Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Каçар, юратнă тусăм,

Эсĕ маншăн ан хуйхăр.

Куççуль тăкма халь, чунăм,

Вăхăт та çук... Ан макăр.

Сăмах панăччĕ пĕрре

Сана кăна юратма,

Сăмах парап халь тепре

Тăшмансене ваклама.

Мĕскĕн куçпа ăсатан...

Тетĕн: эпĕ килеймĕп.

Юлташсемпе юнашар

Вилме сăмах паратăп.

Тетĕн кайран: эс, тусăм,

Манăн шăтăка тупăн,

Ун чух мана асăнăн,

Чечексем пырса хурăн...

Сыв пул ĕнтĕ, чун савни,

Маншăн ан пĕт хуйхăпа.

Тетен килĕп, пĕлместĕп...

Чуптуса юл пур вăйпа!

Пурăннă пĕр кушак çури. Пĕррехинче мăнтăр нăрра йĕрлесе пыракан кушак çури, çăра курăк хушшине шаларах кĕрсен, хăй çухалса кайнине ăнланчĕ. Çапла аякка вăл нихăçан та кайса курманччĕ-ха. Сысна нăрхлатни те, чăх-чĕп кăтиклетни те илтĕнмест таврара. Автан та курăнмасть. Çăмламас кушак унран çав тери хăрать, хăлхана çурса ярасла авăтса ярсан картах сикет.

«Кунтан мĕнле те пулин тухас пулать», — çапла шутласа илчĕ те вырăнтан тапранчĕ Çăмламас.

— Лач!

— Ай-ай, мяу-у! — хăраса кайрĕ хайхискер. Ун умĕнче темĕнле чĕрĕ чун.

— Эсĕ кам? — чĕтрекен сассипе ыйтрĕ Çăмламас.

— Эпĕ шапа. Эсĕ кам?

— Эпĕ кушак çури. Аташса кайрăм. Чим-ха, тен, эсĕ мана пулăшăн? — Манăн аннене курман-и?

— Санăн аннӳ мĕнлескер?

— Манăн анне-и? Вăл ман пекех çăмламас. Çĕр çинчи чи хитре анне. Куçĕ çăлтăрăнни пек, кулли çут хĕвелĕнни евĕр.

— Тем, астумастăп. Ква-ква-ква, эпĕ пакшапа паллашнăччĕ, тен, вăл курнă санăн аннӳне? Атя ун патне! — çапла калама çеç ĕлкĕрчĕ, тӳперен сив тумламсем ӳкме пуçларĕç.

— Мяу-у-у, йĕпенсе пĕтетĕп капла! — чĕтреме тытăнчĕ кушак çури.

Малалла

Шăршлă каç йăвăрри,

Кивĕ çĕр кукарри

Вут хыпса, кĕл пулса вĕçтĕр-и?

Çĕр çунса çĕнелсен,

Çĕр çине мал енчен

Çĕнĕ сăн çиçĕмле çиттĕр-и?

Çĕнĕ сăн йăлтăрри,

Ун кăвар çăмăрри

Чĕрере Вут Сăмах чĕрттĕр-и?

Шупашкарăн варри

Çиçĕм çутлăн вĕри

Çĕн сăмах вучаххи пултăр-и?

Çĕн тĕнчен кăварне,

Çбнб сăн çуттине

Тĕллесе пăхайман куçсене —

Çĕнĕ сăн кăварри,

Çĕн хĕвелĕн ури

Пĕр чиксе шăтарса илтĕр-и?

Камăн нишлĕ чĕри,

Пур нишли, халсăрри —

Ленчĕрти шапасем пулччăр-й?

Эй! Шевле, Сар Шевле,

Çĕр çине çул тĕрле,

Çул çине ярапан сар силле.

Çав çулпа мал енчен,

Çĕн тĕнче умĕнчен,

Çĕнĕ сăн ав килет инçетрен.

Эй, вĕре, вутлă юн!

Эй Çĕн Кун, йăлтăр Кун.

Кив çĕре çунтарса, çун! çун! çун!

Çĕрле тухрăм эп тула,

Каçхи уçă сывлăша.

Эп çӳлелле пăхатăп,

Кайăк Çулĕ куратăп.

Кăвак пĕлĕт урлăшпе

Кайăк Çулĕ пĕлĕтре

Питрех лайăх курăнать,

Инçех мар пек туйăнать.

Пĕтĕм халăх çывăрать,

Пĕр сасă та илтĕнмест.

Çут çăлтăрсем пĕлĕт çинче

Хăйсен сахал çутине

Ӳкереççĕ çĕр çине.

Ыйха кайнă ял çине

Пĕлĕт çинчи уйăх та

Сарă тĕслĕ çутипе

Çăлтăрсемпеле пĕрле

Çутăлтарать çак çĕре.

Çĕрле уйăх çутипе

Пысăк çырма хĕрринче

Мĕлке пекех туйăнать,

Тĕтре витĕр курăнать

Ешĕл вăрман. Шыв çине

Ӳкерет вăл мĕлкине.

Хутран-ситрен вăрман та

Пĕр-пĕр кайăк вăранса

Çинçе, лайăх сассипе

Юрла пуçлать юррине,

Кăшт юрласан — чарăнать,

Ешĕл вăрман шăп пулать.

Эп çуралнă çĕршывăм,

Ĕмĕр-ĕмĕрĕпелех

Сана тĕттĕм хуплаймĕ,

Сана усал çиеймĕ.

Çук, çуралнă çĕршывăм,

Нумай тăмĕ шурăмпуç

Сана çутатса ярĕ,

Сан çунатту çитĕнĕ,

Çĕнĕ вăхăт час çитĕ.

Çутă кунсем те пулĕç.

Вара ун чух, çав çут кун,

Пирĕн йăхсем пĕрлешĕç.

Çав ирĕклĕ кун килсен,

Пур пурнакан халăх та

Сана, таса çĕршывăм,

Пуçне тайса пуççапĕ...

Мулкач çемйинче ултă çура пулнă. Ашшĕпе амăшĕ пĕррехинче пасара кайнă.

Пасартан таврăннă чух вĕсен умне кашкăр сиксе тухнă, «Эпĕ сире çисе яратăп!» — мĕкĕрнĕ вăл. Анчах куянсем ăна улталама шутланă.

— Ах, хисеплĕ кашкăр! Пирĕн ыйтăва татса пар-ха, — тенĕ вĕсем.

— Тархасшăн! Анчах кайран тӳрех сире çисе яратăп! — сас хăпартнă кашаман.

— Ĕнер эпир пысăк аш татăкĕ тупрăмăр, — тенĕ мулкачсем, — анчах ăна ниепле те пĕр тан пайлаймастпăр. Пĕр татăкĕ пысăкрах тухать пек. Эсĕ пире çав какая пайласа параймăн-ши?

— Хаваспах, — килĕшнĕ кашкăрĕ. Вăл куянсене çеç мар, аш татăкне те çисе ярасшăн пулнă.

«Кĕске хӳресем» ăна çул кăтартса пынă. Кĕçех вĕсем киле çитнĕ.

— Эсĕ пирĕн пӳрте кĕрейместĕн вĕт, аш татăкне хамăрах илсе тухатпăр, — тенĕ те чее куянсем пӳрте кĕрсе çурисемпе пĕрле вăрттăн кĕтесе пытаннă.

Кашкăр вара кĕтсе ларсан-ларсан хăйне улталанине ăнланнă та мулкачсене вăрçса килелле утнă.

Вăшин-вăшин çил вĕрет,

Ăшă енчен çил вĕрет,

Ăшă çилпе юр пĕтет,

Юр айĕнчен çĕр тухать.

Хĕвел пит хĕртсе пăхать,

Тăри юрлать савăнса,

Юр ирĕлсе шыв пулать,

Шывĕ юхать явăнса.

Йывăç çулçă кăларать,

Курăк шăтса ешерет,

Кайăк юрри илтĕнет,

Пĕтĕм тĕнче хĕпĕртет.

Хура халăх хатĕрлет

Сухапуçне, сӳрине.

Çĕр типессе вăл кĕтет

Акма çурхи тыррине.

Çĕр те типрĕ, ăшăнчĕ,

Хура халăх хускалчĕ:

Çур тыррине акаççĕ,

Ана çине сапаççĕ.

Ăшă тăрать çанталăк,

Пĕтĕм хирĕпе халăх

Хитре тумпа çӳреççĕ,

Пит тăрăшса ĕçлеççĕ.

Хăшĕ-хăшĕ акаççĕ,

Хăшĕ тата сӳреççĕ. (...)

Эсĕ, сар хĕр, çав тери

Мĕншĕн чипер пулнă-ши?

Эсĕ кулса калаçни

Мĕншĕн пит илемлĕ-ши?

Вăййа-мĕне тухсассăн,

Шăпчăк пекех янăран,

Е ташлама тытăнсан,

Лăпкă шыв пек юхатăн...

Утса-утса пынă чух

Кăкăр тулли шур кĕмĕл

Шăнкăртатса çеç пырать —

Çамрăк чуна вылятать.

Пилĕк тăрăх сарă çӳç

Вут çĕлен пек явăнать.

Сар çĕçкĕн те çавăнтах

Вĕл-вĕл туса çеç тăрать.

Е ват çынна куратни,

Е яшшине куратни —

Пуринпе те юмахлан,

Çан-çурăма хумхатан...

Эсĕ, сар хĕр, çав тери

Мĕншĕн чипер пулнă-ши?

Сана курсан çамрăк пуç

Ма шухăша каять-ши?

Ирĕклă çырнă сăвăсем

Эй, ваттисем! Иртнĕ ĕмĕрĕре

Асап чăтса ирттернисем!

Мĕн авалтан чăваш чĕлхи

Асап чăтни аса килет-и сире?

Сире аса килет-и авалхи?

Шухăшлăр-ха! Астăвăр, ваттисем!

Чăваш çынни авал чухне

Пуçне чиксе шăппăн çӳренĕ,

Тункатаран та шикленнĕ...

Чăваш чĕлхи асап айне

Путарăннăччĕ ун чухне...

Эй, ваттисем!

Эй, ват çынсем!

Авал чăваш асаплă пулнине

Çамрăксене каласа парăр:

Тăван çĕршывăн капăр чĕлхине

Ялан савма хушса хăварăр.

Эй, ваттисем! Пĕтĕм чĕререн

Сире пиллетпĕр ыр пилпе:

Эпир асапсене парăнманнипе

Чăваш чĕлхи чĕрĕлчĕ вилĕмрен.

Кăвак хуппи пĕлĕт тăрĕнчен

Чăваш çĕрне çутатса ячĕ.

Тăван çĕршыв чĕлхи хăвачĕ

Чĕрĕлсе тăчĕ вилĕмрен.

Чăваш чĕлхи текех чухăн мар!

Чăваш чĕлхи чĕрĕлчĕ вилĕмрен.

Эй, чăвашсем! Пĕтĕм чĕререн:

— Чăн чĕрĕлчĕ! — тесе кăшкăрар.

Эсир тата, вĕри чунсем!

Кăвар чунсем, яшсем, хĕрсем!

Малалла

Ку ĕç тахçанах пулса иртнĕ. Ун чухне çĕр çинчи пурнăç хальхинчен урăхларах пулнă тет.

Вăрманта йывăç тăррисене илемлĕн каснă. Çак ĕçе пурнăçласа пыма ятарласа пĕр пысăк кайăка хушнă. Унăн сăмси хачă евĕр пулнă, тура пек хӳри каснă туратсене пуçтарса тирпейлесе пынă.

Çак патшалăхăн хуçи вăрман варринче ӳсекен йывăç пулнă. ăна нихăçан та касман, унăн тураттисемпе çулçисене тураса якатнă çеç. Çак йывăç кайăкпа чĕр чунсен чĕлхисене те лайăх пĕлнĕ иккен. Çавăнпа вăл пуринпе те калаçма пултарнă, йывăрлăхра та пулăшнă.

Чĕр чунсен кашнинех хăйĕн тивĕç пулнă. Тĕслĕхрен, каюра çум курăк çумланă, чĕрĕпсем ӳкнĕ пан улмисемпе грушăсене пуçтарнă. Пакшасем хĕлле валли йĕкел, мăйăр, кăмпа типĕтсе хатĕрленĕ. Пĕр чĕр чун та ĕçсĕр ларман.

Вĕсем эрнере пĕрре вăрман варринчи йывăç умне килнĕ, хăйсен ĕçĕсемпе паллаштарнă, тутлă апат-çимĕçпе хăналаннă.

Мумук çав йывăç-патша умĕнче хисеплĕ хуралта тăнă. Унăн йывăçран уйрăлма юраман. Вăрманта пулса иртекен ĕçсемпе тата çĕнĕ хыпарсемпе ăна унăн тусĕсем — Пĕçукпа Юмахпи паллаштарнă. Вĕсем пĕр-пĕринпе туслă пурăннă.

Пĕçукпа унăн тусĕсем те час-часах аçтахасене кӳлсе кӳлĕ хĕрринчен шыв турттарса килнĕ, йывăç-патшана шăварнă. Аçтахисем лăпкă пулнă, çапах та хăйсене çиллентерекенсене вут-çулăм сирпĕтнĕ.Мумукпа Пĕçук тусĕсене вĕсем тĕкĕнмен, патшана та итлесе, пăхăнса пурăннă.

Малалла