Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Сăнарăм эп Тянь-Шань тăвĕсене

çĕрле те, ирхине те, кăнтăрла та.

Хупланă ĕмĕрхи юр вĕсене, кашнийĕ

карнă шурă-шурă чатăр.

Çанталăка кура, çынсем пекех,

тусем те улшăнаççĕ куçкĕретĕн.

Чуна мăнаçлă туйăм килетех -

эс сасăсăр янра кĕвве итлетĕн.

Хуплать-и чĕмсĕр-пĕлĕт тӳпене,

е инçетре аçа çапать-и кĕрĕс!

пăхатăп аякри тусем çине —

çаплах лараççĕ килĕшӳллĕн, тĕрĕс.

Мăн кăмăллă тусем! Чĕре сисет:

вĕсем, тен, иртнĕ ĕмĕрсен оргăнĕ?

Вăл кăмăл-туйăма парать хисеп —

унпа çын нишлĕ шухăшпа вăркамĕ.

Салхуллăн явăнса, тусем тавра

иртеççĕ пĕлĕтсем ним тăваймасăр.

Тем анлăш кăн-кăвак тӳпе вара

чĕнет пек хăй патне ачашшăн, сассăр.

Ту тăррисем каллех шап-шур, таса.

Пĕлетĕп эп: вĕсен тĕнчи те сивĕ.

Тăратăп шăппăн шухăша кайса:

унта мана, тен, самантрах тăм тивĕ.

Анчах та илĕртӳллĕ инçетрен

тусем пĕрех, мăнкăмăллăн чĕнеççĕ.

Капмар хушăкĕсем кăвак тĕтре

Малалла

Йăл кулать çĕн пӳртĕн пысăк чӳречи,

сар шевле сапаççĕ сар пĕренесем.

Пӳрт тени çемьешĕн пурнăç ӳречи,

çĕн пӳрте кĕреççĕ çамрăк аннесем.

Ӳрече нихçан та урапасăр мар,

кăлтăр-кăлтăр чуптăр пурнăç малалла.

Эй, платник тăванăм, тĕпеле эс лар —

тыт сăра тултарнă алтăрна алла.

Таврана салатрĕ сухăр шăршине

сан ĕçчен аллу халь — кӳр-ха, чăмăртам.

Ыталать вăл вĕçĕм сар пĕренене —

хăпартан çурт-йĕр эс пĕтĕм кăмăлтан.

Сар пĕренене эс вĕçĕм ыталан

(Кунашкал чыса, тен, арăму та сан

кураймасть пуль? Шӳтшĕн ан çиллен, тăван).

Сан çине пăхатпăр ăш куçпа, тасан.

Пуçăма тем турĕ çак хаяр сăра —

çĕн пӳрте кĕрсессĕн хырлăх каш-кашлать.

Эй, туссем, юрлар-и! Уçă сассăра

итлессишĕн аллăм чĕлĕх хыпашлать.

Мĕнех калас сире халалласа,

Çĕн ĕмĕрти ытарайми яш-кĕрĕм —

Чăваш çыннин çунатлă ывăл-хĕрĕ?

Ӳссе çын пулăр чунпапа таса.

Мĕскер тытса тăрать ку тĕнчене?

Вăл - юрату. Эсир çакна ан манăр,

Çĕр-аннĕре, тăван çĕре юратăр,

Хисеплĕр ыр сунса ваттисене.

Чăн юрату тăсать вăл ĕмĕте,

Мăшăрсене чун-чĕререн юратăр,

Пĕр-пĕринпе ун чух телей куратăр, —

Хам тӳснине калатăп эп сире.

Усал çынна ан суйлăр, ан юратăр —

Унпа çывăхлансассăн хур куратăр.

Янăрать юрă. Е тем анлăш саралса кайнă çурхи шыв пек хăватлăн та мăнаçлăн, е ыйха пĕлмен шăпчăк шăнкăравĕ евĕр çемçен те çепĕççĕн кĕвĕленет вăл. Хирĕçри çыранран саркаланса çĕкленет те малтан шатра питлĕ Дунай çийĕпе ярăнать, ухăна-ухăна ярпаять, унтан, вĕçсе тăрансан, такама йыхăрнăн аулатса, таврари вăрмансемпе уйсене, çарансемпе улăхсене сапаланса саланать...

Çакнашкал ак кулленех, кашни ирех. Яланах тата — пĕр юрă. Шыв леш енчи шурă чиркӳллĕ мадьяр ялĕн ыйхăран вăранса ĕçе пуçăнмалли гимнĕ, тейĕн çав.

Чăн та тĕлĕнмелле ĕнтĕ. Хĕвел те куçне лайăххăн уçма ĕлкĕреймен-ха, шавлă кун хапхине çывăрса тăртаннă алли-урипе тăпси енчен çеç тĕмкелесе хыпашлакалать, кунта пур, акă, тĕнче музыкăпа тулса ларма та ĕлкĕрнĕ:

Далеко-далеко,

где кочуют туманы,

где от легкого ветра

колышется рожь,

ты в родимом краю,

у степиого кургана,

одиноко и тихо, как прежде, живешь...

Малалла

Пăхатчĕç — çурхи кун пек çутă, янкăр.

Утатчĕç — çăмăлрах шур акăшран-тăр.

Чунĕсенче — эпир уçман тĕнче,

Мĕн чухлĕ мул пытаннă вĕсенче!

Мĕн чухлĕ ăшă туйăм, çепĕç кăмăл...

Халь йывăр асилмешкĕн — маннă çăмăл.

Ăсанчĕç çав хĕрсем хуллен, вăраххăн...

Шăпа, ултавçă пек, вăрă-хурахăн

Пире те, вĕсене те хĕснине

Туятăп эп, курсан хăшне-пĕрне.

Тăм ӳкнĕ хыççăн мăкăнь имшерленнĕн,

Мăн кăмăллă сăнсем халь тĕксĕмленнĕ.

Эпир те, ĕлĕк харсăр йĕкĕтсем,

Лăплантăмăр, теме чунтан кĕтсех.

Çапах хăш чух хыçа пăхса илетпĕр,

«Тепре килмест-ши, çамрăк ĕмĕр?» — тетпĕр,

Анчах... тăри юрлать, шавлать шыв-шур,

Тахçан мĕн пулнă, халĕ те йăлт пур, —

Пĕр канăçсăрлăх çук, хыпса çунни,

Çукран та пур, пуртан та çук туни.

Нумай пĕлетпĕр, тӳрĕ çул шыратпăр,

Апла пулин те, çу хыпма пăхатпăр.

Шанатпăр ăнсăртран, сайра, сахал —

Чунпа та сӳрĕк, ăспуçпа кахал.

Çынна савмастпăр — хамăра савмаççĕ,

Чĕр туйăм палăрмасть, кашни — сăмахçă.

Анчах, кĕр кунĕн сив кичемлĕхне

Малалла

Уй-хир, уй-хир — йăлттам, илемлĕ,

Юмах тĕнчи пек илĕртет.

Хĕвел шевлийĕ çут хĕлхемлĕн:

«Пăхсамăр, куç ан илĕр», — тет.

Чăнах та, тĕлĕнтермĕш мар-и:

Чечек кавирĕ талккăшпех.

Ăçта пăхсан та — сарă, сарă,

Сар тинĕс сарăлнă пекех.

Хавха çĕклерĕ çеç пĕр ластăк

Сар кун çĕршывĕнчи юмах —

Чĕре кăртлатрĕ ман сасартăк:

«Мĕскершĕн савăнан, ухмах?!»

Куратăн, халь вăл — хир хуçийĕ,

Ăна саратнă кукша пуç.

Кула-кула юхать çĕр çийĕн...

Эс пур каласшăн: «Тавтапуç?!»

Шарт сикрĕм. Çуттăн, шуçăм евĕр

Тухать ӳкерчĕк куç умне:

Тыр-пул пуссийĕ вĕçсĕр-хĕрсĕр,

Кустарчĕ савăккăн хумне...

Унтан палт улшăнчĕ ӳкерчĕк:

Уйра — тем çӳллĕш хыт хура.

Мĕнле инкек тухатрĕ, ерчĕ —

Усал çĕнтерчĕ-ши ырра?

Пĕлетпĕр-ха, сăлтавĕ паллă:

Хăварнă уй-хире пушша.

Çум курăк ашкăнчĕ усаллăн,

Халь ак кукша ярать ташша...

Пăхма хитре-ха — куç илеймĕн,

Малалла

Чăваш ачи пулса ялта эп уснĕ,

Калаçнă, вăй вылянă чăвашла,

Ырра та, усала та курса тӳснĕ,

Нихçан пуçа усман çавна пула.

Чăваш пулса ăс пухрăм, пурнăç турăм,

Чăваш Ене эп саврăм яланах.

Чăваш хĕрне савса чунпа эп туйрăм,

Çук, урăх пурнăç кирлĕ мар мана.

Санпа эп чĕвĕл-чĕвĕл калаçатăп

Сасартăк тĕл пулсассăн чăвашла.

Çапла çеç тунсăх чунăма уçатăп,

Яш ĕмĕр тепĕр хут таврăнасла.

Чăваш чĕлхи — чун хуйхипе суйхи.

Чăваш чĕлхи вăл — юрату чĕлхи.

Вăрçă пынă çулсенче,

Астăватăп лайăх:

Пурччĕ Чăвашкассинче

Колхоз Миккалайĕ.

Килĕ-çурчĕ çукчĕ ун,

Çукчĕ ашшĕ-амăш,

Ăçта кайтăр мĕскĕн чун?

Шăпи çапла имĕш.

Кам ачи вăл, кам тавраш?

Пур-и хушамачĕ?

Мана пĕчĕкçĕ Гаврош

Евĕр туйăнатчĕ.

Лутра пӳллĕ. Çаврака,

Хура питлĕ-куçлă

Çакă пĕчĕк çамрăка

Çăлчĕ пирĕн туслăх.

Пуçлăхпа пĕррехинче

Калаçать те ыррăн,

Леш правлени çуртĕнче

Тупса панă вырăн.

Хуралçăпа вăл унта

Шав выртса тăратчĕ.

Хушăран унта-кунта

Ĕç хушсан чупатчĕ.

Ман анне кайран тата

Тĕл пулса калаçрĕ.

Çав кунран ача шкулта

Вĕренме пуçларĕ.

Çĕн фуфайкăпа кĕпе

Ун валли çĕлерĕ.

Тăлăха мĕн пуррипе

Вăй парса çĕклерĕ.

Пулса иртнĕ пек ĕнер,

Астăватăп лайăх:

Ӳссе çитĕнчĕ чипер

Колхоз Миккалайĕ.

Халь ăçта вăл? Кам пĕлет?

Малалла

Эпĕ, улттăри ача, çуркунне асаннепе ял çумĕнчи вăрмана серте татма кайнăччĕ. Вăрманти юр тĕллĕн-тĕллĕн ирĕлсе пĕтменччĕ-ха. Анчах асанне асамçă тейĕн — юртан тасалнă пысăках мар çутă уçланка илсе çитерчĕ: серте вара кунта ятарласа йăран çине акнă пекех — пуçтар та пуçтар.

— Хĕрринчен пуçла татма, шала кĕрсе сиплĕ курăка ан тапта, — хушрĕ асанне. Эпĕ парка та сĕткенлĕ курăка татма пикентĕм. Ывăç тулсан ырă шăршăллă сертене пиччен шкула çӳремелли пир сумкине чышатăп. Асанне серте пуçтарма васкамасть-ха. Пуç çинчи хĕрлĕ-кĕрен тĕслĕ мăкăнь чечеклĕ тутрине хулпуççи çине хучĕ, унтан пилĕк таран ярăнакан сарă çӳçне тураса якатрĕ те:

— Эсĕ, мĕн, сертине пуçтар-ха, эпĕ тепĕр уçланка çитсе килетĕп. Унта çапăсен хушшинче вĕлтрен пулаканччĕ, — терĕ.

Эпĕ пĕлтĕрхи йывăç çулçисем çийĕн шăкăрин ларакан сертене пуçтаратăп та пуçтаратăп.

Нумаях та вăхăт иртмест, асанне каялла кăштăртатса çитрĕ.

— Вĕлтрен тухнă, тăват-пилĕк çулçа çитнĕ, — евитлет вăл. — Тусăмпа та курса калаçрăм, — ăшшăн кулать хăй.

— Кам вара вăл санăн тусу, асанне? — ыйтатăп эпĕ.

— Сана халех ун çинчен пĕлме иртерех-ха, ӳс-ха, тепĕр вунă çултан паллаштарăп унпа. Анчах ку — иксĕмĕр хушăри вăрттăнлăх. Ун çинчен никама та ан пĕлтер. Юрĕ-и?

Малалла

Тăван çĕршыва суйламаççĕ —

Такамшăн та вăл пĕрре.

Тăван çĕршыва пайламаççĕ —

Вăл ĕмĕрлĕх чĕрере.

Лăскать-и ăна çил-тăвăл,

Сар кун-и ăна савать, —

Мала туртакан ăстăн вăл,

Çунат хушакан хăват.

Яш çын-и эсĕ е ватă, —

Элчеллĕ хура самантра

Эс уншăн шывра путатăн,

Эс уншăн çунатăн вутра.

Халь юмăç яма кирлĕ мар-тăр:

«Мĕнлеччĕ-ши пирĕн шăпа?..»

Тĕл пулнă тахçан вырăс-паттăр

Ĕçчен атăлçи-чăвашпа.

Тĕл пулнă, çапла тупа тунă:

Эп — саншăн, эс маншăн пичче...

Пĕрле тăкнă тарăн та юнăн

Палли пилĕк ĕмĕр çинче.

Ак халĕ, уяв-мĕн çитсессĕн, —

Сăваплă, мăнаç сехет! —

Çĕршывăн мĕнпур кĕтесĕ

Пĕр харăс курка çĕклет.

Малтан — асăну куркийĕ,

Ун хыççăн — пуласлăх курки...

Юратнă çĕршыв кĕрекийĕ —

Пĕр аслă çемье кĕреки.

Эпир — çитмĕл çич тĕрлĕ халăх,

Кашнин хăйĕн сăнĕ, йăли.

Пĕртанлăх та туслăх, тăванлăх —

Малалла