Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Хăраха юлнишĕн тунсăхлан пуль,

Çурçĕрти чечекĕм — сар пикем.

Тухăçа та тинкерсе пăхан пуль

Ирсерен эс, савнă сар пикем.

Ман пуç урлă кĕшлетсе иртеççĕ

Анăçа хур кайăк картисем.

Кашнинех салам эп леçтересшĕн

Сан патна, юратнă сар пикем.

Чикĕре эп. Аслă çĕршыв пирĕн

Ирĕк, тулăх ешертĕр тесе

Эп постра тăратăп, каç-и, ир-и —

Пур сасса та тимлĕн итлесе.

Канăçсăр Амурĕ хумханать-и,

Çил таçтан леçет-и тар шăрши, —

Алла çирĕп пăшала тытап эп:

Канлĕ çитĕн тетĕп, ман çĕршыв!

Хăраха юлнишĕн тунсăхлан пуль,

Çурçĕрти чечекĕм — сар пикем.

Тухăçа та тинкерсе пăхан пуль

Ирсерен эс, савнă сар пикем.

Тунсăхна сирсем эс! Çĕршыв пирĕн

Сарлакан ем-ешертĕр тесе

Эп постра тăратăп, каç-и, ир-и —

Пур сасса та тимлĕн итлесе.

Чĕрӳ, сăвăç, сан — тăмра,

Йĕс хĕлĕх — юн çулĕ,

Тăмраçă — ăс-хакăл.

Анчах янкăс кĕвĕре

Хальхи харсăр тапхăрта

Пирĕн çук-ха гени.

Килмен чеп-чечен хирĕ,

Ӳсмен хурçă заводра

Çĕнĕлле «Евгений».

Пире ĕмĕр ĕмĕртет

Кун-çулне — виçеллĕ,

Пурнăçне — тăкаксăр,

Çавăнпа ку ĕмĕрте

Кам сенкейĕ меллĕн,

Ун ĕç юлĕ хаксăр.

Хурçă ĕмĕр хӳмĕнче,

Халь утар-ха тимлĕн,

Пурнăçпа пĕр харăс.

Вара пурнăç умĕнче

Пирĕн кĕвĕ имлĕн

Тин юхма пултарĕ.

I

Алюна темĕнле тăруккăн, шарт сикнĕн вăранса кайрĕ. Самантлăха нимскер ăнланмасăр куçĕпе тĕксĕм маччана тĕллесе выртрĕ. Турăçăм, ăçта вăл? Мĕн пулнă? Пĕтĕмпех ют кунта: пӳлĕмĕ те, сывлăшĕ те. Чăнах, чăнах — сывлăшĕ те! Сивлеклĕн сĕртĕнсе, пусăрăнтарса вăл: «Эй, кам эс? Мĕн туса выртатăн кунта?» — тесе ыйтнăн туйăнатъ.

Хĕрарăм аллине асăрхануллăн айккинелле шутарчĕ те, пӳрнисем... такамăн нăкă кĕлеткине пырса тăрăнчĕç. Пĕтрĕ пуç! Электричество токĕ çаптарнăн Алюна хăвăрт каялла туртăнчĕ: Христун! Çавăнтах çиçĕм çиçрĕ тейĕн — йăлтăр çутатрĕ, мĕн пулса иртнине уçса кăтартрĕ.

Тĕршĕнсе, сасă кăларасран сыхлануллăн Алюна ерипен-ерипен кравать хĕрринелле куçрĕ: Христун ан вăрантăрах! Атту каллех хăйĕнне пуçлĕ те... Мĕнле тулхăрса кайрĕ вăл çĕр каç çывăрма выртсан — унашкалах чăртмахланма пултарать тесе шутламан ун пирки. Тепĕр тесен ма айăплас ăна? Ма кӳренес? Тĕрĕсрех калать Христун. Тĕрĕсех кăмăлсăрланать. Хамах айăплă, хамах. Чăнах та ухмах пуль эпĕ. Тăр ухмах.

Арçыннăн çав сăмахĕсем халĕ те хăлхара.

— Эс ухмах мар пуль те? Ху ăçта, мĕншĕн килнине ăнланмарăн-им? Е куласшăн манран? — тарăхуллăн персе ячĕ вăл юлашкинчен, хĕрарăм çав-çавах «парăнманнине» — шăм-шакне хытарса, чĕрĕп пек хутланса выртнине курса.

Малалла

Ан тив, мана та горсовет,

Çитмен пирки, хваттер ан патăр,

Сăвă çырмашкăн пурпĕрех

Паянлăха кĕтес тупатăп.

Ан тив, хулан хăш пӳрчĕсем

Çурхи кунсемшĕн пулччăр ватă, —

Нумай вăхăта мар вĕсем,

Çĕнни лартмашкăн эпир хатĕр!

Тăван хула! Тата мĕн чуль

Кунсем иртĕç-тĕр, вăхăт çитĕ:

Кăнтăр енчен ак чугун çул

Килĕ пĕрремĕш аслати пек.

Тата çумрах çут Атăл та

Хăй çутине çутса ярсассăн,

Çитес ăру сана йăлтах

Тытса ыталĕ ак хавассăн.

Çампа паян, маншăн пулсан,

Хул-çурăмсем ĕçре çех пиçчĕр.

Сывлăшра пултăр аэроплан,

Хумсем тăрăх кĕрлетĕр глиссер!

Кашни ирех тăван хула

Ту-ту! сасса йыхрав пек ятăр.

Ĕçри хавас вăййа-кулла

Эп пуринчен ытла саватăп.

Иван мĕн çуралнăранпах ялта пурăнать. Вăхăтлăха та пулин урăх çĕре куçса кайса курман. Ачаллах ашшĕ-амăшĕсĕр тăрса юлчĕ. Çавăнпах ĕнтĕ хуçалăхра вăл тытса тума пĕлмен ĕç çук. Тирпейлĕхе те ачаранах вĕреннĕ. Ĕç çумне çыпçăннă çын суйма-тума та пĕлмест. Çынпа тарават калаçать. Çавăнпах ĕнтĕ ял çыннисем хăйне тĕрĕс çын теме хăнăхнă.

Ĕç кунĕ ун иртен пуçласа каçченех тăсăлать. Вăхăтне кура хирте те, пахчара та, картишĕнче те ĕçлет. Ял çыннин йăли-пăлине пурне те хисеплет, анчах пĕрне кăна — ĕç хыççăн ураран ӳкичченех лĕрккемеллине юратсах каймасть. Уявсенче пĕр-ик черкке ӳпĕнтернипех çырлахать.

Пурнăçĕнче унăн пурте виçеллĕ те шайлашуллă пулса пырать. Анчах мăшăрĕ ăнмарĕ. Ăнмарĕ тени те тĕрĕсех мар-ха. Пĕр çăвартан пурăнмалли çынна Турă памарĕ пулас. Авланасса авланчĕ. Çамрăклах. Ытла та çамрăклах тесен те йăнăш мар. Хăй кăмăлланă хĕре илчĕ. Анчах вăл ача çуратса савăнтараймарĕ. Имшеркке, ырханккаччĕ çав. Ачаранах çулăхнă чирĕ пулнă пулĕ. Нумай та пурăнаймарĕ. Çĕре кĕчĕ. Иван питĕ те питĕ кулянчĕ. Ивана юлташ çуратса парайнă пулсанах аплах хыпса çунмалла марччĕ пулĕ те.

Тата ял çине усал хыпар тухрĕ. Ăна кам сарнине те Иван чухлать. Хăйне качча пырасшăн пулнă пĕр тăлăх хĕрарăм ӳркенмерĕ çав сăмаха сарма. Иван килĕнче, имĕш, пĕр хĕрарăм та пурăнаймасть. Вĕсем пурпĕрех вилеççĕ. Çапла тухатнă çав киле. Элек сăмаха ĕненсе итлекенсем каллех хĕрарăмсемех. Упăшкинчен уйрăлнисем, ăнăçсăр качча тухнисем. Хăйсем ĕненнипе кăна çырлахасшăн мар вĕсем, çынсене те ĕнентересшĕн. Сараççĕ те сараççĕ сăмах.

Малалла

Ĕнтĕ ма кĕске çĕр вăрăмланчĕ,

Ĕнтĕ ма канăç çук, ыйхă çук?

Кĕске çĕр пуçăм çиччĕ вăранчĕ —

Телее хурлăхсем сирнĕ чух.

Пиншака пĕркенсе чупса тухрăм,

Çутăлман... Çывăраççĕ çуртсем.

Тем шыратăп... Сăрта утса ухрăм...

Çав-çавах çеç юрлаç шăпчăксем.

Çĕр çинче ахах-сывлăм чĕтренчĕк —

Типĕтейĕ ăна хĕвел çех.

Чĕремре йывăр хуйхă ӳсет-çке —

Уçăлтарĕ чăн тӳр сăмах çех.

Эй, çук, çук!.. Кӳренмеççĕ савманшăн,

Юратнишĕн те çук кӳренмех.

Пурпĕр халĕ эп çук ĕнтĕ саншăн,

Эс те çук ĕнтĕ маншăн текех.

Пире хирĕç юпасем

Ăмăртсах чупаççĕ.

Уй-хир тумшĕн куçăмсем

Ман каçсах каяççĕ.

Эх, илемлĕ-çке уй-хир

Çимĕçпе ларсассăн.

Ясмăк,

Клевер,

Сĕлĕ,

Вир,

Ав, иртеççĕ кассăн...

Вут-пăс туртнă хурçă лав

Малаллах васкасшăн,

Хресченсем те, курăр, ав,

Çĕнĕ хир тăваççĕ.

Сакăр пусăллă уй-хир...

Паллă, ял çĕнелнĕ.

Çĕнĕ пурнăç тилхепи

Кунта, чăн, чĕнленнĕ.

Хурçă лав пек вут-вăйсем

Халь уй-хир те кӳрнĕ.

Ав лерех колхозниксем

Хурçă трактор кулнĕ...

Кантăк тĕлпе юпасем

Вĕлт! те вĕлт! иртеççĕ.

Пуçăмра ман шухăшсем —

Ял,

Хула тивлечĕ.

Хапрăк-савăт труписем

Халь таçта та хĕмлĕ.

Вăй-халтан ĕçлекенсем

Çĕнĕ ĕçшĕн тимлĕ.

Эп вĕт хам та ĕçлекен,

Ĕçпелех вĕретĕп.

Пичет ĕçшĕн кунсерен

Хута тĕрĕлетĕп...

Хурçă савăт,

Çеçен хир,

Сирте çук асаплăх.

Малалла

Тăр-тăр чĕтретчĕ чӳрече,

Тăр-тăр чĕтретчĕ.

Кантăк çинчи мĕлке куçран

Чăр! тинкеретчĕ.

Хыçа юр кĕрчĕ çĕкленсе

Вĕçсе юлатчĕ.

Юлатчĕ шанăç хыçала,

Ĕмĕт юлатчĕ.

Пăшăлтатса манăн юлташ

Япшар калатчĕ,

Хĕре калатчĕ ман юлташ,

Эп савнине калатчĕ.

Ах, Савтепи кинемей мĕн ĕмĕтленнине эсир пĕлес пулсан! Хăвăрăн мĕн пур ĕмĕтĕрсем пĕр туххăмрах çав тери мĕскĕннĕн те тĕксĕммĕн курăнма тытăннă пулĕччĕç. Çынсем пурте мĕн çинчен те пулин ĕмĕтленсе шухăшлаççĕ-çке. Анчах пĕрисем хăйсене чăн-чăн ĕмĕтçĕсем теççĕ. Вĕсем хăйсен ĕмĕчĕсене кантур чĕлхипе план текелеççĕ. Теприсем тата, чăнах та ĕмĕтпе çунатланнăскерсем, пулма пултарайманни патнеллех туртăнаççĕ. Пĕлĕтре вĕçеççĕ тетпĕр ун йышшисене.

Савтепи кинемей вара пачах урăхла ĕмĕтленет. Унăн ĕмĕчĕ пĕр хăйĕн ĕмĕчех те мар-ха. Çынна лайăх пултăр, çыншăн ырлăх килтĕр тесе ĕмĕтленет. Çĕр виçĕ çула çитрĕ ĕнтĕ вăл. Унăн ачалăхĕнче ял хĕрринче Акăш кӳлли пурччĕ. Ăна ахальтен Акăш кӳлли темен. Унта шурă акăшсем вĕçе-вĕçе килетчĕç. Халăхра çапла сăмах çӳретчĕ: акăшсем вĕсем канăçма кайнă асаттесемпе асаннесен, кукаçисемпе кукамайсен чунĕсем тетчĕç, вĕсем ял çыннисене пăхса усраççĕ тетчĕç. Чăнах, ун чухне те, кайран та ялта лăпкă пурнăç пулнă. Çынсем пĕр-пĕринпе хирĕçмен, пĕр-пĕрне çаратман, вĕлермен...

Анчах вăрçă тухас умĕн акăшсем кӳлĕ çине анса ларми пулчĕç. Пĕрре вĕçсе кайрĕç те таврăнмарĕç.

Малалла

Тĕнчене çил пек касса çӳрерĕм,

Ыр кĕтес шырарăм ют çĕрте.

Уйсенче ӳсет пиçен, шур эрĕм,

Садсенче çĕлен-калта ĕрчет.

Шыраса Карпат енче хитрелĕх

Чăтăмлăн çӳрерĕм темĕн чул.

Сăрт çинче — унта — çăра тĕтрелĕх.

Тĕтрене хитрелĕх теме çук.

Эс кана чипер, тăван кĕтесĕм.

Анчах юлтăн питĕ инçетре.

Инçетре пулсассăн та чĕреçĕм

Саншăн çех çĕр хĕлĕхпе чĕтрет.

Эс кăна чипер, тăван кĕтесĕм.

Шупашкар та шурă пăрахут,

Ют çĕрте вĕçсе çӳрен чĕкеçĕн

Сире çеç курасчĕ пĕрех хут.

Сире çеç курасчĕ, ыталасчĕ.

Тухаясчĕ ешĕл хирсене.

Чĕрере мĕн пуррине каласчĕ,

Юрласа тăп-тăрă ирсерен.