулсан та,

Тусăм, эсĕ тусна, тусна аса ил.

Тен, унта та пур-тăр шурă хурăн,

Кăтрине лăпкать пуль ачаш çил?

Кунта акă саншăн çунса пурăн —

Тусăм, эсĕ тусна, тусна аса ил.

Кĕрлесе тăрать Кипек пасарĕ.

Çав ĕнтĕ, шăв-шавсăр пасар çук.

Тем чухлех юр-вар е кишĕр-çарăк.

Ак сĕнет пĕр арăмĕ сар çу.

Хăй каларăш, çăвĕ шутсăр тутлă.

Ик çур уйăх чĕресре, кур-ха.

Нӳхрепрен кăларнă тин, пухутлă, —

Турра шĕкĕр, сутлăх та пур халь...

Калаçать инке хавассăн питĕ.

Кĕлетки ун — йăрăс хыр вулли.

Шурăм пуç пек çуталать сăн-пичĕ,

Сар çу евĕр ирĕлет кулли.

Ан шутлах тем, эп сывларăм ассăн.

Куç илми пăхуçăн сан çине.

Шурă питлĕ аппана курсассăн

Аса илтĕм хамăн аннене.

Сан пекех сăпайлă та хитреччĕ,

Сăмахпа пĕлместчĕ такăна.

Пĕр тытсассăн — виççĕшĕн ĕçлетчĕ.

Пурăнатчĕ пирĕншĕн кăна.

Сахал мар вăл курнă, терчĕ-хурĕ

Пулнă-çке.

Пĕлетĕн-и, аппа,

Вăл мана вĕрентрĕ те çын турĕ

Çу сутса пуçтарнă укçапа.

Парăм, парăм... Ах, мĕнпе-ши татăп?

Тав сăмахĕ калăп хамăнне.

Паян эпĕ сăввăмра мухтатăп

Аннесен сар çу пек кăмăлне.

Шĕшкĕлĕхе кĕрсессĕн, сарă мăйăр

Татмасăрах ӳкме тăрать çĕре.

Эсир ăна пат ӳкерсе ан кайăр,

Çĕре ӳксессĕн, йывăç та çĕрет.

Çиме тăрсан, хуллен кăна катсамăр:

Епле сĕтеклĕ сар çу пек тĕшши!

Çĕр мăйăр çисенех пулатăн самăр

Тесе чăваш ахаль каланă-ши?

Çĕр мăйăр çирĕн тĕк чĕре хăватлă,

Пĕр мăйăр пысăкăш ларать сар çу.

Чăваш çанталăкĕ пит тараватлă,

Пирте нихçан та шĕвĕлти хурт çук!

Шĕшкĕлĕхе кĕрсессĕн, мăйăр татăр

Чашки-чашкийĕ туличчен ялан.

Чăваш мăйăрĕнчен илен хăватăр

Тăван çĕршыв хăвачĕ пулмалла.

Чăваш куккукĕ авăтсан вуниккĕ,

Ян-янраса каять çурхи вăрман.

Хăвна вара нихçан туймастăн шиклĕн,

Кунта кашни юман — çумри тăван.

Атте тесе ят панă ахальтен-им

Çĕр çул çĕкленнĕ çирĕп юмана.

Юман вăл — паттăр. Юман паттăр тенĕ

Кĕрешӳри хастар, маттур çынна.

Кĕрнеклĕ те кĕреш чăваш юманĕ

Виççĕр çултан кая лара пĕлмест.

Асаттесен аслашшĕсен тăванĕ

Паян та чăрсăр тымарне çĕртмест.

Вуниккĕ авăтсан чăваш куккукĕ,

Калас килет: «Эс авăт виççĕр хут.

Ун чухлĕ пурăнма пире шут çук-и,

Куккукăм, авăт! Кирлĕ мар, тен, шут?»

Эсир хуркайăксен сассине илтнĕ пулсан та, хăйсене курман. Эсир вĕсене курма та пултарайман, мĕншĕн тесен вĕсем пит çӳлтен вĕçсе каяççĕ.

Çапла пулсан та эпĕ хуркайăксене тытса курнă. Пĕрне кăна мар, ушкăнĕ-ушкăнĕпех, пĕрне тартмасăр тытнă.

Хуркайăксем кунта пурăнмаççĕ. Хăшĕсем — вĕсем çурçĕрти пăрлă тинĕссенче, теприсем тата кăнтăр енче пурăнаççĕ, теççĕ. Анчах çак суя халлапсене эпĕ пĕрне те ĕненместĕп, мĕншĕн тесен хуркайăксем ăçта пурăннине эпĕ хам та пĕлместĕп.

Маншăн çакă кăна паллă. Хуркайăксем çулсеренех пирĕн ял урлă çуркунне вĕçсе каяççĕ. Вĕсем пĕчченшерĕн мар, пĕр-пĕрин хыççăн карталанса, ушкăнпа, питĕ çӳлтен вĕçсе каяççĕ. Çавăнпа ĕнтĕ, эсир вĕсен сассисене илтнĕ пулсан та, хăйсене патĕнчен курма пултарайман.

Çапла пĕр çулхине яланхи пекех çуркунне çитрĕ. Яланхи пекех пулсан та, вăл çуркунне хуркайăксем тĕлĕшĕпе ăраснарах пулчĕ: пирĕн ял çинчен кунсерен çирĕмшер те вăтăршар ушкăн хуркайăк ирте-ирте каятчĕ. Пăхаттăмччĕ те шалтах тĕлĕнеттĕм:

— Мĕн чухлĕ какай манăн çăвара кĕмесĕр сая каять! — тесе юлаттăм.

Эпĕ кăна мар, ытти сунарçăсем те вĕсем çине питех ăмсанса ăшă куçпа пăхса юлатчĕç; пурин те вĕсене тытсă тутанса пăхас килетчĕ. Хуркайăксен сассине илтсенех, пăшалĕсене йăтса тухатчĕç те, умлăн-хыçлăн пеме тытăнатчĕç. Анчах та ушкăн хуркайăкран пĕри те çĕре ӳкместчĕ.

Малалла

Çамрăк ĕмĕр çил пек иртрĕ,

шухăшсем çеç юлчĕç,

асăнмалăх пулчĕç мар-и

ыр курнăçусем?

Эсĕ утрăн çумăр витĕр —

хурăнсем ал сулчĕç.

пăшăлтатрĕç пит шелленĕн:

«Татăлчĕç çулсем...»

Яш кунсем иртсе кайнишĕн

пăхмăп пурпĕр хурлăн,

ман пата эс, нишлĕ шухăш,

çывхарма ан хăй.

Сулхăн сăнлă каç килсессĕн,

асăмра эс юрлăн,

чечекленĕ ман тавралăх —

ӳсĕ çамрăк вăй.

Шăрăхран та хăрамасăр,

вăрманти çăлкуçĕ

хăй çулне йĕрлет хаваслăн

курăк айĕнче.

Çамрăк чун çăлкуç пек мар-и?

Шухăшпа ан хуçăл.

Чун çăлкуçĕ типмесессĕн,

пурăн çĕр çулччен!

Эс çумра час пулмасан çеç,

тусăм — çăлтăр куçăм,

туяпа çӳрет пек ватлăх

пӳлĕмре пĕччен.

«Çапкаланчăк» фильма кăтартатчĕç ун чух,

клубалла çумăр айĕн чупатчĕ яш-кĕрĕм.

Эс кĕрен кĕпепеччĕ — санран хитри çук!

Куçупа йăл кулса калаçаттăн пит чĕррĕн.

Эс мана алăран тытса лартăн шăпах,

пăлхантарчĕ пире аякри Инди фильмĕ.

Кур, епле этеме тӳртĕн тăнă шăпа —

ах, ытла та тӳнтер ăраскалĕ ун килнĕ...

Йĕп-йĕпе йывăçсем хунарсен çутипе

йăлкăшатчĕç, темскер калаçатчĕç именнĕн.

Шăппăн утрăм санпа эп вĕсен хӳттипе

Сулхăн каç шухăшне тĕпчесе хыт киленнĕн.

Кĕркуннеччĕ. Çилпе чăлханса çулçăсем

çĕр çине вĕлтĕр-вĕлтĕр ӳкетчĕç пит шăпăрт.

Кĕркунне сулхăнне сиснĕрен пуль, çынсем

чĕрне вĕççĕн утса çухалатчĕç пек хăвăрт.

Çумăр çурĕ çаплах. Алран ал çавтăнса,

сăрталла эпир чупрăмăр шухăшсăр, шухă.

Аякри асилӳ çеç халь юлчĕ тăрса,

вăхăта эс чарса калаймастăн: ан шу-ха.

Вăхăта эс чарса калаймастăн: тăхта,

çамрăк ĕмĕр иртет, çаврăнса кăшт пăхар-и?

«Çапкаланчăк» кино эпĕ куртăм татах —

Малалла

1

Тĕксĕмленчĕ тӳпен кăн-кăвак океанĕ,

манăн шухăш çилкеçĕ çул тытрĕ унта.

Эп пĕлетĕп: ялан юлăп сан асунта!

Пирĕн ĕмĕр çути ма ахаль сапаланĕ?

Санпала хам кунсен çурлине пайламан-и?

Антăхсах çинĕрен, çуркаланчĕ тута:

иртрĕ çу — халь кĕр кунĕ çӳрет-çке тулта,

эп пĕрех ун çурхи илемне шыраканĕ.

Кăлăхах-и? Эппин, иккĕлле шухăшпа

каçсерен ма тухас шанчăк кăчăк туртмасăр

сассуна та упран сарлака улăха?

Манăн шухăш силкеçĕ мĕнле тупăшпа

таврăнать-ши тесе эп сывларăм та ассăн,

куртăм хĕрлĕ утрав пек çиçен уйăха.

2

Куртăм хĕрлĕ утрав пек çиçен уйăха:

çĕр çинчи ман тĕнче ун çинех пуль йăлт куçрĕ.

Хăйĕн вăрттăнлăхне çамрăкланнă чун уçрĕ, —

курăнман пусмапа ун патне улăхать.

Халиччен те пĕлсе хакламан туслăха

тупассишĕн чунтан ăнтăлса эпĕ усрăм

йывăрланнă пуçа: кăмăла çеç, тен, хуçрăм?

Сан сассу хускатмарĕ кунти шăплăха.

Малалла

Кĕçĕн Кĕпер ялĕнче

Матĕрне анкартинче

Улма йывăç айĕнче

Виç хĕрарăм лараççĕ.

Ялан маттур Матĕрне,

Манмалла мар Марине,

Кĕтмел çырли Кĕтерне

Ак çапла шут тăваççĕ:

«Кашни кунах сыпакан

Усал чунлă Лариван

Кăларса ярать тăнран

Пирĕн упăшкасене:

Ваçука та ĕçтерет,

Куçука та ӳсĕртет,

Кирука та илĕртет, —

Тек сĕнет шуйттан шывне.

Мĕн тăвар Ларивана,

Йĕркене пăсакана?

Тавай суд тăвар ăна,

Вара ĕçĕ те пĕтет.

Хамăр тимлĕ пулмасан,

Арçынсене пăхмасан,

Чарусăра чармасан

Ыран пире мĕн кĕтет?»

Улма йывăç авăнать,

Йыт пыршийĕ явăнать,

Виç хĕрарăм пухăнать

Тăн кĕртме Ларивана.

Айăплине чĕнтернĕ,

Кун йĕркине пĕлтернĕ,

Явап çинчен систернĕ, —

Акă лару пуçланать.

— Кала пире, Лариван,

Мĕншĕн çапла хăтланан:

Ĕçкĕпеле пăтратан

Кĕçĕн Кĕпер халăхне,

Ваçука та ĕçтерен,

Куçука та ӳсĕртен,

Кирука та илĕртен

Малалла

Эх, çав этем йăли-йĕрки!.. Ăçтан тупăннă-ши, кам шутласа кăларнă? Выльăх-чĕрлĕхе ав çын ятне хуратпăр. Теме пĕлтерет ĕнтĕ ку. Чĕрĕ чунĕ кил хушшинче хăйсемпе пĕр тан пулнине кăтартасшăн-ши хуçисем? Ăна ачи-пăчи пек юратса ӳстернине, тăванĕ пек хисеплесе пăхнине пĕлтерет-ши çакă? Тен, чăнах та çапла, анчах Маруç-Маруçка хăйне юратнине те, хисепленине те туйса кураймарĕ-ха. Ячĕ те ăнсăртран çакланчĕ те...

Кил хуçи Лява картишне тухрĕ те тарăха-тарăха кăшкăрашма пикенчĕ: «Маруç! Маруç! Ăçта эс, каяннăй?» Тăтăшах çухатать вăл арăмне, ир те, каç та шыраса хăшкăлать вара. Пурăнаймасть тетĕр-и пĕччен? Çук çав, пĕртте апла мар. Мухмăрĕ кастарать — акă мĕн канăç памасть.

Арçын картлашка вĕçне анчĕ те сассине тата хăпартрĕ: «Маруç теп! Маруç!..»

— Му-у-у! — хирĕç пырса тăчĕ тин çеç урисене тăнкăр тытма тытăннă пăрушка, кӳршĕрен темиçе кун каялла туяннăскер. Пач пытармасăр каласан, туянман та-ха, улăштарнă — уйри пахчапа: сакăр соткă çĕре вунă çуллăха панă, хăйсем пурпĕр юхăнтарса яратчĕç кăна. — Му-у-у! — Кӳршисен ĕни вăхăтра пăруламарĕ, çăва тухаспа тин, çакă шиклентерчĕ вĕсене, çавăнпа унран хăпрĕç мар-и, ара? Теме систернĕ пек пулчĕ выльăхĕ йĕркерен тухни.

Малалла