Пурнăç çулĕ такăр мар
— Авă король чупать, король чупать! Давай, давай! — тесе кăшкăрчĕç.
«Ашшĕ пăшалĕ» пьесăра эпĕ япони офицерне вылянă хыççăн урамра иртсе пынă чух:
— Авă диверсант, шпион пырать, — тесе пăшăлтатса калатчĕç.
Çамрăксен театрĕнче эпĕ Кăлкан çырнă «Алим» драмăна лартма тытăнтăм. Авторĕ час-часах репетицине пырса ларатчĕ. Пьесине тӳрлетнĕ май сăнарсем пирки каласа паратчĕ. Шăхличĕпех пыратчĕ те шăхăрса кăтартатчĕ.
Унтан Потемкин çырнă маршалăн ача чухнехи пурнăçĕ çинчен спектакль лартма тӳр килчĕ. Семен буденный сăнарне пирĕн çамрăк артист Василий Самуков вылярĕ. 1940 çулта манăн тăватă пайлă «Кукша Иван» юмах-пьеса пичетленсе тухрĕ. Кун хыççăн юмаха пирĕн çамрăксен театрĕ лартма шутларĕ. «Советская Чувашия» хаçатра ятарласа статья та пичетлесе кăларчĕç.
«...Прежде всего нам хочется сказать о пьесе молодого драматурга Е. Никитина «Кукша Иван», на основе материалов целой серии сказок об Иванушке-дурачке автор создал весьма интересную и оригинальную пьесу для детей... Автор хорошо знает законы театра (он актер и режиссер), и пьеса у него получилась очень сценичной, она богата множеством интересных положений. Язык — яркий, образный, легкий, как в любой сказке».
Юмахне Чăваш академи театрĕнче ĕçлекен Михаил Кокки режиссерпа пĕрле лартма тытăннăччĕ. Анчах мана пĕтĕм союзри режиссерсен курсне Ростов-на-Дону хулине вĕренме ячĕç. Ирхине вунă сехетрен пуçласа пилĕк сехетченех вĕренеттĕмĕр. Лекцисем хыççăн репетицисенче пулаттăмăр. Каçхине театрсене çӳреттĕмĕр.
Малтанхи кунсенче эпир хамăра вĕрентекен лекторсемпе, режиссерсемпе, артистсемпе тата художниксемпе паллашрăмăр. Мускавран килнĕ театр критикĕ, Евгений Сурков, К. С. Станиславский патĕнче вĕреннĕ Вера белюнас, Ростоври университет преподавателĕ Петр Ильин профессор, Ростоври Горький ячĕпе хисепленекен театрăн аслă режиссерĕ Евгений Бриль тата ыттисем те. Евгений Сурков критик театрсен историне вулама пуçласан çырса кăна пыр. Çав тери ăслă та хĕрӳллĕ калаçатчĕ. Вăл калаçнă чух урăх шухăшпа айккинелле пăхса лараймăн.
Вера Белюнас вара вăтам пӳллĕ, çаврака питлĕ хитре хĕрарăм. Хăйне çав тери сăпайлă тытатчĕ. Курсантсене курсанах кăмăллăн кулса илетчĕ те пуçне таятчĕ. Унтан К. Станиславский урокĕсем мĕнле иртнине каласа паратчĕ.
— К. Станиславский репетицие ирттериччен малтан артистсем мĕнле кăмăлпа пурăннине пĕлме тăрăшатчĕ. Тĕрлĕрен япаласем каласа парса кăмăла çавăратчĕ, вара тин ĕçлеме пуçлатчĕ. Тĕлĕнмелле ăслă, хитре çын вăл Константин Сергеевич. Вăл пырса кĕрсен хĕвел тухнă пекех ăшă кăмăл пайăрки сарăлать. Пурте пĕр ĕç тăваççĕ. Спектакле пуçласа вĕçне çитиччен пĕçермелле-çке. «Ӳрĕк-сӳрĕк кăмăлпа, пулать-и, пулмасть-и кăмăлпа ĕçлеме юрамасть», — тетче Вĕсем Данченкăпа пĕр шухăшлă пулса художество театрне уçнă, анчах «Ревизора» лартнă чухне финалĕ пирки тавлашу сиксе тухнă тет. Çакă чăнах пулнă-и? — тесе ыйтнăччĕ пĕри.
— Кашни режиссер хăй евĕрлĕ аташать, — терĕ тепри.
— Çапла, Станиславскипе Немирович-Данченко хушшинче тавлашусем пулнă, анчах пурте мирлĕ вĕçленнĕ.
— Пĕрре çапла, Н. В. Гоголь çырнă вилĕмсĕр «Ревизор» комедине лартнă чух, финалта городовой «Пирĕн пата ревизор килнĕ» тесен çынсем ухмаха ернĕ евĕр, чума килнĕ чухнехи пек каллĕ-маллĕ уткаласа чупма тытăннă, — тенĕ Станиславский.
— Анраса кайса ним шухăшсăр хытса тăмалла, — тенĕ Данченко.
Иккĕшĕ те аслă режиссерсем, генисем. Анчах пĕри капла тет, тепри апла мар тет. Тавлашăва татса пама пурнăç — практика кăтартнă. Репетицине ирттернĕ чух шăп финала çитсен пĕр артист кĕрет те сцена çине тухса çапла пĕлтерет:
— Господа артистсем, репетици тума чарăнăр. Пирĕн театра правительство хупма йышăннă.
Сцена çинчи артистсемпе Станиславский те аптранипе ним хускалмасăр хытса тăнă пулнă. Пĕр Немирович çех çентерӳçĕ куллипе кулса янă. Ку вăл ун ĕçĕ пулнă иккен. Часах Станиславскипе ытти артистсем те вăл шӳтленине чухласа илнĕ.
Евгений Бриль режиссерăн лекцийĕсене те питĕ килĕштереттĕмĕр. Вĕренмелле Гоголĕн «Ревизор» комедине илтĕмĕр. Пĕрремĕш вуланă хыççăнах «Ревизор» комедине мĕнле курнине кашни курсант хăй евĕрлĕ каласа пама тăрăшрĕ. Ун чухнехи патша самодержавине пысăк, яка хуранпа танлаштартăмăр. Нăрă, эрешмен, таракан тата ытти кăпшанкăсем хуран тĕпĕнчен тухма тапăлтатаççĕ, Пĕрне-пĕри таптаса çăлăнма шутлаççĕ. Комедин тĕп шухăшне пĕлме геройсен сăнарĕсене, вĕсем хушшинчи çыхăнăвĕсене, тĕллевĕсене пурнăçа кĕртес тесе мĕн тăваççĕ вĕсем? Пĕрремĕш пайра мĕн пулса иртет? Мĕн тума хатĕрленеççĕ? Иккĕмĕш пайра çапăçаççĕ: хăйсен шухăшĕсене пурнăçа кĕртес тесе атакăна каяççĕ. Виççĕмĕш пайĕ хĕрсех çитет, кульминаци. Тăваттăмĕш пайра çурăлса каять (развязка). Кашни пай уйрăм сыпăксенчен тăрать. Мĕн пулса иртет пĕрремĕш картинăра? Городничий хăй чиновникĕсене пухнă та хулана вăрттăн ревизор килни çинчен пĕлтерет. Сехрине хăпартать. Кашни чиновник чĕринче мĕнле сыхланса юлмалли çинчен шухăш çуралать.
Евгений Бриль пьесăпа сĕтел хушшинче артистсемпе ĕçличчен драматургпа çыхăну тытса пымалла тет. Хушмалли, тен, чакармалли те сиксе тухĕ. Режиссерăн артистсен чунне лайăх пĕлмелле. Диктатор пулмалла мар. Пĕчĕк ачана илĕртнĕ пекех йăпатма, хавхалантарма пĕлмелле. Кирлĕ атмосферăна кĕртсе яма пултармалла. Артист тăм пукане пулмалла мар. Артист — хăй творец.
— Сцена çинче чи кирли — чĕлхе тенĕ Станиславский. Çавăнпа та пĕр сăмаха та сая ямалла мар. Ăна мĕнле каламаллине чухламалла. Сăмах шухăшне шыраса тупма пелмелле. Герой мĕн тунинчен эпир сăмах тупсăмне пĕлетпĕр.
Артистсен сцена çинче хăйсене мĕнле тытмаллине пĕлмелле. Утни, чупни, кĕрешни, çапăçни тата ытти хусканусем питех те витĕмлĕ те ĕненмелле пулмалла. Ӳт-пĕве тытма пĕлес тесен спортпа та туслашмалла. Çапла каланă Евгений Бриль.
Ку сăмахсем маншăн çĕнĕ япала мар ĕнтĕ. Хам та театр техникумĕнче ятарласа «Артистсен хусканăвĕсем» темăпа уроксем ирттернĕ. Республикăра çăмăл атлетнкăпа чемпион, рекордсмен шутланса тăнă. Çапах та артистсен кунран-кун ĕçлемелле, упражненисене тусах тăмалла, сасса вăйлатмалла.
Спектакле сцена çине кăлариччен мĕн чухлĕ вăй хумалла? Парикмахерпа костюмерша таранах тăрăшаççĕ. Çапах та театрта чи кирли вăл — артист. Артистăн чунĕ пурăнмасан куракан чĕрине хускатаймăн. Çавăнпа та режиссерăн ытларах артистсемпе ĕçлеме тивет.
Тĕрлĕ республикăсенчен пухăннă режиссерсен курсĕ вĕçленчĕ. Эпир тăван хуласене таврăнтăмăр. Анчах та юратнă тăван çамрăксен театрĕпе уйрăлмалла пулчĕ. Театр техникумĕнче те ĕçлеме тур килмерĕ. Сывă пул, ТЮЗ, музыкăпа театр техникумĕ! Сывă пулăр, стадион, кăмăлланă хĕрĕм Шура!
Мана Комсомольскинче колхоз театрне художество руководителĕ пулса ĕçлеме ячĕç. Унччен унта Василий Фролов ĕçленĕ.
Февралĕн çирĕм пиллĕкмĕшĕ. Сивĕ каç. Шурăпа театр техникумĕн кил картийĕнче тăратпăр. Шура Долговăпа сывпуллашни халĕ те куç умĕнчех.
— Шура, эпĕ санпа сывпуллашма килтĕм.
— Каятăн-и?
— Комсомольскине.
— Чипер кай.
— Эпĕ сана хампа пĕрле илсе каяс тетĕп. Пыратăн-и?
— Çук. Ман вĕренсе пĕтермелле.
— Сана юратнă мăшăрăм тăвас тетĕп.
— Çук, ман вĕренсе пĕтермелле тата эпĕ çамрăк-ха.
— Эпĕ икĕ йăмăкăма качча патăм. Ватта юлтăм. Аттепе анне ялан ятлаççĕ. Çирĕм çичче çитрĕм.
— Эпĕ вунтăххăрта çех.
— Мĕншĕн-ха мана хĕрсен енчен ăнмасть?
— Ытлашши нумай суйларăн пулĕ.
— Пĕлетĕп.
— Мĕн пĕлетĕн?
— Сан ялта каччă пур вĕт?
— Пур. Салтакра вăл халĕ.
— Мĕншĕн-ха мана тӳрех каламарăн?
Шура чĕнмерĕ, пуçне усрĕ.
— Хĕр чух хĕрĕх-и? Икĕ çул санпа çӳресе савăннăшăн тавах. Сывă пул!
— Тăхта-ха, — терĕ те Шура общежитие чупрĕ.
Тулта çил. Тăман вĕçтерет. Ăшра чун вĕрет, Шура ман пулмасса систерет.
Комсомольскине çитсе вырнаçрăм.
— Кам хăваласа ячĕ сана çамрăксен театрĕнчен, ăшă, таса, пысăк çуртран çакăнта? — тет кăмака умĕнчи хозяйка.
— Чĕре туртнипе килтĕм, — теп.
Артистсем пурте уяври пек тумланнă. Сĕтел патĕнче пĕр кресло. Ку режиссер тронĕ пулĕ ĕнтĕ. Кресло çинче пĕчĕк чан çакăнса тăрать. Ун çинчен илтнĕччĕ эпĕ.
— Сирĕн умăрта, юлташсем, пирĕн театрăн художество руководителĕ — Ефим Никитин, — терĕ директор.
Эпĕ вĕсенчен нумайăшне паллатăп. Хăшĕсем театр техникумĕнче те вĕреннĕ.
Çапла эпир Гоголĕн «Авлану» комедине хатĕрлеме тытăнтăмăр. Комеди пурин кăмăлне те кайрĕ. Унта мĕн пулса иртни, сăнарсем çинчен, кам кама вылясшăн — пурте хăйсен шухăшне каларĕç. Пĕр çамрăк ученица çех хутшăнмарĕ. Ун çине пăхсан — вăл хĕрелсе кайрĕ. Татах та хитре пек курăнчĕ мана.
— Сирĕн шутпа мĕнле? — ыйтрăм эпĕ. — Комеди килĕшрĕ-и?
— Килĕшрĕ.
— Сирĕн хăш рольне выляс килет?
— Качча каясшăн çунаканнине.
— Агафия Тихоновнăна-и?
— Ăхă.
— Миçере эсир?
— Вунçиччĕре.
— Вăл роле выляма Оля çамрăкрах-ха, — тет Стахеева.
— Курăпăр, — терĕм эпĕ.
Рольсене валеçсе пĕтерсен комедипе ĕçлеме пуçларăмăр. Уйрăмах чĕлхепе нумай ĕçлемелле.
Сцена çинче выляса пăхма тытăнсан Агафия Тихоновна сыпăкĕ пачах та тухмасть иккен. Уйрăмах юрату сыпăкĕ.
— Эсĕ, мĕн, халиччен юратса курман-им? —! тетĕп Ольăна.
— Курман, — тет вăл аран тухакан сассипе.
— Сан мана юратмалла, чăн-чăн юрату пулнă пек юратмалла. Эп калаçни те сан кăмăлна каймалла. Ăнлантăн-и?
— Ăнланатăп-ха. Анчах тухмасть-çке.
— Кама та пулсан юратса курас пулать. Атту сцена çинче тухмасть вăл, — терĕ пĕри ахăлтатса.
Тем каласан та, темле ăнлантарсан та ку сцена ĕненмелле мар пулать.
Канмалли кун каçхине Оля патне кайрăм. Вăл тăлăх арăм патĕнче пурăнать. Пĕр пĕчĕкрех пӳлĕмре койка, сетел çинче чечексем, тĕкĕр тата юрă кĕнеки. Стена çинче гитара çакăнса тăрать. Кĕнекесем вулама питех юратмасть пулмалла. библиотека çук. Эпĕ кĕрсенех хĕрелсе кайрĕ.
— Ман кунта питех типтерлĕ мар. Каçарăр. Ларăр.
— Ăшă кунта сирĕн.
— Эсир хывăнăр, — терĕ кăмака умĕнче кăштăртатакан хĕрарăм.
— Хывăнса тăма вăхăт çук. Эпĕ кинона кайма тухнă. Ольга пымĕ-ши? — тетĕп.
Оля нимĕн те чĕнмерĕ. Кил хуçи çине пăхрĕ.
— Чĕре туртсан, каччă чĕнет пулсан мĕншĕн каймалла мар çамрăк чух? Ку — ĕлĕкхи пурнăç çинчен, Пушкин, Гоголь пурăннă вăхăт çинчен.
— Пире, ватăсене, аванах мар пулĕ унта çӳреме. Анчах чей ĕçмесĕр каймастăр, — терĕ кил хуçи.
Пĕрер стакан ĕçрĕмĕр те эпир клубалла утрăмăр. Çул çинче хваттер хуçин хĕрне тĕл пултăмăр. Эпĕ ăна Ольăпа паллаштарас тесе Нинăна чартăм та:
— Паллашăр, — терĕм.
Анчах ман Оля чарăнмасăр малалла утрĕ.
— Каçарăр, — терĕм те Оля хыççăн чупрăм. — Тăхта. Эпĕ сана хам пурăнакан кил хуçин хĕрĕпе паллаштарас тенĕччĕ.
— Санăн сахал мар пулĕ паллакан хĕрсем.
— Пĕлекеннисем сахал мар.
— Апла ма чĕнен кинона?
— Ара, эпĕ вĕсене паллатăп кăна.
— Шупашкарах хăвартăн пулĕ-ха савнине?
— Шупашкара, кунта яла килесшĕн пулмарĕ.
— Нумай пулнă апла сирĕн савнисем?
— Нумай пулнă — пĕрре те юлман.
Эпĕ ăна хамăн пӳрмен юрату çинчен, икĕ мулкача хăваласа пĕрресĕр юлни çинчен, аттепе анне авлантарма тăрăшни çинчен пĕр пытармасăр каласа патăм.
— Нумай хĕрсене юратнă эсĕ.
— Эсĕ никама та юратса курман-и вара?
— Никама та.
— Суймастăн-и?
— Эпĕ çамрăк-ха. Суйма та вĕренеймен.
— Ромеопа Джульетта çинчен вуланă-и? Вунулттăра пулнă пулсан та мĕн тери хĕрӳллĕ юратнă пĕр-пĕрне.
Вăл чĕнмерĕ. Клуба кĕтĕмĕр. Çынсем пирĕн çине чăр-чăр пăхаççĕ. Часах çутă та сӳнчĕ, кино пуçланчĕ. Экран çинче хĕрпе каччă тĕл пулаççĕ, пĕр-пĕрне юратса пăрахаççĕ. Эпĕ : те Оля аллине ярса тытрăм.
— Мĕн эсĕ, сцена çинчи пек вылятăн-и? — терĕ те, мана аван мар пулса кайрĕ. — Экран çине пăх.
— Маншăн экран — эсĕ, — терĕм эпĕ.
Вăл чĕнмерĕ. Эпĕ те кино пăхма пуçларăм. Анчах пуçăмра — Подколесин, Агафия Тихоновна. Килте аттепе анне авланманшăн вăрçаççĕ. Сцена çинче Кочкарев Подколесина авлантарасшăн çунать.
Пĕрремĕш юратăва çухатрăм. Иккĕмĕшне пистертĕм. Виççĕмĕш хĕрне, Праские, качча патăм. Тăваттăмĕшне ăмăртусене çӳресе вĕçертрĕм. Пиллĕкмĕшĕ, Ксени текенни, летчика качча тухрĕ, улталарĕ. Улттăмĕшне, хамăр ял хĕрне Нинăна, пичче сивĕтрĕ. Шурăна Шупашкара хăвартăм. Тепĕр вырăс Нини вилсе кайрĕ. Çапла çирĕм сакăр çула çитрĕм, суйласах ватта тăрса юлтăм. Çӳçĕм те тăкăнма пуçларĕ. Полк шкулĕнче вĕреннĕ чух пулчĕ вăл. Çынсем ан курччăр тесе тӳпетейка тăхăнса çӳретĕп. Ун çинчен шлепке. Çумра çамрăк хĕрача ларать. Никама та юратса курман, чуптума та пĕлмест пулĕ. Ăна вĕрентме йывăрах мар.
Кино пĕтсен эпĕ ăна хваттерне ăсатрăм. Урамра тăма сивĕ. Ирĕксĕрех вылятăн, хĕре чăмăртатăн.
— Кино кăмăла кайрĕ-и?
— Кайрĕ.
— Юрату мĕнне туйрăн-и?
— Туймам...
— Туйăн-ха, — терĕм те ал парсах уйрăлтăм.
Часах хваттере çитрĕм. Хуçа хĕрĕ çывăрман-ха. Урамран та тин çех кĕнĕ пулмалла.
— Шăнмарăн-и тулта тăрса? — ыйтрĕ Нина пăшăлтатса.
— Хĕрпе тăнă чух ăçтан сивĕ пултăр?
— Çапла. Вĕри сĕт ĕçес теместĕн-и?
— Тавах ăшă сăмахăршăн.
— Эпĕ вăл хĕре пĕлетĕп. Вăл артистка.
— Эпĕ сана унпа паллаштарас тенĕччĕ. Вăл чарăнмарĕ, мала иртрĕ.
— Мăн кăмăллăскер, артистка темерĕн.
— Халĕ вăл ученица кăна. Чăн-чăн артистка пулас тесен нумай вĕренмелле.
— Артистка пулма та нумай вĕренмелле-и?
— Вĕренмелле, хĕрĕм. Техникум, институт пĕтермелле. Вĕçĕмсĕр вуламалла, çынсене, пурнăçа сăнамалла. Чăн-чăн художник пулмалла.
— Апла, артист пулма çăмăлах мар. Ырă каç, — терĕ те Нина чăланалла карăнса кĕрсе кайрĕ.
Пĕр уйăх ĕçлесен «Авлану» комедие йышăнма Шупашкартан Константин Иванович килчĕ. Артистсем кăна мар, эпĕ хам та питĕ пăлхантăм. Спектакль пĕтсенех гримсене çуса ямасăрах Константин Иванович мĕн каласса кĕтсе пухăнса лартăмăр. Константин малтан васкамасăр куçлăхне турлетсе илчĕ, ман çине йăвашшăн пăхса илчĕ те сăмахне пуçларĕ.
— Ну, мĕнех, — терĕ коллектив çине пăхса илсе. — Автора эсир ăнланса вылятăр, Гоголь ĕмĕрĕнчи сăнарсемпе пурăнатăр. Мана евчĕ, Агафия амăшĕ, кăмăла кайрĕ. Уйрăмах Подколесин килĕшрĕ. Агафия Тихоновна та кăмăллă. Ыттисем те питĕ аван вылярĕç, тăрăшрĕç. Тен, халăх çинче малашне çăмăлтарах кайĕ.
Эпир «Авлану» комедие тĕрлĕ районсенче кăтартрăмăр. Артистсен ăсталăхĕ ӳссех пычĕ. Пĕрре çапла Патăрьелĕнче кăтартатпăр. Подколесин тухса тарсан Кочкарев сцена çине тухса: «Ăçта тарчĕ вăл, путсĕр?» — тесен курса ларакансем хушшинчен пĕр пĕчĕкçĕ хĕрача сцена патне чупса пычĕ те:
— Авă çавăнталла тарчĕ! — терĕ пĕчĕк пӳрнисемпе тĕллесе. Куракансемпе пĕрлех артистсем те каçса кайсах кулчĕç. Уйрăмах Агафия Тихоновнăпа тĕл пулса калаçнă сцена мана пысăк савăнăç кӳретчĕ. Вăл сцена ĕненмелле тухма пуçларĕ. Çапла вылясах эпир пĕрне-пĕри килĕштерсе кайнă пулмалла. Ольăна спектакль умĕн грим тума хам пулăшрăм. Манăн пӳрнесем унăн питне, уйрăмах тутисене лексен ман чĕре сăр-р туса каятчĕ.
Юлашки спектакле икĕ уйăх выçлă-тутлă, ăшша-сивве туссе çӳресе ывăннă пулин те артистсем питĕ тăрăшса вылярĕç. Спектакль пĕтрĕ, халăх саланмасть.
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
Геннадий (2020-04-05 19:08:59):
Питĕ кăсăкланса вуласа тухрăм . Пуçламăшне "Т.А. " журналта вуласа вĕçне шыраса кунти страница çитрĕм . Пур !