Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Юрататăп сана, сумлă иккĕ.

Эс ыт мар, яланах эс тĕкел.

Эс вĕç-хĕрсĕр инçет, эсĕ чикĕ,

Юрату çутнă уйăх-хĕвел.

Мăшăрпа çеç пĕччен çын малашĕ,

Яланах çывăх тусшăн кĕреш.

Хĕпĕртет епле амăшĕ-ашшĕ,

Сăпкара ярăнсан йĕкĕреш.

Мăшăр куçăн, ун хĕмлĕ илемĕн

Хăватне ĕненсе тăр чунтан.

Эс хăрах çунатпа çĕкленеймĕн

Чăн телей тӳпине нихăçан.

Кил, юлташлăх, пĕччен шăнса ан тăр.

Ĕмĕр иккĕн пулар-и пĕрле?

Икĕ пит текенни çеç путлантăр,

Иккĕрен вăл суйлатăр пĕрне.

Иртнĕ вăхăт, ялан манра пурăн.

Харсăр çамрăклăх килнĕ пĕрре.

Кăвак тутăр çинчвн хунă юрă

Тутăр пек вĕлкĕшет чĕрере.

Астăватăп: чĕтренчĕ чĕр çулçă,

Таврăнмашкăн чипер çул сунса.

Эпĕ кайрăм вăрçа, тусăм юлчĕ,

Станцăра кăвак тутăр сулса.

Эп кăна-и? Ăсаннă пин-пинĕн

Аслă пурнăçшăн вилĕм хирне.

Кăвак тутăр çума эпĕр илнĕ,

Туслăхпа юрату парнине.

Тутăр юрă пулса вăрçа кĕчĕ.

Çĕнтерӳ тертлĕ çулĕ çинче

Курайманлăх çеç мар, таса вĕчĕ

Вăл çуратрĕ салтак чĕринче.

Çунчĕ вутлă чĕре юратасшăн,

Яланах эп илетĕп аса:

Куçне хупрĕ сар вырăс юлташăм

Савнă хĕрĕ çинчен юрласа.

Иртет ĕмĕр, тăнлав ĕнтĕ шурă.

Пурпĕр яшлăх пырать ĕмĕре.

Вăрçăра çунатне сарнă юрă

Кайăк евĕр вĕçет чĕрере.

Вăл кун-çул тӳпинче вĕçсе тăтăр.

Çавăнпа, майласа пуç тавра,

Савнă тусăм, çыхсам кăвак тутăр,

Ĕмĕр çамрăк шутлар хамăра!

Ак туянать пĕри алса.

Самант куç килчĕ хуралса.

Асилӳре — асап, инкек...

...Инçеччĕ вăрçăран кил енĕ.

Ална эс, кăкăр ачи пек,

Питех типтерлĕн пиеленĕ.

Кăвар пăта çапать суран,

Куçра — те ункă, те кĕлентĕр...

Салтак паекĕ юлманран

Ăша яманччĕ пĕр хĕлхем те.

Ах, çилĕ сивĕ, пăр ураллă.

Ăçта кĕрсе кăштах канас?

Асăрхамасть сана Канаш, —

Кантăкĕсем кӳтсе шуралнă.

Пасар та ларнă пасарса.

Сутас тесе салтак мĕн салтĕ?..

Суранлă ал шăнмасть ахаль те,

Çăва патне хăрах алса!

Чипер аппа, тавар туян.

Хакне-шывне... пĕр-ик паранкă,

Пĕçернине, хурса парсан та...

Çапла, çименччĕ-ха паян.

Аппа çине, эп хам хурланнăн,

Сасартăк пăхрăм тĕлĕнсе:

Ман алсапа питне хупланă,

Йĕрет вăл сассăр, чĕтренсе.

Унран камах ыйтмашкăн хăйĕ?

Эп сисрĕм хурлăх пуррине.

Аса илет пулех вăл хăйĕн

Фронтра пуç хунă мăшăрне.

Çак саманта епле чун манĕ?

Малалла

Белорусси, паттăр Беларуç.

Ял-хуласерен кунта çӳрерĕм.

Ĕшенсен те хупăнмарĕ куç,

Каç выртсан та ыйхăм вуç килмерĕ.

Пĕр кил-йыш пек туслă пур этем.

Хуçайман чуна палач ĕрлевĕ.

Пур çĕрте те пурăнăç, илем.

Мирлĕ ĕç, сисеп, — кашнин тĕллевĕ.

Илтнине хам куçăн курнăран

Хыт хумхантăм, шухăшпа тертлентĕм.

Тарăнланчĕ чĕремри суран,

Курайманлăхпа тулса хĕмлентĕм.

Шĕкĕлчерĕ вĕçĕм чунăма

Çуннă ялăн хурлăхĕ, асапĕ.

Ӳт пĕçерчĕ, лекрĕм çулăма...

Эй, Хатынь, сана халь пуç таяп эп.

Курнипе те йывăр чăтасси,

Пăчăртать тавран кĕрен ялтравĕ.

Илтĕнет йыхравлă чан сасси,

Вилнисен ку — вилĕмсĕр йыхравĕ.

Сив гранит та куççульпе йĕрет.

Мраморта — Хатынь, Ляор та Рудни...

Ялĕ çук. Юпа çеç рет те рет,

Сахал мар вĕсем кунта, куратни.

Вĕçĕм-вĕçĕм çын килсе тăрать.

Чечексем кăвар тĕспе çунаççĕ.

Хăй сыввишĕн пĕтĕм паттăра

Кашниех чун патĕнче усрать-çке.

Малалла

Коля тахçанах кукашшĕпе кукамăшĕ патне юнашар яла кайса курасшăнччĕ те ак паян çула тухрĕ. Урамра хĕвеллĕ çанталăк, питĕ сивех те мар. «Манран салам кала! Каялла чипер çаврăнса çитмелле пултăр», — кăшкăрчĕ ăна амăшĕ Галина Николаевна аякран.

Часах Коля хăйсен ялĕнчен тухса уй тăрăх юртан тасатнă çулпа малалла утрĕ. Йĕри-тавра шап-шурă, инçех мар вырнаçнă вăрман çеç тĕксĕммĕн ларать. Утать те утать ача, пилĕк çухрăм каймалла унăн.

Тăруках Коля вăрмантан хура мĕлкесем тухнине асăрхарĕ. Хайхисем ун еннелле çывхарнă май яш хăраса ӳкрĕ: умра — кашкăрсем! Çăткăн чĕрчунсем ун çулĕ çинех тухаççĕ. Ним тума пĕлмерĕ каччă. Вăл хир варринче, ялсем инçе, тарса ӳкме çук. Кашамансем çывхарсах пычĕç. Акă пĕри йĕкĕт çине шăтарасла пăхать. Унăн куçĕсем сивĕ, хаяр. Çав вăхăтра тăван культура урокĕсенче вĕрентекен чăваш туррисем çинчен каласа пани аса килчĕ те, юлашки улăм пĕрчинчен çакланса юлас тенĕн, хыттăн, пĕтĕм вăйран кăшкăрса ячĕ Коля: «Пихампар, чар хăвăн йыттусене!» Хура вăрман енчен сасартăк хаяррăн темле чĕрчун уласа ячĕ. Каччă сасă еннелле пăхрĕ те тем пысăкăш шурă кашаман йывăçсем хушшинчен уя тухса тăнине курчĕ. Ăна асăрхасан ыттисем унталла çаврăнчĕç, хирĕç тем хуравланăн сасă пачĕç, кайран ката еннелле çил пек вĕçтерчĕç. Коля анраса кайрĕ те тăнне çухатрĕ.

Малалла

«Кала, юлташ, мĕн хаклă саншăн

Хальхи пуян çак тĕнчере?» —

Тесе ыйтсан, сывламăп ассăн,

Эп калăп пат:

ТĂВАН ЧĔЛХЕ!

Унпа чĕвĕлтететĕп эпĕ

Ик-виçĕ çулхи ачапа,

Кун-çул пирки хĕрсех пуплетĕп

Хура-шур курнă ватăпа...

Атте-анне чĕлхи, çиç ĕмĕр!

Эп сансăр — хăрăк тунката...

Чĕлхе пулсассăн та ЧĔЛХЕСĔР,

Эп СУККĂР, куç пулсассăн та.

Чăваш хĕрарăмĕ!

Илемлĕ эсĕ, паттăр, —

Эп пат татса калатăп сăмаха.

Эс мĕн чуль ача çуратса патăн

Çĕршыври çĕр тĕрлĕ халăха!

Чăваш хĕрарăмĕ!

Ĕçчен те эсĕ, ырă,

Татах калатăп: сăнупа - чечек.

Тен, çавăнпа нумай çуратрăн вырăс,

Чылай ӳстертĕн пушкăрт та узбек...

Тур сывлăх патăр,

Мĕн шăтнийĕ — ӳстĕр,

Çаран çинче хитре кашни çеçке.

Ман темшĕн ытларах курас килет-çке

«Анне! Анне!» тесе чĕнен пепке.

Ӳрĕк-сӳрĕклĕх, эс тар,

Халĕ кунĕ шăрăх мар.

Чĕпĕтсе тухать ĕç тарĕ,

Кĕпене касать çав тар.

Вăл пире, тен, тарăхтарĕ —

Тарăхмашкăн кирлĕ мар.

Пĕр унра — çын пархатарĕ,

Тарăнрах, юлташ, кастар!

Çак тăварлă, йӳçĕ тар

Ĕмĕр-ĕмĕр тăрантарĕ,

Çĕн кăпе те тăхăнтарĕ,

Тивĕç тĕк — чапа кăларĕ!

Эй, сăваплă, силлĕ тар!

Нихăçан ан йăлăхтар,

Çĕн хăват ĕçре эс пар,

Пĕр санра çеç пархатар...

Тарăнрах, юлташ, кастар!

1917 çул пуриншĕн те тертлĕ пулчĕ. Вăрçă чарăнасса кĕтсе илеймерĕç çынсем. Мишшан пурнăçĕ те хĕсĕнсех пычĕ. Амăшĕ укçа-тенкĕпе пулăшаймарĕ, килĕнчен ывăлне çăкăрсăр пуçне нимĕн те парса яраймасть. Юрать хваттер хуçи, Порфирий Петрович, хăй çемйипе пĕрле сĕтел хушшине ларткалать. Сăвă çырма та пăрахрĕ Мишша, ытларах фроятран килекен хыпарсемпе кăсăкланать.

Уесри хăрушсăрлăх комитечĕ А. Абалымова йĕркесĕрлĕхсемпе тата халăх пăлханнипе çителĕксĕр кĕрешнĕшĕн комиссар ĕçĕнчен хăтарчĕ. Ун вырăнне К. Ольшановские, çар çыннине, уйăрса лартрĕç.

Влаçа илнĕ-илмен Ольшановский уес комитечĕн ларăвне ирттерчĕ. Унта пухăннисем вăл хистенипе ятарлă йышăну турĕç: «Вăрçа тăшмана çапса аркатичченех тăсмалла».

Шкулта учительсем Вăхăтлăх правительство халăхшăн тимленине ĕнентерме пăхрĕç, çынсемшĕн тăрăшнипех вăрçа чармасть имĕш, Çĕршывсен хирĕçĕвне Америкăн Пĕрлешӳллĕ Штачĕсем кĕрсе кайни çинчен хыпар çитрĕ. Инçет Америка пирки Мишша вулакаланă-ха, Курие те сахал мар калакаласа панă. «Вĕсене тата мĕн çитмен?» — тĕлĕнет вăл.

Пăтранать Мишшан шухăш-кăмăлĕ. Вĕренӳ пит туртми пулчĕ, шӳтлесси манăçа тухрĕ. Кассăн-кассăн ыйхи вĕçет. Хăйне ӳпкелесе те илет: вăрçăра паттăра тухма май пур чухне кунта выçăллă-тутăллă нушаланмалла.

Малалла

Петĕр авланчĕ пĕрре çуркунне,

Каларĕ йăвашшăн вара арăмне:

«Анчах ытлашши ачасем кирлĕ мар,

Пырать хăть пĕрре — хăш чухне йăпанма...

Чăрмавĕ, темскерĕ — ăçта вĕсемпе!

Пурнар-ха чипер çеç яшпа пике пек».

Анчах Марине тăнламан Петĕре;

Пĕр харăс çуратрĕ ик ывăл — йĕкреш.

Мĕн тăвăн?.. Çилленчĕ хай Петĕрĕм ман.

Пĕрне чиперех алла тытрĕ курма,

Хăяккăн куç хыврĕ унтан теприне...

Пăхать те — хавассăн кулать Марине.

«Мĕн тăвăн, — тет Петĕр, — пулать вĕт инкек.

Анчах та хитре ачисем... чечек пек...

Ăçтан-ха çакланнă вĕсем ман тĕле?..

Пĕлесч... ман виççĕмĕш пулĕ епле?»

Çуралчĕ ак виççĕмĕш... Петĕр пăхать:

Ак ку-мĕн татах та хитре курăнать: —

Куç-пуçĕ шăрçа пек, пит-куçĕ — çырла!..

«Пĕлесчĕ, тепри мĕнлерех-ши пулать?..»

Нумай çулсем иртрĕç... Ман Петĕр пурнать.

Кĕçех ун вуниккĕмĕш, хĕр çуралать.

«Вунвиççĕмĕш пулеччĕ, тен, лайăхрах,

Анчах та эп мар, Марине айăпра...

Малалла