Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Кӳршĕ ялта Ваçук ятлă çын пурăннă. Пурте ухмах тесе шутланă. Вăл çӳллĕскер, сарă çӳçлĕ, кăвак куçлă пулнă.

Акă пĕррехинче вăл вăрмана кайнă. Тулта ăшă пулнă, хĕвел пăхнă. Вăл вăрман тăрăх юрă юрласа çӳренĕ. Кайран вăл «симĕс чĕр чунсене» курах каять. Вĕсем çынсем пекрех пулнă. Вĕсен куçĕсем пысăк, пуçĕ тата пысăкрах, кĕлетки пĕчĕк те симĕс. Пăхрĕ те, хăраса кайрĕ Ваçук. Нумай шутласа тăмарĕ, ялалла вĕçтерчĕ.

Ял халăхне пуçтарчĕ те хăй курнине тĕпĕ-йĕрĕпе каласа пачĕ. Ăна ĕненекен никам та пулмарĕ. Мĕнле кăна кулмарĕç пулĕ Ваçукран çынсем. Ахаль мар ку çынна ухмах тесе шутлаççĕ.

Г. Гейне

Çынсем нумай сăмах пачĕç:

«Пулăшăпăр халь!» терĕç...

Анчах пулăшасса кĕтсе,

Чутах вилеттĕм выçса.

Пĕр çын пулмăн пулсассăн,

Выçсах вилнĕ пулăттăм.

Вăл мана тумлантарчĕ,

Вăлах мана тăрантарчĕ.

Ыталăттăм, чуп тăвăттăм,

Ним тума та çук анчах:

Çак ырă чун эп хамах...

Вылякансем

Петя

Надя туссем, 7-мĕш класра вĕренекенсем.

Сергей

Плутик — Плутари астероид çинчен килнĕ ученăй. Çап-çамрăк, хăлхисм шĕп-шĕвĕр, сăнĕ илемлĕ, куçĕсем хĕп-хĕрлĕ, начаркка, çӳллĕ.

Ĕçсем хĕллехи каникул вăхăтĕнче, 2100 çулта пулса иртеççĕ.

Пĕрремĕш курăну.

Надя пурăнакан хваттер. Пӳлĕмĕ çутă, тап-таса. Чӳрече умĕнче пысăк телескоп ларать. Ачасем пысăк экран умĕнче лараççĕ.

Надя: Эпир Плутари астероичĕ çине выстовкăна кайма хăçан билет илетпĕр-ха?

Сергей: пирĕн малтан расписани пĕлмелле. Хĕвел энергийĕпе çӳрекен поезд вăл еннелле кашни кунах каймастчĕ пулмалла çав (пуçне хыçкаласа илет).

Петя: (савăнса). Эсир мĕн кулянатăр вара? Пирĕн Плутике пĕлтермелле, вăл хăех килсе илсе каятăп тенĕччĕ-çке иртнинче.

Надя: (савăннипе алă çупса). Тĕрĕс-тĕрĕс! Мĕнле манса кайнă-ха эпир! Сергей, эсĕ халех Плутике шăнкăравласа кала. Эпир паянах кайма хатĕр.

Сергей: Пирĕн скафандрсене тĕрĕслемелле. Пĕчĕкленсе кайман-и-ха вĕсем.

Малалла

Çамрăк ача, таса чун,

Салампала тав сана.

Пултăр саншăн çутă кун,

Сирсе сирпĕт тăшмана.

Çитĕн ача, ăслăлан,

Вут чул пекех çирĕп пул,

Сывлăшупа маттурлан,

Шыври пăртан таса пул.

Санăн ăсна, сывлăхна

Çынсем пăхса ăмсанччăр.

Аслă хирте ятуна

Ырă çынсем асăнччăр.

Ырра хирĕç ырă пул,

Курайманна ан парăн,

Иккĕн пулсан, хирĕç кул,

Маттурлăхна палăртса.

Хĕвел анчĕ, теттĕмленчĕ —

Çырма-çатра пытанчĕ.

Сăрт тăррисем шĕвĕрленчĕç.

Симĕс вăрман хуралчĕ.

Кăнтăрлахи çавра çилсем

Хăямата çухалчĕç.

Çынĕсем те, выльăхсем те

Ыйхăпала лăпланчĕç.

Канăçлăха хурал тăма

Уйăх тухрĕ шуралса.

Таса хирсем, тӳлек шывсем

Кайрĕç хуллен çуталса.

Чăтлăх çĕрте çĕр çумĕнче

Чăштăр-чăштăр тутарчĕç —

Сĕм вăрмана вăхăтлăха

Хăй ыйхинчен вăратрĕç.

Çил те вара çилленнипе

Вĕрсе кайрĕ çиелтен.

Кайăксене итлемешкĕн

Тăрăр, терĕ тĕлĕкрен.

Çĕмĕрт çинче шăпчăк ларать

Икĕ турат хушшинче:

Кĕтет вăхăт вăл юрлама

Çуйсăр çурçĕр тĕлĕнче.

Çăлтăрсем те, пĕлĕтсем те,

Шурă сăнлă уйăх та,

Итлĕр, тăнлăр, шăпрах тăрăр,

Çĕр çыннисем, пурсăр та.

«Тре-ле-ле-ле, итлĕр пĕрле,

Пĕр чĕнменшĕн тавтапуç.

Пур еннелле, çӳлелле,

Юр юрласа, сассăм, куç!

Шелттĕм-шелттĕм ăвăс çулçи,

Малалла

Пĕр ирхине эпĕ почта ещĕкне уçса пăхрăм. Унтан хаçатсем илтĕм. Пăхатăп: хаçатсем хушшинче темĕнле çыру пур. Эпĕ васкасах ăна уçса вуларăм. Манăн ыран космоса каймалла иккен. Унта икĕ команда футбол вылать пулас. Малтанах эпĕ хăраса ӳкрĕм. Алă-ура чĕтреме пуçларĕ. Мĕн тумалла? Эпĕ васкасах аннепе канашласа пăхрăм. Анне мана космоса вĕçме ирĕк пачĕ.

Акă кĕтнĕ кун çитрĕ. Пӳрт умне çăлтăр евĕр çутатакан турилкке анса ларчĕ. Манăн чĕре сиксе тухасла тапать. Нумай та вăхăт иртмерĕ, эпĕ турилкке ăшне кĕрсе те вырнаçрăм. Ман умра темĕнле симĕс кĕлеткесем тăраççĕ, хăйсен чĕлхипе темĕн пăшăлтатаççĕ. Акă асамлă турилкке тапранса та кайрĕ. Часах эпир тĕлĕнмелле илемлĕ вырăна анса лартăмăр. Кунта юмахри пекех туйăнать. Тĕрлĕ-тĕрлĕ йывăçсем, чечексем ӳсеççĕ.

Эпир машинубус ăшне кĕрсе лартăмăр. Ку транспорт питĕ хăвăрт çӳрет. Савăнпа часах стадиона çитрĕмĕр. Стадионра пурте мана кĕтеççĕ иккен. Кунта паян футбол мачтĕ иртмелле. Икĕ команда вăй виçет: «Юпитер» тата «Марс». «Юпитер» ушкăнри вăйăçăсем çăмламас хӳреллĕ, пысăк сăмсаллă, хĕрлĕ ӳтлĕ. «Марс» командăри футболистсем пурте вăрăм хăлхаллă, пысăк куçлă тата сарă ӳтлĕ.

Малалла

Тинĕс-океан çинчен

Вуламашкăн кăмăллатăп.

Кĕнеке алла лексен

Унăн тĕнчине путатăп.

Шыв лăпланчĕ, тикĕсленчĕ,

тĕкĕр пекех курăнать.

Çакă яка шыв çийĕн

Утса каяссăм килет.

Утса пăхрăм, чупса пăхрăм,

Путса анса каймарăм.

Юмаха лекмерĕм-ши?

Чăннипех те çапла-ши?

Çунатланчĕç алăсем,

Пĕрлешрĕç ман урасем,

Ылтăнланчĕç çӳçĕмсем,

Вĕçĕ-хĕрри çук вĕсен.

Пĕр кĕреп те пĕр тухап

Таса çутă шыв ăшне.

Анчах пĕртте йĕпенмеп

Тен, вутăш та пулĕ эп.

Тĕлĕнтермĕш япала —

Вутăшпи пулса тăма,

Тинĕс айĕнче пулма,

Пуянлăхне тишкерме.

Шыв айĕнчи керменсем,

Кам хăпартнă-ши сире?

Пулăсем-и е çынсем,

Е ыр пулă-çынĕсем?

Утрав çинчен аннă-и

Е шывран хăпарнă-и?

Е чипер русалкăсем

Эрешленĕ-и сире?

Минотаврпа Тессес

Мĕн пайланă-ши кунта?

Несси тĕлĕнтермĕшĕ

Çакăнтанах тухать-ши?

Малалла

Тĕнчере чи малтан темĕн тĕрлĕ планета та пулнă. Унтан энергетика Кубĕ çуралнă. Вăл çĕнĕ тĕнче тума та, çĕнĕ тĕнче шутласа кăларма та пултарнă. Çак Куба çĕнсе илес тесе çĕрçинче вăрçă хыççăн вăрçă тухнă: тĕрлĕ халăхсем, роботсем пĕр-пĕринпе çапăçнă.

Пĕррехинче энергетика Кубĕ Кибер-Трон планети çине ӳкет. Ку планета питĕ илемлĕ те çутă пулнă. Унта пурăнакансем, роботсем, хаваслăхпа çиçнĕ. Роботсем икĕ ушкăна пайланнă: автоботсем тата десаптиконсем. Автоботсем лăпкă пурнăçа килĕштернĕ: ачасем çуратнă, чечексем ӳстернĕ. Кибер-Трон çыннисем Куба мирлĕ тĕллевсене пурнăçлама усă курасшăн пулнă. Анчах çав вăхăтрах кĕтмен çĕртен вăрçă пуçланнă.

Вăрçăна пуçлакан, влаçшăн, пуянлăхшăн çунакан Мегатрон пулнă. Автоботсем Куба тем пек хӳтĕлесе хăварма тăрăшнă, анчах…

Вăрçă вĕсен планетине аркатса кĕл тунă.

Куб тĕнче уçлăхĕнче çухалнă. Вăл, илемлĕхпе хаваслăха шыраканскер, вăрçă тискерлĕхĕнчен тарса Çĕр планета çине вĕçсе кайнă. Мегатрон, ăна аркатма хатĕрскер, тăхтаса тăмасăр ун хыççăн вĕçнĕ. Куба хăваласа çитсе аркатас шухăш, чĕрине хурт пек кăшлаканскер, пĕр самантлăха та канăç паман. Мегатрон,тавăру киленĕвĕпе хăпартланнăскер, сисеймен те,Антарктидăна анса ларнă.

Малалла

Кутсăр-пуçсăр çил-тăман,

Çавра çил пек çаврăнса,

Тĕнче тăрăх кустарать.

Арçури пек ахăрса,

Пин шăпăрпа шăлнă пек,

Шурă юра вĕçтерсе

Çил улать те шăхăрать.

Çĕрпе уйăх хушшинче,

Вĕри çĕлен пек ярăнса,

Çуркуннехи авăрти

Пăрлă шыв пек пăтранса,

Хулăн тискер пĕлĕт чупать.

Курăнми уйăх çуттипе,

Вут та кăвар хĕмĕ пек,

Юр сирпĕнни палăрать.

Çăвар уçма, сывлама

Нимле май çук: юр кĕрлет,

Вĕрсе, сурса лартнă пек,

Ку лапашки питĕрнет.

Шăнса кайнă ал-ура,

Вăпăр карчăк тытнă пек,

Хытса каять, тапранмасть.

Темĕн ывтса ярас пек,

Çилĕ вĕрет уласа,

Вăл чавăхса çитнипе

Пĕлми пулса, çуран çын

Кайса ӳкет кĕрт çине.

Çав вăхăтрах йăсăркка,

Шыв хĕрринчи патака

Хăйăр хывса кайнă пек,

Çынна пытарса каять...

Уй варринчи пĕр çуна

Пырать путса, чӳхенсе.

Лаши тăрăх тар юхать,

Тарпа хутăш шыв юхать,

Лаши ывăнни паллах,

Хуллен çемçе кĕрт çинче

Аран пырать хашлатса.

Малалла

Çеçенхир варринче пулнă йывăç хула. Хула йĕри-тавра çӳллĕ хӳме тытса çавăрнă. Хулан пĕр енĕпе пысăках мар çырма юхса выртнă, тепĕр енĕпе çӳллĕ те чăнкă çыранлă шыв сарлакан чӳхенсе тăнă. Ку хулара паллă ăстаçăсем, маттур çар çыннисем, хăюллă яшсем йышлă пулнă. Хула халăхĕ анлă шыв тăрăх анаталла та тăвалла тĕрлĕ ĕçпе çӳреме юратнă. Хулана таврăннă чухне чăнкă çырана тăватă уран упаленсе хăпарасси те вĕсене пĕрре те хăратман.

Çак хулара çамрăк арăм пурăннă. Вăл алă ĕçĕпе паллă пулнă. Çар ялавĕсем тĕрленĕ. Тĕррисем пĕринчен тепри çав тери илемлĕ пулнă. Çар çыннисене çапăçура хавхалантарнă. Унăн тĕррисем çĕнтерме пулăшнă, телей кӳнĕ. Уншăн ăна телейлĕ Юманпике тесе чĕннĕ.

Пĕр çурхи кун çамрăк арăм шурă пир тĕртме ларнă. Шурă пиртен ачисене кĕпе, çар çынни мăшăрне — çирĕп кĕпе, хăй валли пысăк тутăр, уявсенче хул пуççи çине çакса çӳреме тĕртсе хатĕрленĕ. Тутăрне пурçăн çипсемпе, тĕрлĕ эрешсемпе илемлетнĕ. Алла çемçе, куçа илĕртӳллĕ пулнă çав тутăр. Пăхсан чун çамрăкланса кайнă.

Çак япаласемшĕн Юманпике савăнса та ĕлкĕреймен, кӳршĕ хуларан усал хыпр вĕçтерсе çитнĕ. Хула çине усал тăшман тапăнса килнине пĕлтернĕ. Çар çыннисем пурте тăшманпа çапăçма кайма хатĕр пулнă.

Малалла