Электронлă вулавăш

 

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

 

Йăлтăр-йăлтăр сирпĕнчĕ хĕлхем,

Куçăма шартарчĕ, йăмăхтарчĕ.

Ялт! хыпса илес пек çиçнĕрен,

Иртнине сасартăк астутарчĕ.

 

...Кĕçĕрхи пекех тӳлекчĕ каç,

Çапăçун та лăпкă хăш саманчĕ,

Миномет вут сапрĕ те кас-кас,

Çумăмри юлташăм ман аманчĕ...

 

Хĕм сапса çиçет, ав, айлăмра

Йăмăх çутă халь те тапхăр-тапхăр.

Мина çурăлмасть ман умăмра,

Сварка çути çеç. Вăл питĕ капăр.

 

Шăратса электро хĕмĕпе,

Пăрăхсем сыпать иккен ĕçчен хĕр

Кайĕ газ çав пăрăх тăршшĕпе.

Газ хăвачĕ халь ăçта çитмен-тĕр?

 

Хавасланчĕ хамăн та чĕрем.

Йăмăх çутă ялкăштăр этемшĕн.

Йăлтăр йалтăр çиçтĕр вут-хĕлхем

Мирлĕ куншăн, пурнăçшăн, телейшĕн.

Виктор кунта, çеçенхирти çак пĕчĕк станцие, культурăпа çутĕç шкулĕ пĕтернĕ хыççăн килчĕ.

— Клуб унта халĕ çеç уçрăмăр-ха, — асăрхаттарчĕç ăна культура пайĕнче. — Çавăнпа сирĕн, ĕçе тивĕçлипе пуçарса ярас тесен, нумай вăй хурас пулать...

Вăйне ун, чăнласах та, чылай хума тиврĕ.

Клуб валли уйăрнă пысăк мар шатрунра юлашки вăхăтченех тырă хатĕрлекен пунктăн лабораторийĕ пулнă-мĕн. Ик-виç эрне каярах вăл çĕнĕ çурта куçнă. Çавна май вара ку пӳрчĕ пушанса юлнă.

Виктор такам пурăпа кукăрткаласа пысăк саспаллисемпех «Клуб» тесе çырса хунă чус хăма алăкран кĕрсе тăчĕ те тĕлĕнсех кайрĕ: стена бомба-снаряд ванчăкĕсемпе арканнă пекех ирсĕрленнĕ, урайĕнче купи-купипе çӳп-çап йăваланать... Вара ирĕксĕрех çанна тавăрмалла пулчĕ. Пĕр эрне вăл ним канмасăр тенĕ пекех платниксемпе тата штукатурсемпе тан ĕçлерĕ. Малярĕ те хăех пулчĕ.

Халĕ, акă, клуб хатĕр. Стенасем тип-тикĕс те яп-яка. Кĕтесĕсем катăлса пĕтнĕ кăмака та качча каяс хĕр арчи пекех тăпăл-тăпăл. Уçă чӳречесем умĕнче сĕт евĕр шурă каркăçсем лăпкăн хумханаççĕ...

— Ну, мĕнле, йĕркене кĕчĕ-и пăртак? — Лутра та тултармăш пек тулли кĕлеткеллĕскер, хатĕрлев пункчĕн директорĕ — ăна Николай Сергеевич тесе чĕнеççĕ — урата урлă йăваланса каçрĕ те урай тăрăх мечĕк евĕр кусса кайрĕ. Ара çав, утса мар, кусса. Кĕскерех ураллă пулнăран-и, ăна кирек хăçан та арбуз пысăкăш мăкăрăлса тухнă хырăмĕ сĕтĕрсе çӳренĕн туйăнать.

Малалла

Тăван чĕлхе — ыр чĕлхе,

Тăван анне чĕлхи вăл:

Тăван анне сĕчĕпе

Пирĕн чуна кĕнĕ вăл.

 

Тăван чĕлхе — ыр чĕлхе,

Тăван атте чĕлхи вăл:

Тăван атте асĕпе

Пирĕн пуçа кĕнĕ вăл.

 

Тăван чĕлхе — ыр чĕлхе,

Тăвар каснă чĕлхе вăл:

Тăвансемпе пуплеме

Пылтан тутлă чĕлхе вăл.

 

Тăван чĕлхе — ыр чĕлхе,

Тăвăл хумлă чĕлхе вăл:

Тăшмансене питлеме

Хĕçрен çивĕч чĕлхе вăл.

1

Ĕçпе эп çӳретĕп чăваш ялĕнче —

Çĕн юрă пухатăп ялйыш хушшинче.

Кăçал эп ĕçлерĕм Каçал салинче,

Легенда итлерĕм, вăл — Ленин çинчен.

Çыратăп яланлăх ăна хут çине:

Пĕлсе тăтăр халăх пулса иртнине.

 

2

Хисеплĕ çын — Ленин, Владимир Ильич,

Çĕн кун пехилленĕ ĕçчен çын валли.

Хисеплĕ çын — Ленин, хăватлă чĕре,

Пĕртанлăх пилленĕ, çын тунă пире.

Çавна шута илнĕ ĕçчен чăвашсем:

Парне пухас тенĕ ыр çыншăн вĕсем.

Пĕрле шухăшланă, йышпа пухăнса,

Ходок туса янă çынсем суйласа.

Пуху çирĕплетнĕ чи сумлă çынсем.

Çула хатĕрленнĕ, хумханнă хăйсем:

— Каятпăр-çке, — тенĕ, — Мускав хулине,

Тăратпăр-çке, — тенĕ, — çулпуçăн умне.

 

3

Суйланă йыш кайнă Мускав хулине,

Çитсессĕн пуç тайнă хула илемне.

Чăнах та, Мускавăн илемĕ çук мар:

Курса çӳре, савăн — епле вăл капмар!

Çĕршывăн илемĕ, шур чуллă Мускав —

Пăхса тăранаймăн, мĕн чухлĕ хускав!

Ильич тăван килĕ, Çĕршывăн чĕри —

Малалла

Пĕрремĕш хут ман çамрăк мăшăр

Çăкăр хывать кăмакана,

Çунать тип вутă шăтăр-шăтăр,

Хавассăн пăлхатса чуна.

 

Тăрса атте те чĕлĕм чĕртнĕ,

Анне шăлать хуллен урай.

Паян вĕсен телейĕ çитнĕ:

Тек ĕнтĕ сӳнмĕ хуранай.

 

Сисетĕп, питĕ хумханаççĕ:

Кине-çке янă вут умне.

Халь сăнне мар, ĕçне сăнаççĕ,

Пĕлеççĕ халăх йăлине.

 

«Чаплах пулаймĕ-ха, тен, çăкăр.

Кулач пек пиçмĕ хăпарса.

Çу пек юхса пыран ĕç çук-тăр,

Пĕрремĕш хут алла тытсан.

 

Анчах пуçламăшĕ пит хаклă,

Текех çĕн çын килте ют мар.

Алли ун çыпăçуллă, хапăл, —

Эппин, пулать-ха пархатар».

 

Çапла шутлать кил-çуртăн ашшĕ,

Çавăн пекех шутлать анне,

Çĕнĕ çынра весем курасшăн

Юратнă ывăл телейне.

 

Мĕнех, телейĕм — çакă, курăр.

Кашнийĕ килтĕр хăнана:

Пĕрремĕш хут ман çамрăк мăшăр

Çăкăр хывать кăмакана.

Халĕ пĕлместĕп: е кушак çынтан пурăнма вĕренет, е çын — кушакран?!

Сисмесĕрех юр ирĕлсе кайрĕ. Мулкача ури тăрантарать тенĕ пек, ял çыннине çĕр тăрантарать. Пахчара çурхи хĕрӳ ĕçсем пуçланчĕç.

Пĕр кунхине, ĕçлесе ĕшеннĕ хыççăн, кăнтăрла, тĕлĕрсе кайнă. Анчах тутлă ыйха путнăччĕ, тем кĕмсĕртетни шарт! сиктерчĕ. Куçа чар! уçса ятăм.

Пăхатăп: пӳрт алăкĕ яр! уçă, сĕтел çинче — кĕтмен хăна (самăр сăрă кушак çури).

Урайĕнче мăн çăм атă выртатчĕ. Илтĕм те — петĕм. Çăм атти аслă, кушакĕ — пĕчĕк. Кушак çури çухалса каймарĕ, çăм атă ăшне чăмрĕ. Самант та иртмерĕ — çăм атă тăхăннă кушак çури пăлтăралла тухса шăвăнчĕ.

Тем вăхăтран хайхи каллех вăшт-вашт чупса кĕчĕ, макăрма, ура çумне сĕртĕнме пуçларĕ.

Аса илтĕм: кăнтăрлахи апат юлашки — ăшаланă чăх шăмми-шакки çут хутаçра, йытă валли хатĕрлени пурччĕ. Авă мĕн кирлĕ имĕш кушак çурине, тинех ăнкарса илтĕм. Вара, çитĕрех терĕм, веçех кăларса патăм. Çакна сиссе хăма купи хыçĕнчен тепĕр кушак сас пачĕ. Ку тата мăнтăртарах, аслăрах, сĕмсĕр, тилĕ пек хĕрлемес тĕслĕ кушак аçи пулчĕ. Мяук! мяук! тесе мăрлатса ларать.

Малалла

Çăкăртан пулаймăн аслă

Тенĕ пирĕн ватăсем.

Питĕ тĕрĕс, питĕ ăслă,

Килĕшӳллĕ сăмахсем.

Çăкăрпа çула ăсатнă

Аякка та инçене.

Çăкăрпа чунне вăйлатнă

Ĕççынни — инкек чухне.

Çăкăрпа кĕтсе илейнĕ

Хăнана мĕн ĕлĕкрен.

Çăкăрпа этем телейлĕ

Пулнă ĕмĕр-ĕмĕртен.

Кил-çуртра та хăтлăх пулнă

Çăкăрпа тăвар ларсан.

Пит-куçсем хаваслă кулнă

Кирек камăн та ялан.

Çăкăрпа каятпăр халĕ

Уйăх-çăлтăрсем патне.

Çăкăр—халăхăн вăй-халĕ,

Вăл çĕклет этем ятне!

«Черный крнь умирает на белом снегу.„»

К. Кулиев

 

Çĕр салтак,

Пин салтак,

Рет те рет...

Сар тусан

Хыçалта

Вĕçтерет.

 

«Малалла!

Малалла!» —

Тет трубач.

Ыткăнать

Тăвалла

Юрăпа:

 

«Ыткăнах.

Вирхĕнех,

Урхамах,

Санпа ман

Пĕр тĕллев,

Пĕр сăмах.

 

Санпа эпĕр

Хисеплĕ

Ретре,

Пулас тетпĕр

Ялан

Ирĕкре.

 

Санпа манăн

Тăшман халь

Пĕрре —

Таптаса

Ирсе кай

Ирсĕре!

 

Вĕçтерех,

Вĕçтерех,

Вĕçтерех,

Эп çĕклем

Ялава

Çӳлерех.

 

Вĕçтерех,

Анчах çул-йĕр

Тăрук

Татăлсан,

Çăлтăр евĕр куççулĕ

Типмесĕр юлсан, —

 

Пĕл: санпа эпĕр

Иккĕн

Нихçан парăнман.

Пĕл: санпа эпĕр

Вирлĕн

Кĕрешнĕ ялан.

 

Пĕл: санпа эпĕр

Малалла

Шупашкара килсессĕн хăнана

Пĕрре кăна эп курнăччĕ сана.

Каç. Атăл. Август. Йăлтăркка хумсем

Хумсем çинче —

Йĕпеннĕ çăлтăрсем.

 

Хальччен нихçан курманччĕ чуптуса —

Тăрать пек Атăл хăй те ал çупса,

Тӳпе тăкать пек ик чĕре тĕлне

Чи чаплă çăлтăрсен çут çыххине.

 

Тем йыхăрса, ĕсĕклесе-йĕрсе,

Пăрахутсем каяççĕ те иртсе —

Çухатас мар тесе пĕрне-пĕри

Сывлатпăр пĕр-пĕрин çине вĕри.

 

Шупашкара килсессĕн хăнана

Пĕрре кăна эп курнăччĕ сана.

Эх, каçĕ ăшăччĕ, тĕнчи хитре...

Пулаймăп-ши тепре вунçиччĕре?..

Телейлĕ кĕркунне çаврăнса килчĕ иртнĕ çул маншăн. Мĕншĕн тесен пирĕн пата хăнана Мускавран икĕ сыпăкри аппа курма килчĕ. Эх, мĕн тери хытă савăнтăм эпĕ уншăн. Ара шутласа пăхăр-ха, ăна хам пурăнакан ялта пĕчĕк çул çӳрев ирттереетĕп-çке. Пĕр сăмахпа каласан, эпĕ: экскурсовод та, историк–краевед та, вăрманта ертсе çӳрекен сăнавçă та, кăмпаçă та пулма пултаратăп.

...Пĕр ирхине анне пире аппапа иксĕмĕре кукамай патне юнашар яла çыру кайса пама хушрĕ. Эпир хаваспах килĕшрĕмĕр. Пирĕн çул çывăхах мар. Эпир пахча хыçĕпе анса Пăнтти вăрманне çитсе тухрăмăр.

 

Пăнтти вăрманĕ — тĕлĕнмелле вырăн, кунта ытларах илемлĕ хурăнсем кашласа ӳсеççĕ. Ку вăрман Хирпуç çĕрĕ çинче вырнаçнă, (Чăваш Республикинчи Вăрнар районне кĕрет). Тĕрĕссипе вăл вăрман та мар, уйсене çилсенчен хӳтĕлеме лартнă вăрман тăрăхĕ. Çак вăрман Уравăш чиккинчен пуçланса хĕвелтухăçнелле Анча ял çĕрĕн чикки таран Хирпуç çĕрĕпе Рункă çĕрĕн чикки тăрăх тăсăлать. Сарлакăшĕ 10-12 метр. 1948-1949 çулсенче лартнă хурăнсем халĕ вăрман пек кашласа лараççĕ. Ку хурăнсене ун чухнехи колхоз председателĕ Андреев Пантелеймон Андреевич пуçарăвĕпе лартнă пулнă. Ялта ăна чăвашла Пăнтти тесе чĕннĕ. Унăн ятне хисепе хурса вăл йĕркелесе ларттарнă вăрман тăрăхне Пăнтти вăрманĕ тенĕ.

Малалла