Ҫак кунсенче чӑваш музыка ӳнерӗ пысӑк ҫухату тӳснӗ — ҫуркуннен пӗрремӗш кунӗнче чӑвашсен профессилле пӗрремӗш музыковечӗ Юрий Илюхин вилнӗ. Унпа паян сывпуллашнӑ.
Юрий Илюхин 1925 ҫулхи нарӑсӑн 13-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Шӑпачав (халь Ишеке кӗрет) ялӗнче ҫуралнӑ. Маларах Шупашкарти музыка училищине, каярах Хусанти патшалӑх консерваторине вӗренсе пӗтернӗ. 1946 ҫулта Чӑваш филармонийӗнче симфони оркестрӗн артистӗнче ӗҫлеме тытӑннӑ. Консерватори пӗтернӗ хыҫҫӑн хӑй вӗрентекен пулса тӑнӑ — Шупашкарти музыка училищинче 22 ҫул преподавательте тӑрӑшнӑ. Ҫав вӑхӑтрах вӑл Чӗлхе, литература, истори тата экономика ӑслӑлӑхпа тӗпчев институтӗнче ӑслӑлӑх тӗпчевҫинче, Чӑваш радиора музыка кӑларӑмӗсен редакторӗнче ӗҫленӗ.
Юрий Илюхин чӑвашсен профессилле тата халӑх музыки, композиторсем пирки 100 ытла ӑслӑлӑх ӗҫӗ шӑрҫаланӑ. Федор Павлов композиторӑн хайлавӗсене пухса хатӗрлекенӗсенчен пӗри. Гаврил Федоров пухнӑ халӑх юррисемпе ҫеммисене те вӑл пухса кӗнеке кӑларнӑ.
Сцена ҫине Чӑваш патшалӑх юрӑпа ташӑ ансамблӗ тухсан кирек кам та унти артистсен пултарулӑхӗнчен тӗлӗнсе пӗтереймӗ. «Ҫӑлтӑр» тени хӑлхара янӑракан саманара пурӑнатпӑр та, чӑн-чӑн ӑстасене курсан вара ҫӑлтӑрсем ӑҫтине ӑнланатӑн.
Хӑйсен ӗҫне чунтан парӑннӑ профессионалсенчен пӗри — Римма Хлизунова (сцена ҫинче вӑл Шикирова хушаматпа усӑ курнӑ). Вӑл Патӑрьел районӗнчи Ҫӗнӗ Ахпӳрт ялӗнче 1962 ҫулта ҫуралнӑ. Хлизунова альт сасӑпа юрланӑ. Илемлӗ сассине кура ӑна концерт программисене ертсе пыма та шаннӑ. Ташша тухсан та ҫӑмӑл кӗлеткеллӗскер акӑш евӗр шунӑ. 1987 ҫулта Римма Хлизуновӑпа Светлана Бубнова артистка вокал дуэчӗ йӗркеленӗ. Ҫак ҫулсенче вӗсем чӑваш тата вырӑс композиторӗсен 50 ытла юррине шӑрантарнӑ. Чикӗ леш енче иртекен концертсене те ансамбль артисчӗсемпе пӗрле Хлизунова сахал мар хутшӑннӑ.
Авӑн уйӑхӗн 26-мӗшӗнче пултаруллӑ артистка, вӑл Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артистки шутланнӑ, пирӗнтен ӗмӗрлӗхе уйрӑлнӑ.
Илле Иванов журналист пӗлтернӗ тӑрӑх паян каҫхине ҫут тӗнчерен Борис Борлен сӑвӑҫ уйрӑлса кайнӑ. Сывпуллашу ҫу уйӑхӗн 14-мӗшӗнче, ытларикун, унӑн килӗ патӗнче 9 сехет ирхине иртӗ — Шупашкар, Иван Яковлев проспекчӗ, 8 ҫурт, 185 хваттер. Ваҫлей Митта премийӗн лауриатне (ытти чыслӑ ятсене паман ӑна) тӑван ялӗнче, Елчӗк районӗнчи Кивӗ Арланкассинче пытарӗҫ.
Борлен Борис Леонтьевич 1934 ҫулхи раштавӑн 20-мӗшӗнче ҫуралнӑ. Аслӑ пӗлӗвне Чӑваш педагогика институтӗнче илнӗ. Пушкӑрт Республикин шкулӗсенче ачасене вӗрентнӗ, «Хыпар» хаҫатӑн Пушкӑртстанри ятарлӑ корреспонденчӗ вырӑнӗнче самай хушӑ тӑрмашнӑ. Хусанта тухакан «Сувар» хаҫат редакторӗн ҫумӗ пулса ӗҫленӗ. Борис Леонтьевич тӑрӑшнипех Пушкӑртри Стерлӗ хулинче чӑваш ачисем валли ятарлӑ курссем, педагогика училищинче чӑваш уйрӑмӗ уҫалнӑ.
Унӑн ҫак кӗнекесем пичетленсе тухнӑ: «Асатте ялӗнче» (П. Ҫӑлкуҫпа пӗрле, 1994); «Пӑрттас патшапа Сӑвар Турханӗ» (1998); «Кӗсменрен тӑкаҫҫӗ кӗмӗл» (1999); «Ҫӗнӗ ӗмӗр, ҫӗнӗ ӗмӗт, ҫӗнӗ самана» (2001) тата ыттисем.
88 ҫула кайса чӑвашсен паллӑ хӗрарӑм ҫыравҫи Зоя Алексеевна Нестерова вилсе кайнӑ. Вӑл 1926 ҫулхи кӑрлачӑн 2-мӗшӗнче Красноармейски районӗнчи Анат Кушар ялӗнче ҫуралнӑ.
Зоя Нестерова Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче вӗреннӗ. Нумай ҫул хушши Красноармейски тата Комсомольски районӗсенчи тата Магадан облаҫӗнчи шкулсенче вырӑс чӗлхипе литератури вӗрентсе пурӑннӑ. Литературӑри пӗрремӗш пичетленнӗ ӗҫӗ: «Малтанхи юрату» повесть. Вӑл «Ялав» журналта 1957 ҫулта пичетленнӗ. 1980-мӗш ҫулсенче ачасем валли «Чее мулкач» пичетлесе кӑларнӑ.
Чылай повесть ҫырнӑ вӑл: «Сивӗ хӗвел ҫӗршывӗнче», «Пулаймарӑм санӑн мӑшӑру» тата ытти те. Ун кӗнекисем: «Чее мулкач», «Ванюш курнӑ тӗлӗнтермӗшсем», «Ылтӑн пӗрчисем», «Арҫынсем те макӑраҫҫӗ».
Йывӑр тӑпри ҫӑмӑл пултӑр!
Паян, пушӑн 15-мӗшӗнче, Чӑваш халӑх ҫыравҫи Лаврентий Таллеров ҫут тӗнчерен уйрӑлса кайнӑ.
Сывпуллашу вырсарникун Шупашкарти Граждансен урамӗнчи 19 ҫуртра («Ритуальные услуги» МУП) 14-15 сехетсенче пулӗ.
Таллеров Лаврентий Васильевич 1929 ҫулхи кӑрлачӑн 27-мӗшӗнче Нӗркеҫ ялӗнче (Комсомольски районӗ) ҫуралса ӳснӗ. 1976 ҫултанпа СССР ҫыравҫӑсен пӗрлешӗвӗн пайташӗ. Чӑваш халӑх ҫыравҫи (1988), Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ (1981). Чӑваш театрӗсенче вылякан тата ӗҫлекен артистсемпе режиссерсен пултарулӑхне тӑтӑш ҫутатса тӑнишӗн ӑна Ҫемен Элкер ячӗллӗ премине панӑ.
Лаврентий Васильевич Ҫӗнӗ Кипеҫри вӑтам шкулта вӗреннӗ. Ӗҫленӗ хушӑрах Елабугӑри (Тутарстан) библиотека техникумне пӗтернӗ. Нумай ҫул хушши районти «Октябрь ялавӗ» хаҫат редакторӗ пулнӑ. 1969 ҫулта Шупашкара куҫса килнӗ. Вунӑ ҫула яхӑн «Коммунизм ялавӗ» хаҫат редакцийӗн культура, литературӑпа ӳнер пайне ертсе пынӑ.
Паян ирхине, кӑрлачӑн 8-мӗшӗнче, пирӗнтен паллӑ историк Димитриев Василий Димитриевич уйрӑлса кайнӑ. Сывпуллашу кӑрлачӑн 10-мӗшӗнче Чӑваш патшалах гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче иртӗ. 10 сехетре илсе килӗҫ, 13 сехетре тӑван ялне пытарма кайӗҫ.
Димитриев Василий Димитриевич — паллӑ чӑваш историкӗ, истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, профессор (1970). Вӑл 1924 ҫулхи кӑрлачӑн 11-мӗшӗнче Ҫӗрпӳ районӗнчи Ҫӗрпӳел ялӗнче ҫуралнӑ.
1948 ҫулта Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче пӗлӳ илнӗ хыҫҫӑн кӗҫӗн ӑслӑлӑх ӗҫченӗ пулса ӗҫленӗ. 1955 ҫулта Мускав патшалӑх университетӗнче асперантурӑра вӗренсе тухсан Чӑваш ӑслӑлӑхпа тӗпчев институчӗн (хальхи ЧГПӐИ) директор ҫумӗ, ӑслӑлӑх ҫыруҫи (1948–1968), директорӗ (1968–1988) пулса ӗҫленӗ. Ҫав вӑхӑтрах, 1967–1988 ҫулсенче, вӑл Чӑваш патшалӑх университетӗнче профессор пулнӑ.
Чылай хушӑ чирленӗ хыҫҫӑн ӗнер ҫут тӗнчерен паллӑ чӑваш композитор Александр Васильев уйрӑлса кайнӑ.
Сывпуллашу ыран, раштавӑн 9-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх филармонийӗнче пулӗ. Сывпулашма килес текенсем 9 сехете ҫитмелле.
Васильев Александр Георгиевич 1948 ҫулхи кӑрлачӑн 9-мӗшӗнче Тӑвай районӗнчи Тӑрмӑш ялӗнче ҫуралнӑ. 1967 ҫулта Павлов ячӗллӗ Шупашкарти музыка училищине вӗренсе пӗтернӗ. Малалла хайӗн пӗлӗвне Гнесинсен ячӗллӗ музыкӑпа педагогика патшалӑх институтӗнче ӳстернӗ.
Александр Васильевӑн паллӑ ӗҫӗсен шутне «Чакка» тата «Иван Яковлев» оперӑсем кӗреҫҫӗ. Кӗвӗ-ҫемӗ тӗпчевҫисем ҫавӑн пекех «Праздничная увертюра», «Токката», «Приношение Федору Павлову», «Бабье лето» симфонилле сочиненисене, «Уяв», «Алран кайми аки-сухи» кантатӑсене пысӑк хак панӑ. Паллӑ композитор юрӑсем те сахал мар кӗвӗленӗ — Петӗр Хусанкай, Петӗр Эйзин, Геннадий Юмарт, Иосиф Дмитриев-Трер сӑввисенчен юрӑсем хывнӑ.
Ӗнер, авӑнӑн 9-мӗшӗнче, производство йӗркелӳҫи, 1964-2007 ҫулсенче «Ланинская искра» колхозӑн председателӗнче вӑй хунӑ Аркадий Павлович Айдак вилсе кайнӑ.
Сывпуллашу ыран, авӑнӑн 11-мӗшӗнче, Етӗрне районӗнчи Тури Ачак ял клубӗнче 12:00-13:00 сехетсенче иртӗ.
Айдак Аркадий Павлович 1937 ҫулхи ҫӗртмен 7-мӗшӗнче Етӗрне районӗнчи Чурпайра ҫуралнӑ. 1961 ҫулта И.Я.Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагигика институчӗн историпе филологи факультечӗн вырӑс-чӑваш уйрӑмне пӗтерсе аслӑ пӗлӳ илнӗ. 1960 ҫулта ПСҪЛКС Чӑваш обкомӗн вӗренекен ҫамрӑксен инструкторӗ, 1961 ҫулта — ССКП Етӗрне райкомӗн пропагандисчӗ, ПСҪЛКСӑн Етӗрне райкомӗн пӗрремӗш секретарӗ пулнӑ. 1962 ҫулта «Ленинская искра» (чӑв. «Ленин хӗлхемӗ») колхозӑн пӗрремӗш парторганизацийӗн секретерӗнче тӑрӑшнӑ.
1964 ҫултанпа вара 43 ҫул «Ленинская искра» колхозӑн председателӗ пулса ӗҫленӗ.
Ӗнер, авӑнӑн 3-мӗшӗнче, пирӗнтен ӗмӗрлӗхе чӑваш халӑх ҫыравҫи, драматургӗ, филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Краснов Георгий Васильевич уйрӑлса кайрӗ.
Георгий Васильевич 1937 ҫулхи кӑрлачӑн 30-мӗшӗнче Етӗрне районӗнчи Йӗрхкасси ялӗнче ҫуралнӑ. Мӑн Явӑшри ҫичӗ ҫул вӗренмелли шкулта, Ҫӗрпӳ ял хуҫалӑх техникумӗнче, Мускав патшалӑх университечӗн журналистика факультетӗнче вӗреннӗ. Колхоз председателӗ, Чӑваш АССРӗн радиовещанипе телевидени комитечӗн тӗп редакторӗ тата председатель ҫумӗ пулнӑ. Чӑваш АССР ҪП правлениӗн председателӗ, «Тӑван Атӑл» журналӑн тӗп редакторӗ вырӑнӗнче ӗҫленӗ.
Юлашки ҫулсенче вӑл Чӑваш патшалӑх университетӗнчи журналистика факультечӗн профессорӗ пулса ӗҫлерӗ.
Георгий Краснов 20 ытла кӗнеке кӑларнӑ: «Кӑмӑл туртӑмӗ» (1973), «Ҫамрӑклӑх пӗрре килет» (1974), «Ӗмер тикӗс килмест» (1979), «Кавар» (2004), «Кӗвеҫекене кӗвӗ ҫиет», «Телей патне виҫӗ ҫухрӑм», «Ҫитетпӗр хӗрӗхе, иртетпӗр хӗрӗхрен», «Хӗрлӗ тюльпан» (2007), «Чипер хӗр ача Ксени» (2010) тата ыттисем.
«Хыпар» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх, 2012 ҫулхи утӑн 17-мӗшӗнче чӑваш чӗлхин паллӑ тӗпчевҫи, филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Анатолий Ермолаевич Горшков доцент пирӗнтен яланлӑхах уйрӑлса кайрӗ.
Анатолий Ермолаевич Горшков 1931 ҫулхи кӑрлачӑн 5-мӗшӗнче Муркаш районне кӗрекен Вускасси ялӗнче хресчен ҫемйинче кун ҫути курнӑ. 1938 ҫулта Сӑпайкассинчи пуҫламӑш шкулта, унтан Калайкассинчи ҫичӗ ҫул вӗренмелли, Ишлейри вӑтам шкулсенче ӑс пухать. 1949 ҫулхи кӗркунне Чӑваш патшалӑх педагогика институтне вӗренме кӗрет. Аслӑ шкула хӗрлӗ дипломпа пӗтернӗ хыҫҫӑн пӗр хушӑ Чӑваш патшалӑх кӗнеке издательствинче вӗрентӳпе педагогика литературин редакторӗнче ӗҫлет. 1954 ҫулта педагогика институчӗн аспирантурине вӗренме кӗрет. Ӑна пӗтернӗ хыҫҫӑн Анатолий Ермолаевич каллех издательствӑна таврӑнать, 1961-1965 ҫулсенче тӗп редакторта ӗҫлет.
-1.7 °C