Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çинçе ураллă çумăр тăпăр-тăпăр,

Тиха пек,

Вăрманта тĕпĕртетет.

Çăвар тулли шыв сыпнă пек хырлăх

шăпăрт.

Ав, çĕмĕрт çеç,

Çӳçеннĕскер, чĕтрет.

Хыр лăссисем çинче йăлтăртатаççĕ

Хăлха çакки пек шыв тумламĕсем.

Ăна татса илесшĕн кармашаççĕ,

Аллисене тăсса,

Шур чечексем.

Тураттине çунат пек сарчĕ чăрăш, —

Кăркка ами пек ларчĕ хутланса.

Пусарăм чĕпписем пек,

Ушкăн кăрăç

Ун хӳттине вырнаçрĕ хуçланса.

Ăраскалсăр шăпа пĕрре те пуçран шăлмарĕ Мишшана. Ура хурсах тăчĕ.

Пуçĕ çине йăтăнса аннă инкек чулĕ çĕр çумнех пăталаса лартасшăн пулчĕ мар-и?! Ура чирĕ Мишшана йăлтах сусăрлатса хăварчĕ. Арçын ача пурпĕрех парăнмарĕ, кĕрешрĕ, шăлне çыртса чăтрĕ. Чирĕ вара çыпçăнчĕ те уйрăлма шутламарĕ те.

Ашшĕне тытса кайиччен пулчĕ-ха ку. Çĕртме уйăхĕн ăшă кунĕсем тин çеç пуçланнăччĕ. Мунча хутнăччĕ килĕнче. Мишшапа Кури мунча кĕрсе тухма ĕлкĕрнĕ. Унччен те пулман — Насаркка Çтенкки юланутпа вĕçтерсе çитнĕ. «Атьăр выртмана! Мишша, пыратăн-и?!» — урамран кăшкăрнă вăл. «Пăртак тăхта!» — тенĕ Мишша. Унăн аллинче хачă вылянă. Çăвăнса тасалнăскер, лăпсăр-лапсăр ӳссе кайнă çӳçне тăнлавĕ çинчен касма тытăннăччĕ вăл. Анчах мунча умĕнчи сак çинче выртакан ашшĕ ялт сиксе тăнă. «Эс мĕн, çӳç касса тăратăн тата! Хула майри пуласшăн-им?! — хар кăшкăрса пăрахнă хĕремесленсе. — Халь, ачам, çуллахи вăхăт! Пиншак ил те чуптар!..» «Эх, Куçма, — тенĕ Укахви ассăн сывласа. — Мунча кĕрсе тухнă-тухманах выртмана кайрĕ-çке Мишша. Çарран тата. Шăнса ан пăсăлтăрччĕ вăл! Темшĕн ăш вăркать». Упăшки сивлеккĕн пăхкаласа çапла каланă: «Мишша выртмана пĕрре çеç кайман. Пĕччен мар вăл. Насаркка Çтенкки те унпа пĕрлех ут пăхать. Мĕнрен хăратăн? Ял хыçĕнчен инçех мар-çке вĕсем». Укахви пăлханчăк ăш-чикне пытарма пултарайман: «Çил çурçĕртен вĕрет. Сивĕтме те пуçларĕ. Сисместĕн-им? Тӳпере тăм пĕлĕчĕсем кăвакараççĕ». Куçма хăнк та сикмен: «Ан тĕлĕнтер, — тенĕ вăл. — Çĕртме уйăхĕнче тăм ӳкнине халиччен курманччĕ-ха эпĕ». Укахви çапла ăнлантарнă: «Виçĕм çул Çимĕк умĕн тăм ӳкнине астумастăн-им? Мишша пĕчĕк-ха. Вунă çулта çеç. Шăм-шакĕ тĕрекленсе çитеймен». Куçма чĕнмен. Ахăртнех хăйĕн йăнăшне ăнланса илнĕ.

Малалла

Тундра, тундра —

Шап-шур океан,

Ыткăнать пăлан хыççăн пăлан,

Пĕр кĕтӳ —

Ваттисем, вĕттисем.

Çулсăрах вирхĕнеççĕ вĕсем.

Тарăн юр ăшĕнче,

Пĕр йĕрпе —

Çын хыçран хăвалать йĕлтĕрпе.

Чупрĕç, чупрĕç юра аштарса.

Çын çапах та пырать çывхарса.

Ак тăп чарăнчĕ ватă пăлан, —

Пăшалтан-и тарса хăтăлан?..

Шурă кăпăк тумлать тутинчен,

Куç илмест хăй умри çын çинчен.

Шухăшларĕ пуль:

«Пурнăç тарам,

Ăрăва çеç çăлса хăварам»...

Кĕрĕслетрĕ пăшал хаплатса,

Çĕре ӳкрĕ пăлан лаплатса.

Тундрăра, тундрăра, тундрăра

Сивĕ çил шăхăрать çак юрра.

Аннеме асăнса

Эй, аннеçĕм! Куççульпе çăваттăн,

Йăпататтăн лăпкаса мана:

«Аçунтан юлайрăмăр тăваттăн...

Пултăрччĕ çеç лăпкă самана...

Çитĕн сывă, паттăр пулччĕ, ывлăм!

Ĕмĕр сакки питĕ сарлака.

Çын шутне кĕрсессĕн ыррăн-сыввăн,

Юрăхлă эс пулăн салтака».

Фашистсем килсе кĕрсен нумаййăн

Ирĕклĕ çĕршывăмăр çине,

Тухса кайрăм, эс ыр суннă майăн,

Тухса кайрăм халăх вăрçине.

Ах, ăçта кăна пулмарăм пулĕ!

Çитрĕм Анăçа та Тухăçа...

Ӳтĕме шăтарчĕ виçĕ пуля...

Асăмран вăл тухмĕ нихăçан.

Штыка штык тăшман çине кĕреттĕм

Шăп вунсаккăр тулнă вăхăтра.

Хама хам: «Ан авăн, шĕшкĕ» теттĕм

Пруссире е вутлă Карпатра.

Кенигсберг енне мĕнле манайăп?!

Ĕмĕр асра пулĕ Порт-Артур:

Çĕнтерӳ башни çине штыкпа эп

Чăвашла çырни те унта пур.

Тавтапуç, аннеçĕм, паттăр турăн —

Çĕнеймерĕ ирсĕр çичĕ ют.

Эпирех çĕнтертĕмĕр маттуррăн,

Малалла

Юрлă-çумăрлă çанталăк

Тăват çул алхасрĕ тек:

Юнлă-çулăмлă çулталăк —

Кашниех çур ĕмĕр пек.

Юрĕ-çумăрĕ татахчĕ...

Пуля — кĕтнĕ çимĕç мар.

Кашни пуля — пĕр салтакчĕ,

Ман юлташчĕ, нимĕç мар.

Урлă-пирлĕ шăхăратчĕ,

Суккăр пуля ши те ши!

Ман пуçа вăл шав шыратчĕ —

Тупĕ-ши те тупмĕ-ши?

Ах, аннем, вилес килместчĕ

Ют çĕрте вунсаккăрта!

Пурăнас тесех сикетчĕ

Яш чĕреçĕм кăкăрта.

Хамăр çĕр енне пăхаттăм

Вĕçмен чух хăруш йĕтре,

Хамăр кил тĕлне шыраттăм

Ăш вăрканă сехетре.

Ман чĕрем сире сунатчĕ:

«Пултăр ирĕк ĕмĕр сыв!»

Хамăр кил пек туйăнать-çке

Манайми Тăван çĕршыв.

Çавăнпа эп тупа турăм

Çапăçмашкăн çич ютпа,

Фашиста хăйне тĕп турăм —

Ан юнатăр тек вутпа!

Каçарсам, аннем, кӳмерĕм

Парнесем ют çĕршывран:

Хаклăран хакли вăл терĕм,

Çĕнтерӳ — парнеçĕм ман!

Кам сана, мăнтарăн, лăплантарĕ-ши,

Кам хăйса калайĕ хĕрхенсе:

«Чи асаплă, чи сăваплă салтак амăшĕ,

Ан хурлан, ан йĕр», — тесе?

Кашни вăрçă саншăн — чун çунтармăшĕ.

Салтакран çыру та, сас та çук...

Эс мĕнле кăна çунман пуль, салтак амăшĕ,

Пĕр хыпарсăр кĕтнĕ чух?

Эс мĕн чухлĕ халь те макăрман-ши,

Курманни тата мĕн юлчĕ-ши?

Паттăр эсĕ ывăлу пек, салтак амăшĕ,

Пуç таять сана Çĕршыв.

Асаннен чăнлăхĕ.

— Ванюш, хăш ялтан эсĕ? — тăван тавралăха вĕрентекенĕн сасси çепĕççĕн, ăшшăн илтĕнет.

— Катĕркассинчен, — хăюллăн тавăрать арçын ача.

— Катăркасран эппин, аван, — вĕренекенсем тĕлĕнсе пăхнине ăнланса унтан вăл ытарлăн хушса хучĕ. — Ĕлĕкрех ăна çапла каланă та. Мĕншĕнне вара хăвăра тĕпчеме, тупма сĕнесшĕн, çитес урокра çак ыйту патне таврăнăпăр.

Уроксем пĕтессе чăтăмсăррăн кĕтрĕ Ванюш. Пуçĕнчен асламăшĕ каланă сăмахсем тухма пĕлмерĕç: «Эх, манăн Катăркасăм!» Акă мĕншĕн вăл мăнукĕ тӳрлетсе каланине те илтмĕше перет. Апла йăнăшмасть! Мĕн пытарать ватă асанне?

Юлашки шăнкăрав янăранă-янăраман Ванюш ури çĕре перĕнми килне вĕçтерчĕ. Пахчара кăштăртатакан асламăшне асăрхасанах ун патне васкарĕ.

— Асанне, мĕншĕн эсĕ вĕçĕм яла Катăркас тетĕн? Çитменнине вĕрентекен те çаплах каларĕ. Тупсăмне тупма, вăрттăнлăха уçма пулăшсамăр мана.

Калаçу вăраха тăсăлассине ăнланса ватă хĕрарăм пĕрене çине вырнаçрĕ. Юнашар — йăм хура çӳçлĕ, çĕмĕрт куçлă мăнукĕ.

— Ĕлĕк-авал кунта ял таврашĕ пулман. Çынсем Енĕш юханшыв хĕрринче, Куснар ялĕ çывăхĕнче пурăннă, — сăмахне пуçларĕ кинемей. — Енĕш çинче шыв арманĕ те пулнă. Тĕрĕсрех унччен маларах тата урăх вырăнта вырнаçнă пулнă. Анчах унта ĕçме таса шыв пулманнипе çынсем шыв, пурăнма меллĕ условисем шыраса куçса çӳренĕ. Хальхи Катĕркасси вырăнĕ вĕсен кăмăлне кайнă. Шывĕ, сăрчĕ юнашар, çĕр пулăхлă, пуян. Йывăçсем те кашласа ӳснĕ, уйрăмах катăркас тĕмми. Çынсем унăн тураттисенчен кил — тĕрĕшне шăлса тасатма шăпăр çыхнă. Шăпах катăркасран Катĕркасси пулса кайнă та. Кунта пурăнакансем ăна хăйсем майлă, çемçерех калама тытăннă. Енĕшĕн çăл куçне тупнă. Çыран хĕррипе тапса тăнă тейĕн сиплĕ çăлкуç шывĕ. Катĕркассин кивĕ масарĕ патĕнчен инçе мар кӳлĕ те пулнă.

Малалла

Çакăнта, Тикки енче,

Станци пур — Пăва.

Халь тăнлатăп умĕнче

Ĕçлĕ шăв-шава.

Пит чылай кайни кунтан

Эпĕ тĕнчене.

Пурпĕрех Пăва тăван,

Çывăх чĕрене.

Таврăнап-и çаврăнса

Эпĕ хăш чухне,

Савăнса илеп шăлса

Тунсăх куççульне.

Çакăнта юлап анса

Эпĕ пуйăсран.

Майĕпен утап канса

Кив сукмакпалан.

Пурччĕ ман кунта туссем:

Дик, Сергей, Абрар.

Креазотлă çи-пуçсем

Халь те манăç мар.

Курăнать улшу нумай,

Пурнăç хальхилле.

Шăпчăк çеç юрлать пĕрмай

Пурпĕр кивĕлле.

Макăрать сак-сук çаплах,

Хурлă сассипех.

— Хук! та хук! — тет татăлсах

Утлăх тăршшĕпе.

— Килтĕн-им? — тесе мана

Хапăллать утут.

— Ан çемçет, поэт, хăвна,

Паттăрла, — тет, — ут.

Кĕç çитеп тирек патне,

Куç илми пăхса.

Хирĕç тухрĕ пӳрт умне

Йăмăк ак чупса.

Вăл чипер, аннем тĕслех,

Малалла

Кăтра сăртсем сип-симĕс. Çуркунне.

Юпахсем çӳреççĕ çеремре.

Хура курак вырнаçнă йăвине,

Тăри сикет сенкер тӳпере.

Кĕçенет яш ăйăр витере,

Çӳресшĕн яш ăйăр ирĕкре.

Çурхи шыв-шур тамалнă çырмара,

Сухаçсем тухасшăн акана.

Ама хур та сас пачĕ урамра:

Йышне чĕнет умри лапама.

Кĕçĕнет яш ăйăр витере,

Вылясшăн яш ăйăр ирĕкре.

Хĕр-каччă каçпа тухать урама,

Юррисем янравлă та хавас.

Пуçласассăн ятуллăн ташлама —

Пĕлĕтре вĕçет пек пирĕн кас.

Кĕçенет яш ăйăр витере,

Чупасшăн яш ăйăр ирĕкре.

1995. Кипеккасси

Кĕтне хĕрринчен инçех мар

Вырнаçнă ман ялăм — Тикаш.

Нумайăшĕ илтнĕ паллах,

Пуçланнă тахçан авалах.

Пуçланă яла ик тăван:

Тӳмпек те ун пиччĕш — Тикаш.

«Пукуй» текен вăрттăн урам…

Унта йывăçсем халь кашлаç.

Каçхи вăхăтра лашасем

Çӳренĕ вăрман çумĕнче.

Тӳмпек те Тикаш каçсерен

Кăларнă çиме вĕсене.

Тӳмпекĕн лаши ырханкка,

«Мĕн пулнă санпа, тупата?..»

Çапла тарăхса вăл тухать,

Каçпа лашине хай сыхлать.

Пĕр «маймăл» пырать лашипе

Мĕн–пур вăйĕнчен чуптарать

Тӳмпек усалтан тĕлĕнсе

Ăна сĕтĕрсе антарать.

Тем чухлĕ инкек–синкекне

Çак «маймăл» ярать ун çине.

Кун хыççăн тӳсме çуккипе

Ялтан вăл каять çемьипе.

Тăванĕ Тикаш пурăнать

Кунтах хăй йăхне вăл тăсать.

Ял ячĕ «Тикаш» çакăнтан,

Çак паттăр çынран пуçланать.

Мĕн чухлĕ шыв-шур унтанпа

Юхать те юхать шавласа.

Кĕле те васкать Сăхăта

Кĕтне-çке туртать Атăла.

Малалла