Ыран — вилӗмсӗр «Нарспи» поэма авторӗн, чӑваш литературин классикӗн Константин Ивановӑн ҫуралнӑ кунӗ. Ҫав ятпа К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче поэтӑн 125 ҫулхи юбилейне халалланӑ уяв каҫӗ иртет. Савӑнӑҫлӑ мероприяти 15 сехетре пуҫланмалла. Унта кирек кам та кайса курма пултарать.

Константин Васильевич Иванов пирки пӗлмен чӑваш ҫук пулӗ те, ҫапах та унӑн ҫуралнӑ кунӗ умӗн пӗр-ик сӑмахпа та пулин аса илни ытлашши пулас ҫук. Вӑл 1890 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 27-мӗшӗнче ҫуралнӑ. 1915 ҫулхи пуш уйӑхӗн 26-мӗшӗнче вилнӗ. Унӑн «Нарспи» поэмипе чӑваш халӑхӗ мӑнаҫланмаллипех мӑнаҫланать. Ӑна тӗнчери нумай чӗлхе ҫине куҫарнӑ. Вырӑсла ӑна Петӗр Хусанкай куҫарнӑ. «Нарспи» тӑрӑх темиҫе пьеса ҫырнӑ, Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗ опера лартнӑ, Чӑваш патшалӑх филармонийӗ Борис Чиндыков либретти тӑрӑх сцена ҫине мюзикл кӑларнӑ.

Олег Бойко

Чӑваш Енре Арбитраж сучӗн ертӳҫи ылмашма пултарать. Тилхепене асӑннӑ суд тӳрине Олег Бойкона шанма пултараҫҫӗ текен сас-хура ҫӳрет иккен. Хальхи вӑхӑтра ку ӗҫре Александр Шегуров тӑрӑшать.

Тӳресен аслӑ квалификаци коллегийӗ ҫӗршывӑн хӑш-пӗр регионӗнче арбитраж сучӗсенче улшӑнусем тума йышӑннӑ. Пирӗн республикӑри Арбитраж судне те ҫакӑ пырса тивме пултарать. Кун пирки «Право.ру» портал пӗлтернӗ иккен.

Олег Бойко пирки каласан, вӑл 1978 ҫулхи нарӑсӑн 14-мӗшӗнче Шупашкарта ҫуралнӑ. 2000 ҫулта И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетне вӗренсе пӗтернӗ «Юриспруденци» специальноҫа алла илнӗ. Ӗҫ биографине «Аудит-Информ» фирмӑри юристран пуҫланӑ. 2001–2008 ҫулсенче Арбитраж судӗнче ӗҫленӗ. Малтан — аслӑ специалистра, унтан — тӳре пулӑшуҫинче ӗҫленӗ. Кайран суд председателӗн ҫумӗн пулӑшуҫин пуканне йышӑннӑ. 2008 ҫулхи кӑрлачра ӑна тӳрене шаннӑ. Ҫав ҫулхи кӗркунне Бойко Чӑваш Енӗн Арбитраж сучӗн тӳресен йышӗн председателӗ пулса тӑнӑ.

Андрей Эшпай композитор

Мускавра тӗнчипе паллӑ композиторӑн, Андрей Эшпайӑн, 90 ҫулхине халалланӑ концерт иртнӗ.

Андрей Яковлевич ятне Чӑваш Енре кӑна мар, ҫӗршывӑн тӗрлӗ регионӗнче сума суни пирки Чӑваш Енӗн РФ Президенчӗ ҫумӗнчи тулли праваллӑ элчелӗхӗ пӗлтерет.

Чӑн та, Эшпай оркестр валли, оркестрпа пӗрле уйрӑм каламалли инструментсем валли 9 симфонипе темиҫе сочинени, камерӑпа инструмент сочиненийӗсем, балетсем, опереттӑсем хайланӑ. Вӑл — 100 ытла романс авторӗ. Фильмсемпе спектакльсем валли миҫе кӗвӗ ҫырман-ши?

Андрей Эшпай ячӗ Чӑваш Енпе тачӑ ҫыхӑннӑ. Унӑн амӑшӗ — Анатолий Тогаев чӑваш композиторӗн тӑванӗ. Эшпай Сӗнтӗрвӑрринчи 1-мӗш вӑтам шкулта вӗреннӗ. Шкул тенкелӗ ҫинчен хӑй ирӗкӗпе фронта кайнӑ. Пулемет училищинче вӗреннӗ хыҫҫӑн 1-мӗш Белорусси фрончӗн йышӗнче ҫапӑҫнӑ.

Сӗнтӗрвӑррине Андрей Яковлевич хӑйӗн иккӗмӗш тӑван килӗ тесе калать-мӗн. Вырӑнтисем унта вӑл тӑтӑшах пырса ҫӳрени пирки пӗлтереҫҫӗ.

Паян Шӑмӑршӑ ҫӗрӗн Шупашкарта пурӑнакан хастарӗсем тӗп хуламӑрти Богдан Хмельницкий урамӗнче вырнаҫнӑ масар ҫине чӑваш халӑх ҫыравҫин Илпек Микулайӗн вил тӑпри патне пухӑннӑ. Ҫакӑн сӑлтавӗ — прозаик ҫуралнӑранпа паян 100 ҫул ҫитни. Ҫыравҫӑна аса илме, унӑн вил тӑпри ҫине чечек хума унта пулнисенчен пӗри, Чӑваш Республикин Патшалӑх Канашӗн Аппарачӗн ертӳҫи Анатолий Ухтияров каланӑ тӑрӑх, 100 ҫын ытла пухӑннӑ.

Пуҫтарӑннисен йышӗнче Илпек Микулайӗн паллӑ романне, «Хура ҫӑкӑра», вырӑсла куҫарнӑ Зоя Филиппова, ҫыравҫӑн ентешӗ, СССР халӑх артисчӗ, Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн илемлӗх ертӳҫи Валерий Яковлев, Шӑмӑршӑ ентешлӗхӗн ертӳҫи Светлана Яковлева, культура министрӗ пулнӑ Герольд Алексеев, Шупашкарти вулавӑшсен пӗрлешӗвӗн ертӳҫи Виктор Бондарев, РСФСР тата Чӑваш Республикин халӑх артисчӗ Нина Григорьева тата ыттисем пулнӑ. Нина Григорьева «Хура ҫӑкӑр» роман тӑрӑх лартнӑ спектакль тӗп чӑваш театрӗн сцени ҫинче 18 ҫул ӑнӑҫлӑ пынине аса илнӗ.

Пухӑннисен умӗнче тухса калаҫнӑ Анатолий Ухтияров хӑйӗн ашшӗ Илпек Микулайӗпе тантӑш пулни, чиркӳпе прихут шкулӗнче пӗрле вӗренни, Илпек Микулайӗ яла фронт машинипе килсе кӗни асра юлни пирки каланине асӑнса хӑварнӑ.

Малалла...

Мария Шумилова

Ҫӗнӗ Шупашкарта пурӑнакан, Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫине хутшӑннӑ Мария Ивановна Шумилова ҫак кунсенче 100 ҫул тултарнӑ. Ӑна сумлӑ юбилейпе тӑванӗсем, юлташӗсем, тӳре-шара саламланӑ.

Мария Ивановна Чулхулара ҫуралнӑ. 1929 ҫулта Ленинградри фабрикӑпа савут шкулне вӗренме кайнӑ. 1933 ҫулта ҫар ҫыннине Михаил Шумилова качча тухнӑ. Туй хыҫҫӑн мӑшӑр Харькова куҫса кайнӑ. Иккӗшӗ те Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи витӗр тухнӑ.

1950 ҫулта тӑван тӑрӑхне таврӑннӑ, Чулхула облаҫӗнчи Лысково хулинче пурӑннӑ. Мария Ивановна Ҫӗнӗ Шупашкарта 2009 ҫултанпа пурӑнать.

Пурӑннӑ пулсан кӑҫалхи ҫу уйӑхӗн 15-мӗшӗнче И.А. Андреев профессор 87 ҫул тултарнӑ пулӗччӗ. Вӑл 2011 ҫулта ҫӗре кӗнӗ. Иван Андреевич чӑваш чӗлхи пӗлӗвӗшӗн кӑна мар, тӗрӗк чӗлхисен пӗлӗвӗшӗн те пысӑк ӗҫ туса хӑварнине палӑртаҫҫӗ Чӑваш Республикин Вӗренӳ инстиутӗнче.

Республикӑн чӑваш чӗлхи учителӗсем, патшалӑх гуманитари институчӗн, вӗренӳ институчӗн ертӳҫисемпе ӗҫченӗсем И.А. Андреевӑн наукӑри тӳпи пысӑккине палӑртса вӑл пурӑннӑ ҫурт ҫине асӑну хӑми ҫакма сӗннӗ, ку тӗлӗшпе чылай ӗҫ тунӑ-мӗн. Асӑну хӑмине профессор, академик хӑй ҫуралнӑ кун уҫнӑ. Владислав Немцев скульпторпа (унпа пӗрле ҫамрӑк скульпторсем Мария тата Игорь Голубевсем те ӗҫленӗ) Гуманитари институчӗн ӑслӑлӑх канашӗн секретарӗ Л.П. Петров чаршава сирнӗҫ те, пухӑннӑ халӑх умне Иван Андреевичӑн асран кайми сӑнӗ тухса тӑнӑ. Мемориал хӑмин ҫӳл енче — И.А. Андреевӑн барельефӗ, ун айӗнче — хӑмана кам ячӗпе ҫакнине калакан текст. Барельеф валли И.А. Андреевӑн хӑтлӑ сӑнӳкерчӗкне илнӗ: ҫӗклентерсе хыҫалалла тирпейлӗ тураса хунӑ ҫӳҫ, ҫӳллӗ те уҫӑ ҫамка, профессор сӑнне кӗртекен йӗкӗр янах, тӑртанчӑк куҫ айӗ.

Малалла...

Елизавета Казакова

Чӑваш Республикин Вӗрентӳ институчӗн ректорне Елизавета Казаковӑна ӗнертен отставкӑна янӑ. Кун пек йышӑнӑва республикӑн Министрсен Кабинечӗн ертӳҫи Иван Моторин ӗнер йышӑннӑ. Отставкӑна ярасси ҫинчен калакан хутра Казакова мӗншӗн тивӗҫтерме пӑрахни пирки асӑнман.

Институтӑн сайтӗнче ҫак самантра ректор тесе ҫырнинче Казакова хушаматне хуратман-ха. Унта ҫырнӑ автобиографи тӑрӑх хакласан, Елизавета Казакова 1959 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче ҫуралнӑ. Анчах ӑҫта вӑл ҫут тӗнчене килнине кӑтартман. Вырӑс чӗлхипе литературин вӗрентекенне вӗренсе пӗтернӗскер шкулта, ача пахчинче воспитательте тӑрӑшнӑ. Шупашкарти 16-мӗш тата 57-мӗш шкулсен директор ҫумӗнче, Вӗренӳ институтӗнче тӗрлӗ должноҫре ӗҫленӗскере 2012 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче ректора лартнӑ.

Александр Сидоренко

Чӑваш Енӗн Информаци политикин министерствинче ҫӗнӗ ҫын ӗҫлеме тытӑннӑ. Вӑл ахаль специалист мар, министрӑн ҫумӗ. Тивӗҫлӗ хушӑва правительство пуҫлӑхӗ Иван Моторин ӗнер алӑ пусса ҫирӗплетнӗ. Ҫапла вара информаци политикин министрӗн ҫумӗн пуканне Александр Сидоронко йышӑннӑ. Ку должноҫ унчченхи ҫум Алексей Новиков ака уйӑхӗн 17-мӗшӗнче ӗҫрен кайнӑ хыҫҫӑн ирӗкленсе юлнӑччӗ.

Александр Сидоренко Чӑваш Ен правительствинче унччен ӗҫленӗ-ха. 2003 ҫулта вӑл Чӑваш Республикин ҫыхӑну тата информатизаци патшалӑх комитечӗн ертӳҫин ҫумӗ пулнӑ, 2004 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗнчен — асӑннӑ комитет ертӳҫинче. 2007 ҫулхи нарӑсра ӑна каллех ертӳҫӗн ҫумне куҫарнӑ. 2011 ҫул вӗҫӗнче ӑна отставкӑна янӑ.

Александр Сидоренко 1982-мӗш ҫулта Шупашкарти машиностроени техникумне вӗренсе пӗтернӗ, 1996-мӗшӗнче — И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче техника тытӑмӗсен управленийӗ тата информатики енӗпе диплом алла илнӗ.

Чӑваш Ен Элтеперӗн Михаил Игнатьевӑн кӗпӗрнаттӑрсен хушшинчи рейтингӗ макроэкономикӑри кӑтартӑва пула ӳснӗ. Кун пирки Элтепер Администрацийӗн пресс-служби хыпарлать. Ҫакна вӑл Гражданла обществӑна аталантаракан фонд хатӗрленӗ танлашӑм тӑрӑх пӗлтерет.

Черетлӗ танлашӑмра рейтинг ӳсекеннисене тата чакаканнисене вуншар ҫынна уйӑрнӑ-мӗн. Экспертсем Чӑваш Ен Элтеперӗн шайӗ 1 картлашка ҫӳле хӑпарнине палӑртнӑ. Ку вӑл пирӗн тӑрӑхра макроэкономика кӑтартӑвӗ лайӑхланнипе ҫыхӑннӑ-мӗн. Пирӗн регионта кризиса пӑхмасӑрах социаллӑ пурнӑҫпа экономикӑра ырӑ улшӑнусем пулнӑ-мӗн. Кунта усламҫӑсем хастарланнине, ют ҫӗршывран кӳрсе килекен япаласем вырӑнне вӗсене хамӑр патра туса илессине ӳстернине те кӗртмелле иккен. Ҫынсене ишӗлекен тата кивӗ ҫуртран куҫарассин шайӗ тӑрӑх та танлашӑм йӗркеленнӗ-мӗн.

Светлана Ильина

Кӑҫал «Ҫулталӑк вӗрентекенӗн» ятне кам тивӗҫнӗ? Шупашкар районӗнчи Салапайкасси шкулӗнче акӑлчан чӗлхине вӗрентекен Светлана Ильина. Вӑл 17 ҫул ӗнтӗ ачасене пӗлӳ парать. Салапайкасси шкулӗнче вара мӗн ӗҫе пуҫӑннӑранпа вӑй хурать.

Вӑл конкурса ҫӗнтернӗренпе вӑхӑт нумаях та иртмен. Ӑна вара шкулта «ҫалтӑр» тесе чӗнеҫҫӗ. Ку награда Светлана Ильинашӑн уйрӑмах хаклӑ. Вӑл ӑна конкурса виҫҫӗмӗш хут хутшӑнса тивӗҫнӗ.

Вӑл конкурсран таврӑнсан ачасем ӑна алӑ ҫупса саламланӑ. Вӗрентекен ҫакна кура куҫҫульленнӗ те. Вӑл хӑйӗн вӗренекенӗсемшӗн тус та, партнер та пулма тӑрӑшать. Вӑл ырӑ кӑмӑллӑ, ҫав вӑхӑтрах урокра ҫирӗп ыйтать.

Светлана Ильинан икӗ ачи Салапайкасси шкулӗнчех вӗренеҫҫӗ. Вӑл урокра вӗсене ыттисенчен уйӑрмасӑр ҫирӗп ыйтать.

Конкурс вӑхӑтӗнче Светлана Ильинан машӑрӗ ҫумӑнах пулнӑ. Халӗ вӑл Пӗтӗм Раҫҫейри конкурса хутшӑнма хатӗрленет.