Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ю.Айдаша

Рифма — шанчăклă юлташ

Пăрăнма памасть çултан.

Тепĕр чух вăл тупăнмасть,

Сăвă çырăнмасть, ăнмасть.

Тупăнсан, савăнтарать,

Пит-куçа çăвăнтарать.

Ывăнсассăн, хĕрхенет,

Ăшăтать чун-чĕрене.

Хăйĕн вăй-хăвачĕпе

Рифма вăл тăпачă пек!

Çĕкленсе çӳлтен çапать,

Çĕнĕлле вут-хĕм сапать,

Тĕксĕмми такăнтарать,

Йĕркерен тухса тарать.

Витĕмлĕ сăмах кĕрлет

Çутçанталăкпа пĕрле.

Сăвăç ĕçĕ тарлă та,

Çав тери ытарлă та.

Тăрăшать вăл ахаль мар —

Шухăш-туйăм çухалмасть.

Ӳркенсессĕн тĕпчеме —

Тухаймастăн тĕнчене —

Шеллемесĕрех хăвна

Туптасам ăсталăхна.

Сапăрлăх çитмен чухне

Сăвăçă сутать чунне.

Харкашу, шăв-шав вара

Вĕрентмест çынна ырра.

* * *

Рифма чăвашла — састаш,

Маншăн шанчăклă юлташ.

Мухтаса чыслар ăна

Чăрсăр çул шыравçăна.

Пурнăç калама çук кăткăсран

Тайăлмастпăр-и эпир ăсран?

Радио яратпăр та ирех —

Ырă хыпарсем çукпа пĕрех.

Ачасем тараççĕ килĕнчен

Ашшĕсем пĕр вĕçсĕр ĕçнĕрен.

Самолет ӳксе ванни çинчен

Пĕлтерсе кама тĕлĕнтерен?

Кавказра хуçаланать хурах,

Ку вара тата хăрушăрах.

Тараватлăх тухнă манăçа,

Тилмĕрсе пăхаççĕ анăçа.

Тăнăçлăх парасчĕ халăха,

Хаклама пĕлесчĕ туслăха.

Чикĕ леш енчи шав хĕтĕртет

Хирĕçме пĕр-пĕринпе хистет.

Юханшыв юхмасть вăл каялла,

Талпăнать хăюллăн малалла,

Туслăх юррине юрла-юрла

Пурăнасчĕ туслă, тăванла.

Саша уллтăмĕш класра вĕренет. Ăслă-тăнлă ача, анчах кахал. Хăй юлхавланнине пулах юлташĕсемпе тан ĕлкĕрсе пыраймасть, уроксенче час-часах «иккĕсем» çаклатать.

Вырăс чĕлхи урокĕнче ачасем кавир-самолет çинчен юмах вуларĕç. Сашăна та юмах килĕшрĕ. Вĕрентекен: «Енчен те сирĕн кавир-самолет пулсан эсир ăçталла çул тытăттăр?» — тесен кашниех пĕр-пĕринпе тупăшса хăйĕн шухăшне пĕлтерме васкарĕ. Ирина çурçĕр полюсне çитсе курасшăн иккен, Инга — тинĕс тĕпĕнче, Вася — çичĕ тинĕс леш енче, Коля — ют планета çинче, Миша — кăнтăрти çĕршывсенче, Оля — юмах тĕнчинче пуласшăн. Саша та шухăша кайрĕ: «Чăнах та, ăçта кайса курмалла-ши? Ăçта интереслĕрех? Каяс-тăк каяс, ют çĕр-шывах çитсе курас. Аслă Британире пулса курăттăм, акăлчанла калаçса çынсене тĕлĕнтерĕттĕм. Атту мана акăлчан чĕлхине вĕрентекен ялан вăрçать: «Уроксене пачах хатĕрленместĕн, ĕçлекен пуçна ĕçлеттерместĕн, — тет. Вĕçсе каятăп та унти çынсене хам акăлчан чĕлхине вĕсемпе танах пĕлнине ĕнентеретĕп!»

Арçын ача çапла шухăшлама ĕлкĕрчĕ çеç — таçтан çавра çил ахăрса тухрĕ те ачана кавир-самолетпа чĕркерĕ, ăна-кăна ăнкариччен Сашăна темле ют хула урамне ача-пăча теттисем сутакан лавкка умне персе хăварчĕ.

Малалла

Савнă чунăм, çитĕн эсĕ,

Аçуна ан ман.

Вăл путман шыва кĕрсен те,

Вутра та çунман.

Чăн мухтавлă поэт пул эс,

Композитор пул!

Юрру-кĕввӳ янăратăр

Тĕнчипех ун чух.

Вăрçă кунĕсем тискеррĕн

Кĕрлесе иртсен,

Аслă тинĕс пек кӳленнĕ

Чĕрĕ юн типсен;

Пур çĕршыв пĕр пек илемлĕн

Чечеке ларсан,

Тĕнчери мĕнпур этемлĕх

Юрласа ярсан;

Эс ун чух вара асилĕн

Савнă аçуна.

Вăл вĕри чунтан юратнă,

Чунăмçăм, сана!..

Çавăнпа та вăрçа тухнă

Паттăр çапăçма,

Телейӳшĕн, çĕршывушăн

Хăй пуçне хума.

Тен, ун чух сан курас килĕ

Аçун тăприне.

Анчах эс ăна тупаймăн

Вăрçă хирĕнче.

Хăй пулмин те, ячĕ юлĕ

Чул юпа çинче,

Хĕрлисем хаяр арслан пек

Çапăçни çинчен.

Эс унта пырса вулайăн...

Çывăх хушамат

Чĕрӳне кăлтах сиктерĕ,

Ярĕ шухăша.

— Эх, атте, атте, кунта-им

Малалла

... Тен, пулаç-и сивĕ çырусем:

Ним тума çук айван чĕреме!

Вăхăтпа вăл пăр пек сивĕнет

Е хĕрӳллĕн вут пек пĕçерет...

Çырăву час-часах килмесен,

Тĕрлĕ-тĕрлĕ темле шухăшсем

Умлăн-хыçлăн килсе тиенеç,

Тиенеç те пуçа çĕмĕреç.

Çичĕ талăк çимен кашкăртан

Хаяр пулăн ун чух çиллĕмпе,

Ăшăм-чикĕм хыпса чашкăрать,

Çывраймастăл вара çĕрĕпе.

Пĕлме йывăр, чăнах, питĕ хĕн,

Пурнăçу — те таса, те — хура.

Тен, чун сăйнă ачам чăтать пуль

Вăрçă кӳнĕ хаяр хĕн-хура.

Ах, каçарччĕ мана, ытларах

Персе ятăм пулас сăвă май...

...Уйăх. Уйăх утне юрттарать,

Чĕнет уйăх çырма сăввăма.

Иртнĕ каç вăл мана илĕртсе,

Йăл кулса чĕнчĕ кантăк умнех.

Çитсе килтĕм тăван хулуна, — тет, —

Поэт тусăм, хыпар пĕлтерем:

Лăпкăн ывăлу сан çывăрать,

Амăшĕ выртать ун çумĕнчех.

Ан кулян эс, тусăм, ая кулян,

Ырă тĕлĕк кураç сан çинчен.

Иртнĕ каç та юри кантăкран

Малалла

(Такмаксем)

Садра улма пиçет-çке,

Çӳлти çăлтăр çути пек.

Савнă тусăм — сарă хĕр,

Картин çинчи пике пек.

Эпĕ каяп аякка,

Вăлă юлĕ хаваспа.

Çыру çырап армирен

Хĕрлĕ Çарăн парнипе.

Ăста тенкел çавăрать

Шурă Атăл хăвинчен.

Сивĕтсен те сивĕнмест

Чун юратни савнинчен, —

Епле хăйĕ сивĕнме

Çав хусах пек йĕкĕтрен?

Хĕрлĕ Çарта пулсан та,

Кашни каçах тĕлĕкре!

Чăнкăр-чăнкăр шăвкăрав,

Утсем тухса каймаççĕ-и?

Пăшăл-пăшăл хĕр сасси,

Атьсем тухса каймаççĕ-и?

Атьсем тухса каяççĕ çав,

Хĕрсем ăсатаççĕ çав. —

Савнă туссем, маттурсем

Пулăр çарта паттăрсем!

Сирĕн пӳртпе пирĕн пӳрт

Хире-хирĕç лараççĕ.

Сан савнипе ман савни

Ялан пĕрле çӳреççĕ.

Эпир кайсан армине,

Ярĕç çырусем пире.

Савăнăпăр, вулăпăр,

Çыруне чуптăвăпăр.

Шурă тутăр юр пекех,

Ялпора та тем чухлех.

Хамăр савни чун пекех,

Малалла

Салтак тумне тумланнă каччă

Тăратчĕ халăх умĕнче,

Тĕлĕнмелле салху юрлатчĕ

Кĕлленнĕ юрату çинчен.

Çанни пуш-пушăччĕ, кĕскеччĕ,

Алли çухалнă вăрçăра,

Сасси сар хĕрсене сĕнетчĕ

Телей тупмашкăн пурнăçра.

Салтак тумне тумланнă каччă

Юрланине итленĕçем

Вĕри куççуль тăкса

чыслатчĕç

Ăна курма пухăннисем.

Чун-чĕрене тиветчĕ юрă,

Кашни шутлатчĕ ăшĕнче:

Çут тĕнчене хăтартăр Турă

Ылханлă вăрçă вутĕнчен.

Салтак тумне тумланнă çамрăк

Ларать паян асфальт çинче,

Куçĕсенче — кăварсăр кăмрăк,

Кивелнĕ çĕлĕк — умĕнче.

Пĕри пырса хурать пĕр тенкĕ,

Тепри курмăш пулса иртет,

Тивмест иккен чăлах инкекĕ,

Е çынлăх пĕтнĕ-ши пирте?

Учительсене уяв ячĕпе экскурсие, вăрман варринче вырнаçнă шкула, уçă урок итлеме илсе кайрĕç. Уçланкăна пухăннă чĕр чунсемпе кайăк-кĕшĕке упа вĕрентет. Парта вырăнне тунката, вĕренекенсем хурăн хуппи çине ручкăпа мар, чечек тунипе çыраççĕ.

— Пурте лайăх вĕренеççĕ-и? — интересленчĕç ялти шкултан килнĕ хăнасем.

— Пакша çури маттур. Вăл ыттисен вĕреннине уçланкăри хурăн тăрринче итлесе ларма юратать, хăй тĕллĕнех вулама-çырма хăнăхрĕ, — савăнăçне пытармарĕ упа.

— Кутăнлашакансем çук-и?

— Епле-ха унсăрăн. Мулкач урипе çырать те хăлхипе сăрласа хурать. Эпĕ ăна вăрçатăп, «2» паллă та лартса пăхатăп — усси сахалрах. Йĕрет, усал йăлине пăрахаймасть.

— Пурте тăрăшса вĕренеççĕ-и?

— Чеереххисем те пур. Тилĕ эпĕ сисиччен пакша тетрадĕнчен çырса илет, иккĕшне те «5» лартма тивет. Юлташĕнчен çырса илнине пĕлетĕп пулин те тилле «пиллĕкпе» савăнтаратăп: йăлтах тĕрĕс, пĕр йăнăш та çук-çке, — чунне уçрĕ упа.

Çав вăхăтра икĕ вĕренекен «пăшăл пăтти пĕçерчĕ».

— «5» паллăшăн сана пулă çитеретĕп, — пăшăлтатрĕ тилĕ пакшана.

— Пулă юратмастăп, — тавăрчĕ лешĕ.

Малалла

Тĕнчере пĕр çын çуралнă,

Вăл чăн аслă гений,

Ячĕ ун нихçан çухалмĕ,

Вăл — Владимир Ленин.

* * *

Çĕмĕртсем çеçке çураç-и

Улма йывăçсем-и,

Аслă улăх ĕшнинче

Пин чечек ӳсет-и —

Эс ăна çеç асилетĕн,

Сан умăнта Ленин.

Аслă уй тăрăх пыран-и

Ыраш пуссипе-и,

Чакан пек пучах куран-и,

Лăс пек шерепе-и —

Эс ăна каллех куратăн

Сан умăнта Ленин.

Полюсра «Седов» çӳрет-и,

Пăр ватать-и «Сталин»,

Е танк çĕре кисретет-и,

Кĕрлет артиллери...

Куçна мăч хупса илен те —

Умăнтах-мĕн Ленин.

Пĕлĕтсен хыçне вĕçет-и

Ăмăрткайăк-летчик,

Тинĕссен тĕпне чăмать-и,

Пулă пек, подводник,

Кашниех сисет, пĕлетĕп,

Чĕринче ун Ленин.

Чикĕре салтак тăрать-и,

Кĕркунне, хĕлле-и;

Вăрманта, уйра, шывра-и,

Пĕлĕтре... пĕлетĕп:

Чĕринче ун Ленин.

Тĕнчере нумай патшалăх:

Пур вакки, вĕтти те,

Малалла

1

Эп пыраттăм каçпала

Ытарма çук садпала.

Пĕр хĕр тухрĕ ман умма,

Лăштах усрăм пуçăма.

Кăтра çӳçе кăлкан пек,

Пичĕ-куçĕ çырла пек.

Кам сăхланмĕ çав хĕре,

Мăшăр тумĕ ĕмĕре?

— И, йăмăкçăм, каласам,

Кайма вăхăт çитни сан?

Эсĕ мана пĕлетни,

Ман кăмăлăма сисетни?

— Ма-ха сана пĕлес мар,

Ялти чипер ачана?

Хăвăн кăмăлу пулсан —

Ĕмĕрлĕх пулатăп сан.

2

Сад варринче çырла пухнă чухне

Саркайăк йăвине тĕл пултăм.

Пăхăр-халĕ унăн йăвине,

Укапа тĕрлесе тунă пек.

Саркайăк пек савăн, çамрăк пуçăм,

Янра, юррăм, кĕмĕл сасси пек.

Ай-ай, савнă тусăм, хура куçăм,

Эс çав садри мăкăнь çеçки пек.

Ĕнтĕ эп те лайах, эс те лайăх,

Пĕрле пулни тата лайăх.

Тавай иккĕн пĕрле, ай пулар-и,

Ĕмĕр-ĕмĕр савăнса пурнар-и?

3

Шăпчăк юрлать,

Шăпчăк юрлать,

Шурă çĕмĕрт хушшинче,

Малалла