Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Хăвăрах пĕлетĕр, пирĕн ялта сунарçăсем питех нумай пулнă. Кăтра Карачăм, Кусар Матви, Вĕçкĕн Ваççа, Карсак Çтаппанĕ, Çатма Петĕрĕ тата ыттисем те. Чылайĕшĕн ячĕсене те маннă ĕнтĕ эпĕ.

Анчах вĕсем пĕри те ман пек пултарайман. Хăшĕ-пĕрисем хĕлĕпе те пĕр куян тытайман. Хăйсем çаплах кунĕ-кунĕпе çăпата çĕтсе вăрман тăрăх сулланса çӳретчĕç.

Кăтра Карачăм хăйне чи ватă сунарçă тесе шутлатчĕ. Ваттине ватахчĕ ĕнтĕ: пичĕсем пĕркеленсе çитнĕччĕ, сухалĕ кăвакарса шĕвелсе юлнăччĕ, пуç тӳпинче пĕр çӳç пĕрчи те çукчĕ. Çапла пулин те ăна никам та чаплă сунарçă тесе шутламан. Вăл тискер, кайăксен йăлисене те пĕлместчĕ, кашни сунарçах: упа пыл çиме юратмасть, пилеш тесен каçсах каять, тетчĕ.

Кусар Матви тата: манăн асатте те, асаттен аслашшĕ те сунарçă пулнă, тесе мухтанатчĕ. Анчах хăй пĕр куян тытса курмасăрах вилсе кайрĕ.

Вĕçкĕн Ваççа вара суеçтерес тĕлĕшпе пуринчен те ирттерсе яратчĕ. Çавăншăнах ăна Вĕçкĕн Ваççа тесе ят пачĕç. Вăл та, Кăтра Карачăм пекех, хăй ĕмĕрĕнче пĕр куян та тытса курайман пулмалла. Намăс курас мар тесе, вăл яланах пĕччен çӳретчĕ. Юлашкинчен, çак Ваççа кунсерен пĕрер куян çакса килекен пулчĕ, куянне вара çурăмĕ хыçне çакатчĕ те, урам тăрăх ерипен те мăнкăмăллăн утса пыратчĕ.

Малалла

Каллех, чăваш столици, эпĕ санăн,

Каллех ак кĕтĕм хĕрлĕ хапхунтан.

Ют халăх «мун сала» тесе каланăн,

Сана эп мăшкăллаймăп чухăнтан.

Ан тив, ыттин хулийĕ пултăр чаплă,

Кĕрлетĕр хапрăк-савăт таврара.

Эс те ĕмĕр, чăвашăм, чăпта çапмăн,

Эс те çĕнетĕн ват Шупашкара.

Çак кунсенче нумай çĕре эп çитрĕм,

Ытти çырсем чăнах та маларах;

Пуçа чылай çĕн ĕмĕт эпĕ чикрĕм

Ăна кăтартăп час поэмăра.

Аван поэмăра çăтмах илмешкĕн

Ятарласах эп килтĕм паян кун;

Тăван чĕлхемĕрех илемлетесчĕ,

Ăна вĕрсе кӳртесчĕ чĕрĕ чун.

Çутăлас умĕнхи кăвак шуçăм

Çăлтăра лап вĕрсе сӳнтерет.

Анкарти варринчи нӳрлĕ шучă

Сывласа хăпартать тĕтĕре.

Укăлча хыçĕнче симĕс кантăр

Сывлăм сыпнă та ним те чĕнмест.

Çак самант ун ăшне пит аван-тăр

Çарамас пытанса çӳçенме.

Пит аван-тăр çарран, тиха евĕр

Пуç ухса сукмакпа ĕрĕхме.

Анчах çук, чупас çук ĕнтĕ эпĕр,

Ĕлĕкхишĕн кăна ĕрĕхмест.

Чупас çук йăранпа йӳле пилĕк,

Çакас çук хулпуççийĕм çурла.

Кăлăхах-мĕн атте-анне пилĕ,

Кăлăхах уй юрри эп юрлап.

Шанатăп хамăн çăлтăра,

Шалти çутта кăна шанатăп.

Ахальлĕн мар вăл ялтăрать

Çĕрле те, ир те, кăнтăрла та.

Ахальлĕн мар тĕнче çине

Куçа хĕссе пăхатăп эпĕ.

Ман чунăм тӳрĕ кĕпçине

Аваймĕ çуклăх, сум хисепĕ.

Вĕренлеттермĕп эп хама,

Çамка çине тамга картаймĕç.

Чĕрем çинче чаваланма

Сăмахăм чĕрĕ чух — хăяймĕç!

1926, Тахта-Базар

Хисеплĕ ачасем!

Хăвăрах пĕлетĕр, ман атте те, асаттен аслашшĕ те сунарçă пулман. Асаттен аслашшĕ кăна мар, пирĕн пĕтĕм йăхра та ĕмĕрне сунарçă пулман. Çавăнпа манран пурте çапла ыйтаççĕ:

— Çтаппан пичче, эс мĕнле майпа çав тери чаплă сунарçă пулнă-ха?

Тӳррипе каласан эпĕ чаплă та паллă сунарçă пулнинчен нимĕнех те тĕлĕнмелли çук. Мĕншĕн тесен ман пек сунарçă пулма такам та пултарать. Чаплă сунарçă пулма пĕр япала çеç кирлĕ, вăл темĕн те пĕр шутлама пултаракан пуç пулать. Ун пек ăслă пуç пулсан вара такам та чаплă сунарçă пулма пултарать. Анчах манăнни пек ăслă пуç кирек камăн та çук çав. Акă мĕншĕн эпĕ тĕнчери чи чаплă та паллă сунарçă пулса тăтăм.

Ман пуç чăнах та питĕ ăслă. Вăл темĕнле тĕлĕнмелле япаласем те шухăшласа кăларать. Тĕнчери чи чаплă та паллă сунарçă пулмалли шухăша та вăлах шутласа кăларчĕ. Вăл акă мĕнле пулчĕ. Эпĕ ун чухне вунă çулхи ачаччĕ. Эпĕ ытти ачасем пек имшеркке те хăюсăр пулман, атте тăвакан пур ĕçе те хутшăнаттăм, пысăк ачасемпе пĕрле Ямаш вăрманне куянсем йĕрлеме те каяттăм. Тӳрех каламалла: ман пек паттăр ялта урăх пĕр ача та пулман.

Малалла

Чăваш чĕлхи — тăван чĕлхе,

Вăл пирĕншĕн ĕмĕрлĕхе.

Вăл ĕлĕкхи, чи авалхи

Мăн асаттемĕрсен чĕлхи.

Эппин, сыхлар ăна, упрар,

Типсе хăрмашкăн парар мар.

Чĕлхе пĕтсен пĕтет чăваш,

Уйла кăштах, шутла, юлташ!

Пĕрре курсах, чăваш пики,

Хыптартăн çулăм чĕрене.

Çук пуль урăх сан пекки,

Ытараймастăп илемне.

Тухья çиçет пуçу çинче...

Тĕрленĕ шап-шурă кĕпе.

Эс — илĕртӳллĕ кĕл чечек,

Эс — йăрăс пӳллĕ Нарспи пек.

Халăх умне утса тухса

Шăрантаратăн юрруна.

Юрру та сан, сассу та сан

Уçса яраççĕ-çке чуна.

Епле аван-çке эс пурри.

Шăп çавăнпа хитре тĕнче.

Санпа пĕрле телей юрри

Юрлатпăрах пĕррехинче.

"Унăн килĕнче çутă çутрĕç" тенĕ пулăттăм эпĕ ман умра çын мар, çурт пулнă пулсан. Ялкăшма пуçланă куçне камран та пулин пытарма тăрăшмарĕ те вăл.

— Салам! — çиçкĕнчĕ те сассипе, те çутипе.

— Салам... — терĕм те сассăмпах, те шалти тĕттĕмлĕхĕмпе. (Тĕттĕмре, сăмах май, хăлха та илтми пулнăн туйăнать.)

Эпĕ хамăн пуш-пушă сĕмлĕхĕмрен урăх пĕр сăмах та туртса кăларайманнине кура, вăл ман кĕсьене хут татки чикрĕ те куçса çӳреме пултаракан хунар пек утса кайрĕ каçхи хулана çутатса (анчах çутине пĕрле илсе!). Вăл инçеленнĕçем тĕттĕмрех те тĕттĕмрех пулса пычĕ ахаль те сĕм хура каçăм, ун сулхăнĕ çан-çурăма çӳçентерчĕ.

Кайрĕ çав вăл мана пăрахса. Сăмаха çаврăнса пыракан туйăмсене каялла хăйсен хăнăхнă картине хăваласа кĕртме пулать тетĕр-и? Сĕтрен уйран пулать те — уйран сĕте çаврăнаймĕ, кĕрперен пăтă пиçĕ те — пăтăран кĕрпе пулаймĕ. Каялла илсе каякан çул çук. Пур тесе шутласа пăхăпăр. Анчах вăл ăçта илсе кайĕ?

Ачалăха... анне варне... çуклăха... Малалла выртакан сукмакĕ те пушăлăхах ертсе каять... Ухмах эп, ухмах, аташчăк... Çапла вара пĕртен-пĕр чăнлăх тесе йышăнăпăр: каялла илсе каякан çул çук. Анчах манăн мĕн тумалла халь?

Малалла

Кун хыççăн кун — шăвать çулталăк,

Сисместĕн ĕмĕр иртнине.

Тин çеç йĕретчĕ çутçанталăк,

Сарать халь юр çивиттине.

Кĕçех çурхи кунсем пуçланĕç,

Калча ешерĕ хирсенче,

Кăвайт пек çунĕ хĕвел анăç

Пĕрремĕш çумăр çитиччен.

Кайран ыраш пучах кăларĕ,

Çунат туянĕç чĕпĕсем.

Пур чĕрĕ чуншăн çакă мар-и

Чи савăк, кăмăллă кунсем?

Унтан ак пĕрĕхме те пуçлĕ

Вĕт çумăр хăйĕн еккипе.

Тăрнасене сивĕ куççульлĕн

Ăсатĕ пĕлĕтлĕ тӳпе.

Çапла шăвать куллен-кун пурнăç,

Шанас килмест çул иртнине.

Пулсассăн та тем чухлĕ пăрнăç

Аса илетĕн ыррине.

Нумай пулать-и, кăкăр сĕчĕ

Çиетчĕç манăн ачасем,

Портфель çакса шкула çӳретчĕç,

Илетчĕç лайăх паллăсем.

Паян вара хамран та çӳллĕ,

Парнелĕç мăнуксем кĕçех

Татах ача куллиллĕ пулĕ

Кил-çуртăмăр унчченхи пек.

Хĕвел тухнишĕн савăнсассăн,

Илтсессĕн шăпчăк юррине,

Ача утмашкăн тытăнсассăн

Ăнланăн пурнăç илемне.

Тăван çĕрĕм, савнă енĕм,

Ытарми хитре кĕтесĕм!

Сансăр çутă тĕнчере

Ĕмĕрлес çук ĕмĕре.

Пин-пин çăлтăрлă тӳпе

Ялтăрать илĕртӳпе...

Çăлкуçсем тăраç тапса,

Шывĕ тутлă та таса.

Тахçан иртнĕ ĕмĕрсем

Йывăр пулнă-çке, тăван.

Анчах харсăр чăвашсем

Нихăçан та пуç усман.

Савать халăх хăй çĕрне,

Юратать ват Урала.

Ун илемĕпе мулне

Тăрăшатпăр упрама.