Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Пире ырă сывлăх сунмарĕ

Мăянлă уй-хир те кунта.

Çапах та, романтика мар-и

Выртса пурăнма вакунта?..

Çунтарчĕ вут евĕр тип шăрăх

(Ачаш пулсан — кайăр тарса).

Хальччен çын иртмен уй-хир тăрăх

Çӳрерĕм хуçа пек утса.

Тулхашрăн, çиллентĕн хаяррăн...

Эпир, çеçенхир, пурпĕрех —

Çил хирĕç вĕрет-и, уяр-и? —

Мартен хурçинчен çирĕпрех.

Çумăр çурĕ, шăпăртатрĕ

Çĕн палатка тăрринче...

Тусăма хуллен вăратрĕ

Çут хĕвел хăпариччен.

Кайăксен пасарĕ евĕр

Пухăннă пĕлĕтсене

Çил кĕтӳçĕ пĕр шеллевсĕр

Хăвалать Иртыш енне.

Кӳлĕри хум ункă-ункă

Йĕр туса сарăлнипе

Вĕтĕр-шакăр шурă чул кăшт

Сиккелет, ташланă пек.

Çеçен хиршĕн çĕнĕ эра

Пуçласа, çак ирхине

Хăварать чăваш Сетнерĕ

Сарлака плуг кассине.

Чаплăран та чаплă Çĕнĕ çул çывхарса килет. Пирĕн килте чăрăш та çук. Çавăнпа пĕр кунхине шăллăмпа иксĕмĕр вăрмана уява илем кӳрекен йывăçа касма кайрăмăр.

Вăрман тăрăх утсан-утсан, хамăра кирлĕ чăрăша шыраса эпир таçтах çитрĕмĕр. Часах хама килĕшекен çӳллĕ йывăçа тупрăм. Ун патне юр аша-аша çитрĕм, йĕри-тавра утса çаврăнтăм. Манăн шăллăм таçта çĕтрĕ: те вăл те чăрăш шыраса çухалчĕ, те çӳллĕ йывăçа пула курăнми пулчĕ. Тунсăх пуснипе куççуль тухса кайрĕ. Сисмерĕм те — макăрма тытăнтăм.

— Ан макăр аппа, — сасартăк илтех кайрăм çинçе сасса.

Çаврăнса пăхрăм та пĕчĕк мулкач çури ман умра чĕтресе ларнине куртăм. Алла илтĕм те сывлăшпа вĕрсе ăшăтма пуçăнтăм.

— Эпĕ пĕчĕк пулин те, манăн тем пысăкăш хуйхă пулин те макăрмастăп. Çавăнпа эсĕ те куççуль ан кăлар, — чĕвĕлтетрĕ çинçе сассипе ăшăнма пуçланă мулкач çури.

Унтан хăйĕн амăшне кашкăр Çĕнĕ çул уявĕн сĕтелĕ валли çиме илсе кайнине каласа кăтартрĕ. Мана пĕчĕк чĕр чуна питĕ шел пулчĕ. Эпĕ ăна пулăшма сăмах патăм. Хам вара кашкăра шырама тытăнтăм.

Чылай çӳрерĕм эпĕ. Кăçатă ăшне тулнă юра та шаккаса йăлăхрăм. Ывăнса та çитрĕм. Кашкăр вăрман чăтлăхĕнче пурăннине хĕллехи кайăксем çул кăтартса ячĕç.

Малалла

1

Ларать хура çул хĕрринче лаштра юман — ват паттăр,

эп унăн тĕлĕнчен иртсе çӳреттĕм ачаран.

Вăл маншăн пĕлĕш çын пекех пит çывăх çавăнпа та:

утать пек шăппăн асатте уй-хир курса çарран.

Тен, çул çинче ĕшеннипе канма та шухăш пур ун?

Ăçта ларам-ши тенĕнех пăхать пек таврана.

Тен, çил шăхлич сассипеле хирте пуçланă юррăн

асамлăхĕ, утма чарсах, халь тыткăнлать ăна.

Ман çамрăклăх ĕмĕчĕсен пĕрремĕш çавраçилĕ

çул тытрĕ çак тĕлтен тахçан — юман çаплах ларать.

Иртет хуллен ун умĕнчен ачалăх, яшлăх, ватлăх.

Ана лăсканă тăвăлсем — паян çунатсăр, вилĕ!

Çук, йывăç мар пуль, ешерсе, хăй çулçине сарать —

çĕршывăмран тапса тăран юратупа тăванлăх!

2

Юман! Эс демон пек хальхаççăн чĕмсĕрленнĕ,

хуралнă кӳлепӳ аçа çапнипеле.

Сив шухăша путса, пăхан инçетелле:

эс çĕр пилне манса, ху шăпуна çилленнĕ.

Ма кӳренен ăна? Ырра та усала

эс курнă сахал мар — çапла тĕнче саккунĕ.

Малалла

Ай, ывăлăм, мĕн калам-ши...

Çын ачисем, сан тантăшсем —

Вербовкăпа кĕр кайнисем —

Илнĕ качча хитре майра.

Килчĕç илсе машшин тупра.

Костюмĕсем пĕр ялкăшаç,

Пушмакĕсем нăтăрт тăваç.

Сехечĕсем йăл ялтăрать, —

Ял тĕлĕнсе ял калаçать.

Ай, ывăлăм, мĕн калам-ши...

Эс те тухса кĕр кайрĕн-çке, —

Кĕтĕн килсе кайнă пекех.

Кĕпӳ умĕ çут ука мар,

Пушмаку та нăтăртатмасть;

Уй-уй урлах çуран утан,

Вăхăт ыйтма кӳрше чупан.

Савнă хĕрӳ качча тухать, —

Ял тĕлĕнсе ял калаçать.

Мĕнех илсе килейĕн-ши?

Ай, аннеçĕм, пит ан хурлан,

Пит ан хурлан, ан пăшăрхан.

Тупра пухма эпĕ кайман:

Кайсаттăм эп ăс пуçтарма,

Пурнăç курма, тĕнче курма.

Килтĕм илсе юрă чунра —

Телей çинчен калан юрра.

Юрлам-парам — ял-йыш юрлать,

Тĕлĕнми те — чунĕ канать.

Тĕлĕнтермĕш иккен шăпчăк кайăк,

Тĕлĕнтермĕш те пит ăнланми:

Хурт-кăпшанкăпа çеç тăрансан та —

Шăратать вăл юрра ытарми.

Чиепе хурлăхан шăтаймин те —

Сивĕнмест садăмран вăл, тармасть.

Тĕс кӳрет ăна çулçă çути те,

Çил кĕввийĕ те юрă сунать.

Макăрмасть вăл хăй тусĕ хурашăн,

Хуйхăрмасть йăвине витменрен.

Эй, ыр шăпчăкăм, çывăх юлташăм,

Ăмсанатăп сана чĕререн!

Вăтанчăк хĕр Марине...

Пĕлеесчĕ кăмăлне:

Чунĕ савнă каччăпа

Çумăн ларма вăтанать,

Ял умĕнчех ют яшпа

Чуп тăвашать, савăшать.

Эй, тусĕ, шеремет,

Савмасть тесе кӳлешет.

Аппăш курчĕ, йĕкĕлтет:

— Спектакльте вылять тет.

Хĕрлĕ питлĕ Марине...

Кураясчĕ нар сăнне:

Савнă каччи аллинче

Сăнӳкерчĕк тĕсĕ çук,

Ют каччăсен аллинче —

Шутласа та тупас çук.

Эй, тусĕ, шеремет,

Улталать тет, кĕвĕçет.

Аппăш курчĕ, йĕкĕлтет:

— Хаçат çинчи сăн вăл тет.

Кураясчĕ Марине

Хирĕç тухса илнине.

Хăта чĕнсе юр юрлать,

Кашни килех янратать;

Хирĕç чĕнин — сас памастъ,

Шыра-шыра тупăнмасть.

Эй, тусĕ, шеремет,

Хĕр тухманшăн çилленет.

Аппăш курчĕ, йĕкĕлтет;

— Шупашкартан юрлать тет.

Çураçнă хĕр Марине

Пыратех-шим каччине?

Сăмах татса çураçсан,

Каччи пынă хĕр лартма;

Пушах кайнă çаврăнса —

Тăрантаса хĕр ларман.

Малалла

Каç пулсассăн эпир çемйипех сенкер экран умне ларатпăр. Эпĕ ытларах «Çывăр, Аптраман тавраш» телекăларăма килĕштеретĕп.

Пĕррехинче çак кăларăма курнă чух ман çумра выртакан кушакăм телевизор патне кайса ларчĕ, унта кĕрсе çухалчĕ. Эпĕ макăрма пуçларăм. Унтан аллăма телевизор ăшне чикрĕм, унта кĕрсе тăтăм.

Кунта пысăках мар пӳрт ларать. Алăка уçса кĕтĕм. Унта ват кушакпа ман кушак калаçса ларнине курсан — питĕ тĕлĕнтĕм. Вĕсем мана кучченеçсемпе хăналарĕç.

Кайран киле таврăнасшăнччĕ, анчах çулне пĕлместпĕр. Ват кушак пире Шупашкара ăсатса хăварчĕ. Хулари пĕр пысăк çурта кĕтĕмĕр. Унта Мумукпа Пĕçук тата Юмахпи варенипе чей ĕçсе лараççĕ. Мумук пире курсан савăнчĕ. Пĕçук ман кушакпа калаçма, выляма пуçларĕ. Мумук манран ăçта пурăннине ыйтрĕ. Эпĕ ăна хам çинчен каласа патăм, килти тата вăрманти чĕр чунсемпе паллаштарма шантартăм.

Кĕçех эпир пурте пĕрле инçе çула тухрăмăр. Тепĕр талăк пек çӳресен киле çитрĕмĕр. Çĕнĕ юлташăмсене эпĕ килти выльăх-чĕрлĕхпе паллаштартăм. Кайран кĕрхи вăрмана çул тытрăмăр. Унта пĕр йывăç çинче пакша йĕрсе ларнине куртăмăр.

— Пакша тус, эсĕ мĕншĕн макăратăн? — ыйтрăм эп унран.

Малалла

Эс калатăн:

Кирлĕ çирĕп тус-тăванлăх,

тутине ан çырттăр тĕлсĕр курайманлăх.

Çын шыва путсассăн, аллуна эс султăн:

Çавă кирлĕ терĕн, лехлетсе çеç култăн.

Çын парсассăн çăкăр — çăтăхса илетĕн,

хăв ăна кайран эс мăн чулпа перетĕн.

Çавă кирлĕ тетĕн, шăл йĕрсе утатăн,

çын инкекĕнче те киленӳ тупатăн.

Çамкуна пĕретĕн, тыткалатăн ăслă,

эс мораль çинчен те вăтанмасăр йăслăн.

Сикчĕллĕ ултавăн вăрттăн-хĕрттĕн йĕрĕ

сан хыçран юлмасăр, пур çĕре те кĕрĕ.

Чун рентгенĕ витĕр кăларса пăхсассăн,

куртăм чăн сăнна эп, хаш! сывларăм ассăн.

Çуралчĕ шик: тен, вăхăтăн хаччи

Пуш сăввăма касса кĕскетĕ шелсĕр?

Йĕркем ан пултăр сумсăр çил ачи,

Ăсталăх уйĕ, эс ан лар çĕмелсĕр!

Кил, пĕчĕк пĕлĕт, мăнтăркка ача пек,

Çĕн уйăхăн шур кăкăрне ĕмме!

Ыр-сывă чух, ма пурнăçран эп чакăп?

Шырам-ха вĕçĕм çĕнĕ кĕввĕме.

Юл, пӳлĕм, юл, сĕтел! Эсир-и

Пуççаптарма пултарăр халь мана?

Калам: эсир çук пултару пушхирĕ...

Тен, хам та эп вăрмансăр тăмана?

Хам çĕршер хут сăнланă сив чулра та

Тупам хальччен асăрхаман шевле:

мана çав чул шăпи те шухăш патăр...

Тула! Пите, хĕвелĕм, писевле.

Эппин, куçра сенкер тĕтре пек явăн,

каçхи тӳпе! Кашни турат çинче

ман шухăш ярăнтăр чуччу!

Эх, явăл, —

аван-çке пултарулăх сăпкинче.

Ăна хăшсем халтан кайса шыраччăр

хваттер читлĕхĕнче пукан хĕртсе.

Унпа вĕсем тĕл пулас çук: сар каччă,

ăслах пулсан, ларать-и хĕр кĕтсе?

Кунçул вăрманĕ, ум тулли илемĕ

Малалла