Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Вăрçă вучĕ вăйлă çунчĕ

Шăтăртаттарса.

Тупăсем çĕр чĕтĕретрĕç

Кĕмсĕртеттерсе...

Австрияна кĕтĕмĕр

Аслă çул уçса;

Львов хулине илтĕмĕр

Паттăррăн кĕрсе.

Львов хулине иличчен

Люблин патĕнче

Нимĕçсене икĕ енчен

Вăйĕ чакиччен

Пĕр çĕререх пухрăмăр

Çывăхран курма.

Курсан шухăш тытрăмăр

Çавăрса илме.

Вăрçă вучĕ вăйлă çунчĕ

Шатăртаттарса,

Тĕтĕм-сĕрĕм, тупă тарĕ

Çутта хуратса

Çил-тăвăл пек вăйлă тăчĕ

Чуна хăратса.

Вут витĕрех кайрăмăр

Юрă юрласа.

Перемышль патĕнче

Пирĕн тăшмансем

Шухăш тытрĕç хирĕç тăма

Чуна хытарса, —

Эпир хыттăн вут-хĕмĕпе

Сурма тапратсан

Вĕсем вара тӳсеймерĕç —

Парăнчĕç пире.

Пирĕн çарсен пуçлăхĕ,

Патша тăванех,

Ăмăрткайăк пек çӳрерĕ

Çĕнтернĕ çĕрте,

Хăйĕн паттăр халăхне

Хаваслантарса.

Ертсе пычĕ тăшман çине

Аслă ячĕпе.

Нимĕç чунне чĕтĕретрĕ

Пирĕн вăйлă ят,

Çак (вăрçăра) хăватланчĕ

Пирĕн аслă ят,

Малалла

Тăван ялсем шур юр айне пытаннă,

Улам çуртсем, мупкач пек, пит йаваш.

Çемçе уя усал çил ыталанă,

Çемçе уя тусать çил, мĕн тăвас?!

Анкартинчи хапха çилпе йăваннă,

Халех витнет, халех ак шур юрпа.

Сив хĕл йавăр чиртен паян сывалнă,

Ун халĕпе тайлать юман юпа...

Хыт хурама, хытарнă шур кăçатлă

Тăван хĕрĕ çĕтнĕ пек, ахлат.

Ах, мĕн тăвас? Ана эп хыт юратнă,

Ах, мĕн тăвас? Вăл халех çухалать...

Чакăр уя çулла вăл илемлетнĕ,

Чакăр уя сыхланă вăл çĕрле.

Ак халь ĕнтĕ вăрă аллине лекнĕ,

Ах, хурама, пĕтетпĕри пĕрле?!

Çук, çук, пулмасть, йăваш пулма пит йывĕр.

Йăваш пулма халь шăп çанталăк мар.

Нихçан, нихçан ку тĕнчере ан ывăн:

Çурхи чакăр кунсем халь çитнĕ мар...

Эх, хурама, çулла эс кăтра пуçлă,

Çулла сыхан эс чакăр кунсене.

Анчах ак халь шăнса эс пуçна уснă,

Шурса шăнтан çӳхесĕр ĕнсӳне...

Ан тив, урсах усал çил хыт уллатăр,

Усал урсах хыт тустăр тусăма.

Малалла

Пĕррехинче кашкăр, упа тата тилĕ вутă татса пӳрт туса лартнă. Виççĕн пурăнма пуçланă. Кĕçех вĕсен вутă пĕтнĕ.

— Эсир вутă патне кайăр, эпĕ килте юлăп, апат пĕçерĕп, — сĕннĕ тилĕ. Упапа кашкăр тухса кайнă. Тилĕ пӳрт сыхлама юлнă.

Кăшт тăхтасан ун патне арăслан кĕнĕ те тилле пӳртрен хăваласа кăларнă. Хăй пӳртре йăлт аркатнă та тухса тарнă.

Часах упапа кашкăр вутă çĕклесе таврăннă.

— Мĕн пулчĕ? — тĕлĕнсе ыйтнă упа. Тилĕ нимĕн те шарламан.

Тепĕр кунне киле кашкăр юлнă. Ун патне те арăслан килнĕ, пӳртрен хăваласа кăларнă. Каллех аркатнă. Упапа тилĕ таврăнсан кашкăр нимĕн те чĕнмен.

Виççĕмĕш хутĕнче киле упа юлнă. Арăслан пӳрте кĕрсен упа шăхличпе выляса ларнине курнă.

— Мана та шăхлич туса пар! — мĕкĕрнĕ кĕтмен хăна.

— Атя вăрмана, — тенĕ упа. Арăслан килĕшнĕ.

Вăрмана çитсен упа турата хуçнă.

— Эпĕ пуртă иличчен пӳрнӳне çакăнта чик-ха, — тенĕ вăл арăслана. Лешĕ хушнă пек тунă та — пӳрни турат хушшине хĕсĕнсе ларнă. Тискеррĕн çухăрса янă арăслан, турат тыткăнĕнчен ниепле те хăтăлайман. Упа килне таврăннă.

Çав арăслан халĕ те çухăрса тăрать тет. Кашкăр, упа тата тилĕ паян та чиперех пурăнаççĕ-мĕн.

Тăван çĕршыв, ман айăп çук,

Таса эп сан умра.

Чĕлхем сӳнмен, эп сан ачу,

Çунатăп хĕм-вутра.

Кăвар чĕре сӳнми тапать

Вучахлă кăкăрта,

Тем тĕрлĕ сăвă шаранать

Вут çиçĕмлĕ ăсра.

Вутра шăраннă сăвăсем

Кирлех-ши халăхна?

Чи çывăх туйăмлă туссем

Кĕтеç вулакана.

Тăван çĕршыв, илт ман сасса,

Ман çирĕп сăмаха.

Хам пурнăçа, сана савса,

Паратăп халăха.

Çĕртме, 2000.

Каринкке Кавĕрлипе пĕрле çырнă

Пĕр чăвашпа пĕр тутар

Юланутпа, юнашар,

Улăх тăрăх пыраç тет,

Кашни хăйне ырлаç тет.

Хĕвел анать, каç пулать,

Чăваш лаши чут утать.

Кăсем чисти сӳсленеç:

— Атя ĕнтĕ канар, — теç.

Лашисене хайхисем

Çаран çине яраç те

Канма выртаç-мĕн хăйсем.

Чăваш выртать, сикмеç те.

Тутар хушать-мĕн кăна:

— Пăхсам, тусăм, лашуна! —

Чăваш тусĕ тутара:

— Ман мĕн пăхас?

Ман хура! Манне вăрă тытас çук —

Мĕншĕн тесен курас çук.

Сан лашу, ав, палăрать,

Таçтан шурă курăнать.

Вăрă пекки-мĕн килсен,

Тытсан санне тытĕç, тен.

Тутар пуçне хыçрĕ тет:

— Чее, шельмă, — терĕ тет.

Тутар çапах чăвашах

Лаша пăхма ярасшăн.

Çавăнпа та наччасрах

Ак мĕн тесе калать-мĕн:

— Атя, эппин, улштарар!

Ху лашуна мана пар —

Шур лашана хăвна ил!

— Юрать, юрать, Исмахил! —

Тесе выртать ман чăваш.

(Ун пек çĕрте вăл йăваш.)

А хăй каллех хускалмасть,

Малалла

Пĕр карчăкпа старикĕн виçĕ хĕр пулнă тет.

Хĕллехи пĕр сивĕ каç карчăк аслă хĕрне шыв ăсса кĕме хушнă.

— Манăн черчен алă шăнать-çке. Кун пек сивĕре эпĕ ниçта та тухмастăп, — юлхавланнă лешĕ.

Амăшĕ иккĕмĕш хĕрне шыв патне ярасшăн пулнă.

— Манăн шуçса ӳксе аманас килмест-ха. Аленушка кайтăр, эпĕ тухмастăп,- кахалланнă иккĕмĕшĕ те.

— Аленушка, шыв ăсса кĕр-ха, — тенĕ амăшĕ кĕçĕн хĕрне. Лешĕ йăпăр-япăр тумланнă та пушă витресем йăтса çырмана аннă.

Çăл патне çитсен хĕр ури шуса кайнипе сивĕ шыва кĕрсе ӳкнĕ, ун тĕпне анса сĕм вăрмана тухнă. Аленушка пысăк йывăçсен хушшипе утсан пĕр чаплă кермен патне çитнĕ. Кунта Хĕл Мучи пурăннă-мĕн. Аленушка алăкран шаккасанах кил хуçи ăна пӳрте кĕртнĕ. Хăна шур сухаллă Хĕл Мучие мĕн пулса иртнине тĕплĕн каласа панă.

Лешĕ ĕçчен хĕре хĕрхеннĕ, тарăн çăлтан кăларса янă, Çĕнĕ çул уявĕ çывхарнă май кучченеç парнеленĕ. Аленушка ырă кăмăллă Хĕл Мучие чунран тав туса пӳрте кĕнĕ. Тулли витресем вара хăйсемех киле çитнĕ-мĕн.

Аленушка часрах сăмавар тулли чей вĕретнĕ. Килтисене Хĕл Мучин кучченеçĕпе сăйланă. Асамлă çăл пирки илтсен аппăшĕсем те шыв патне кайма ӳркенмен. Анчах вĕсем пымассерен çăлри шыв шанк шăнса ларнă, хĕрсем киле пушă витрепех таврăннă.

Атăл хĕрне эп тухрăм паян кун

Унта хумсем савнаççĕ ирĕкре.

Кăкăрăм çинче тапранчĕ чĕрĕ юн

Хум халĕпе пĕрле пулас тесе.

Аякра мар, манран виç утăмра

Пуçне усса ларать ват хурама.

Сăртран яш çил килсе вĕрсен аран

Пĕшкĕнленет «мĕскĕн» пуçтурама.

Çĕрсе пĕтет. Вилет вăл çавăнтах.

Тен, ыранах ак анĕ çурăлса.

Анчах ун умĕнчи çамрăк çăка

Куççуль тăкмасăр юлĕ савăнса.

Ăна вăл асапланса тĕшĕрĕлни

Амăш вилли çинчи пек макăртмасть.

Мĕншĕн тесен ват хурама хĕсни

Халь те чĕри çинчен çăвăнаймасть...

Хум халĕпе пĕрле пулас тесе,

Ак тухрăм паян кун Атăл хĕрне.

Çӳлте хĕвел хĕрсе... хĕпĕртесе

Шуса анать сăртсем, уйсем хыçне.

Çӳлти Сион, таса патшалăх

Этем пĕлми çарпа тулли.

Çарсем турра савса юрлаççĕ:

Святой, Святой, Святой Турă,

Мухтав Сана, Святой пĕр Турă,

Мухтав Сана, тĕнче çути!

Турра курса савса юрлаççĕ

Çӳлти çарсем таса райра;

Вĕсем пурте Турра мухтаççĕ.

Çынсем, эпир калар Турра:

Мухтав Сана, çӳлти патшамăр,

Мухтав Сана, Çӳлти Турра!

Эпир Сана парне кӳретпĕр,

Мухтав юрри — таса парне.

Чунтан-вартан савса юрлатпăр:

Çӳлтен, райран пилле пире;

Пире хĕрхен, пире юрат, çăл,

Çутта кăлар, хăвна пĕлтер.

Эпир Сана чунтан калатпăр:

Кун-çул курма пилле пире.

Сана анчах шанса тăратпăр:

Тăшмансенчен хăтар пире.

Сана мухтав юрри юрлатпăр:

Сион çинчен пилле пире!

Пĕррехинче манăн анне чирлесе ӳкрĕ, эпĕ ăна мĕнле пулăшмалли çинчен шутларăм. Пĕр ир эпĕ тĕлĕк куртăм. Тĕлĕкре шур сухаллă старик манăн аннене мĕнле пулăшмалли çинчен каласа пачĕ. Аннене чĕрĕлĕх шывĕ кăна пулăшма пултарать-мĕн. Чĕрĕлĕх шывне вара асамлă уçăпа питĕрсе илнĕ, уççи вара тинĕс патшинче. Вăл ăна лайăх сыхлать иккен. Эпĕ çула тухрăм. Пĕрле Кампур ятлă йытта тата çул çине апат илтĕм. Акă эпир вăрмана çитрĕмĕр, часах каç та пулчĕ. Апат çирĕмĕр те çывăрма выртрăмăр. Каçхине темĕнле кайăк кăшкăрнине илтрĕм. Эпĕ кайăка пулăшма шутларăм. Кайăк патне çитрĕм, унăн чĕппи йăваран тухса ӳкнĕ пулнă. Эпĕ кайăк чĕппине йăвана илсе хутăм.

— Тавтапуç сана, кирлĕ чухне эпĕ сана пулăшăп. Эсĕ çак шăхличпе çеç шăхăрт, — терĕ мана кайăк.

Тепĕр кунне эпир Кампурпа малалла утрăмăр. Вăрманта çĕтсе те кайрăмăр. Эпĕ кайăк каланă сăмаха аса илтĕм. Кĕсьерен шăхлич кăларса шăхăртăм çеç - ман ума кайăк килсе тухрĕ. Вăл пире тинĕс хĕрринех илсе çитерчĕ. Эпĕ кайăка тав турăм та тинĕс патши патне кайрăм. Вăл мана курсан савăнчĕ, асамлă уçă пачĕ. Эпĕ уçă илтĕм те чĕрĕлĕх шывне шырама кайрăм. Часах шыраса та тупрăм. Асамлă уççа тинĕс патшине тавăртăм та килелле утрăм. Аннене чĕрĕлĕх шывне ĕçтертĕм. Вăл часах сывалчĕ, эпĕ киле таврăннăшăн питĕ савăнчĕ.

Кăвак пĕлĕт çинче çӳрет путек,

Çӳрет, савнать, кулать вăл çуталса,

Эп хам паян, кĕркуннехи чечек

Пекех ларап хура пуçа тайса...

Мана пăхса, юри кулса, хресчен

Ларать чĕлĕмпеле тапак туртса.

Ешĕл йăмра çинче шăпчăк каçчен

Тĕрлет юрра вут пек шăрантарса...

Мĕншĕн, кала, мĕншĕн савнан хресчен?

Мĕншĕн итлетĕн шăпчăк юррине?

Мĕншĕн, кала, паян эп пĕр-пĕччен

Ларнă чух килтĕн, килтĕн ирхине?..

Е эс мана.. уй-хир çынни тесе, —

Йăваш хĕре качча парас тетне?..

Апла пулсан шыв пек хĕпĕртесе

Ишсе çитем тăван хĕрӳ патне...

Ĕнен, хĕре эп курнă пахчара.

Çырла тесе ят патăм ун чухне...

Куçне курсан... ача пек вăтанса

Пытантăм эп... часрах хӳме хыçне.

Унтан каçпа унпа эп калаçса

Тĕлĕнмен мар... ĕнен, тăван хресчен.

Сăнĕ... Сăнне курса эп савăнса...

Анчах питех кирли — чĕри мерчен!

Шупашкарти хĕрсем питне тăмпа

Сĕрсе юртса çӳреççĕ пулсан та:

Уйарпала çĕрсе пĕтнĕ кăмпа

Малалла