(Чӑваш ваттисен тӗп канашӗн ертӳҫи В.П.Станьял 2016 ҫулхи ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче Куславкка районӗнчи Елчӗкри вӑтам шкулта тата Ҫӗрпӳри Культура Керменӗнче чӑваш чӗлхи ячӗпе каланӑ сӑмах)
Чӑваш чӗлхин кунӗсене 1926 ҫулта «Чӑваш чӗлхи ҫинчен» саккун йышӑнсан ирттерме пуҫланӑ. Вуласа пӑхӑр-ха ҫав 90 ҫулхи саккуна. Вӑл тӑван чӗлхене чӑнах та хисепе хурса ҫырнӑскер. Кайран ӑна лутӑркаса тӑкнӑ. 1990 ҫулхи Саккуна та ик ҫултан хырса хӗстерчӗҫ. Ку саккун тӗшшинчен Чӗлхе кунӗ кӑна юлчӗ пулмалла. Эппин, Ваттисен тӗп канашӗнчен пурне те Чӑваш чӗлхи кунӗ ячӗпе ӑшшӑн саламлатӑп.
Чӗлхе кунӗ — ача-пӑча, яш-кӗрӗм, пултарулӑх ушӑнӗсем сӑвӑ каласа, юрӑ юрласа, ташӑ ташласа, тӗрӗ чӗлхине вулатарса савӑнмалли пысӑк уяв.
Ашшӗ-амӑшӗпе ӑспару ҫыннисемшӗн вӑл халиччен ӗҫленӗ ӗҫе пӗтӗмлетмелли, малашнехи тӗллевпе ҫул-йӗре палӑртса шухӑшламалли кун тесе шутлатӑп. Эппин, мана уяв такмакӗсем мар, виҫӗ ҫаврӑм сӑмах калама ирӗк парӑр, тархасшӑн
Шел те, Чӑваш Енре вӑрӑ-хурахсен серепине ҫакланакан ҫынсен йышӗ пысӑклансах пырать. Ултава ытларах ватӑсем ӗненеҫҫӗ, ҫавӑнпа усал шухӑш тытнисем вӗсем патне ытларах ҫул тытаҫҫӗ.
Ватӑсен шанӑҫне кӗме ҫӑмӑл ҫав, вӗсен кӑмӑлне тупма ансат. Анчах ултавҫӑсене аллине ҫулланнӑ ҫынсемпе ҫамрӑксем те лекеҫҫӗ. Халӗ тӗнче тетелӗнче тӗрлӗ япала сутни пирки нумай пӗлтереҫҫӗ. Чылайӑшӗ унпа усӑ курать. Ака уйахӗн 14-мӗшӗнче Шупашкарта кун кунлакан 54-ри арҫын полицейскисенчен пулӑшу ыйтнӑ. Вӑл ӗҫе вырнаҫма ӗмӗтленнӗ. Ваканси пирки тӗнче тетелӗнче пӗлтернине курнӑ вӑл. Лешӗ темӗнле документсем хатӗрлемелле тесе укҫа ыйтнӑ. 14 пин тенкӗ куҫарса парсан ҫухалнӑ — хӳри те курӑнман.
Ҫамрӑксем правур, темӗн те пӗлеҫҫӗ. Анчах вӗсен айванлӑхӗпе те усӑ кураҫҫӗ вӑрӑ-хурахсем. Шупашкарта пурӑнакан 23 ҫулти каччӑ та ӗҫе кӗме ӗмӗтленнӗ. Вӑл ултавҫӑсене 4 пин тенкӗ тыттарнӑ. Паллах, кун хыҫҫӑн лешӗн шӑрши-марши те пулман.
Карточка реквизичӗсене мӗн тума пӗлтереҫҫӗ-ши? Ара, ӑна банкран илнӗ чухнех асархаттараҫҫӗ-ҫке-ха. Карточка номерне пули-пулми ҫынсене пӗлтермелле маррине, пароль вара вӑрттӑнлӑхра пулмаллине тӳрех асӑрхаттараҫҫӗ-ҫке-ха.
Паян Шупашкар районӗн пӗрлештернӗ вулавӑш тытӑмӗнче ватӑ ҫынсен прависене прокурор ӑнлантарнӑ.
Тӳлевсӗр юридици пулӑшӑвӗ кӳрессине Раҫҫей юрисчӗсен ассоциацийӗн регионти уйрӑмӗ темиҫе ҫул ӗнтӗ йӗркелесе пырать. Уйӑхра пӗрре иртекен кун пек тӗлпулусене прокуратура ӗҫченӗсем, нотариуссем тата ыттисем хутшӑнаҫҫӗ. Хальхинче Кӳкеҫри ҫынсене Шупашкар район прокурорӗн пулӑшуҫи Т.Ю. Баранова йышӑннӑ. Унти прокуратурӑра пӗлтернӗ тӑрӑх, Татьяна Юрьевна аслӑ ҫулхисен тата сусӑрсен прависем пирки каласа кӑтартнӑ.
Вулавӑш ӗҫченӗсем хӑйсем те юридиципе ҫыхӑннӑ темӑсене уҫӑмлатма тӑрӑшнӑ май С.П. Яковлева библиотекарь пенсионерсемпе инвалидсен умӗнче тухса калаҫнӑ.
Ватӑсем хӑйсем те чӗмсӗр ларман. Прокурор пулӑшуҫине вӗсем тӗрлӗ ыйту самай панӑ. Вӗсем коммуналлӑ пулӑшу илес, санаторисене тӳлевсӗр каяс, культура учрежденийӗсене ҫӑмӑллатнӑ майпа лекес тата ыттипе кӑсӑкланнӑ.
Тӳлевсӗр пулӑшӑва Шупашкар районӗнче тата ӑҫта илме май пуррине маларах эпир пӗлтернӗччӗ.
Чӑваш Енре хӑрушӑ преступнике шыраҫҫӗ. Вӑл Атӑлҫи федераци округӗнче 30 ытла ҫынна вӗлернӗ-мӗн.
Арҫын пӗччен пурӑнакан 75–90 ҫулсенчи хӗрарӑмсене тапӑннӑ. РФ ШӖМӗн Чӑваш Енри управленийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, хайхискер вӗсен шанӑҫне кӗнӗ, хӑйне социаллӑ служба е урӑх тытӑм ӗҫченӗ тесе паллаштарнӑ.
Хӗрарӑмсем ӑна хваттере кӗртсен арҫын вӗсене пӑвма тытӑннӑ. Тӗлӗнмелле те, пурлӑхне вӑрламан вӑл.
Арҫын 20–35 ҫулсенчи пек курӑнать, 170–175 сантиметр ҫӳллӗш. Ҫӳҫӗ — ҫутӑ, куҫӗ тӗттӗм мар. Хура куртка, ҫавӑн тӗслех шӑлавар, ҫыхнӑ калпак тӑхӑннӑ пулнӑ.
Полици ӗҫченӗсен унӑн фоторобочӗ ҫеҫ пур. Ҫак арҫынна йӗрке хуралӗ тахҫантанпах шырать. Следствие ҫак арҫын кам пулнине уҫӑмлатма пулӑшнӑ ҫынна 1 миллион тенкӗпе хавхалантарӗҫ.
Халӑха социаллӑ пулӑшу кӳрекен центрта ваттисене кино пулӑшнипе сиплеҫҫӗ. Ку технологие центр иртнӗ ҫулхи авӑн уйӑхӗнче ӗҫлеттерсе янӑ.
Епле кино суйлассине центрӑн психотерапевчӗ палӑртать. Ушкӑнпа пӗр-пӗр фильм пӑхнӑ хыҫҫӑн ватӑсем кинона пӗрле сӳтсе яваҫҫӗ. Унти пулӑмсемпе сӑнарсене йышӑнасси кашни ҫыннӑн шалти комплексӗсенчен килет тесе ӑнлантараҫҫӗ специалистсем.
Кинотренинг вӑхӑтӗнче ҫӗнӗ шупашкарсем хальлӗхе «История дельфина», «Миссис Даутфайр», «А зори здесь тихие», «Белые росы» тата пилӗк Оскара тивӗҫнӗ «Форрест Гамп» фильма пӑхма ӗлкӗрнӗ. Унтан вӗсем пурте пӗрле пулса кинолентӑри сӑнарсен тыткаларӑшне, шӑпи вӗсен мӗншӗн ҫавӑн пек ҫаврӑнса тухнине сӳтсе явнӑ геройсемпе пӗрле савӑннӑ та, куляннӑ та.
Чӑваш Енре нумай хваттерлӗ ҫуртсене тӗплӗ юсама ватӑсенчен суд урлӑ шыраса илме тытӑнни пирки Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ. Аса илтеретпӗр, шавлӑ суд ӗҫӗ Шупашкарти Ленин районӗнче пурӑнакан 83 ҫулти Евгения Ерофеева тӗлӗшпе пулнӑччӗ. Тӗплӗ юсавшӑн кинемей иртнӗ ҫул укҫа тӳлемен. Ҫакна кура ватта «Капиталлӑ юсав фончӗ» коммерцилле мар республика организацийӗ суда панӑ. Карчӑкран капюсавшӑн укҫа шыраса илессипе ҫыхӑннӑ судра укҫа шыраса илмелле тунӑччӗ.
Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев правительство пайташӗсемпе ирттернӗ канашлура асӑннӑ фонд тыткаларӑшӗпе кӑмӑлсӑрланнине пӗлтернӗ. Ҫитменнине, федераци шайӗнче ватӑсене ку енпе ҫӑмӑллӑх кӳресси ҫинчен саккун йышӑннӑ. Фонд пуҫлӑхӗ Олимпиада Епифанова ватӑсенчен укҫа шыраса илме суда тухнӑ тавӑҫсене каялла илнине ӗнентернӗ.
Пирӗн маттур ентеше Пӗрремӗш каналпа пыракан «Ырӑ ир» кӑларӑмра кӑтартнӑ. Шупашкарта пурӑнакан Вера Афанасьевна Орлова пирки журналист сюжет хатӗрленӗ.
Кӑҫал Вера Афанасьевна 83 ҫул тултарнӑ. Вӑл чунӗпе ҫамрӑк, хастар. Маттурскер «Раҫҫей йӗлтӗр йӗрӗ» спорт уявне хутшӑнать. 11 хутчен йӗлтӗр сырса тухнӑ вӑл.
Вера Афанасьевна йӗлтӗр сырса тухнӑ чухне наци тумне яланах тӑхӑнать. Вӑл хӑйне уҫӑ сывлӑшра лайӑх туять, килте лараймасть. Вера Орлова ӗмӗр тӑршшӗпех йӗлтӗрпе туслӑ. Виҫӗ ҫухрӑм чупасси те уншӑн нимӗн те мар. Вӑл хӑйӗнпе пӗрле пӗчӗк мӑнукӗсене спортпа туслаштарать.
Шупашкар районӗнчи халӑхӑн социаллӑ ыйтӑвӗсене тивӗҫтерекен центрӗн Янӑш ялӗнчи вӑхӑтлӑх пурӑнмалли уйрӑмӗнче (халӑхра ун пек уйрӑмсене ваттисен ҫурчӗ тенипе лайӑх пӗлеҫҫӗ) пурӑнакан кинеми-мучисем почтальон килессе чӑтӑмсӑр кӗтеҫҫӗ. Куҫӗ лайӑх куракансем хаваспах тӗрлӗ пичет кӑларӑмне шӗкӗлчеҫҫӗ. Витӗрех курманнисем куҫлӑх тӑхӑнса вулаҫҫӗ. Теприсене вара ваттисен ҫуртӗнче ӗҫлекенсен вуласа пама тивет тесе ӗнентереҫҫӗ унта тӑрӑшакансем. Кинеми-мучисем хаҫатсене чӑвашлине те, вырӑслине те тиркемеҫҫӗ. Вӑхӑтлӑх пурӑнмалли уйрӑмра вӗсем валли виҫӗ пичет кӑларӑмӗ ҫырӑнса панӑ: районта тухса тӑракан, пӗлекен ҫынсем ҫинчен каласа кӑтартакан «Тӑван Ене» тата республика шайӗнчи «Хыпар» тата «Советская Чувашия» хаҫатсене.
Республикӑра кӑҫал геронтологи центрӗ ӗҫлеттерсе ярасшӑн.
Чӑваш Енре хальлӗхе паллиативлӑ пулӑшу кӳрекен 5 уйрӑм ӗҫлет. Кӑҫал республика шайӗнче геронтологи центрӗ уҫасшӑн. Ҫакӑ, республикӑн Сывлӑх сыхлав министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, вӑрӑм ӗмӗрлисен шучӗ юлашки ҫулсенче йышланса пынипе ҫыхӑннӑ. Пилӗк ҫулта вӗсен йышӗ 5 пине яхӑн хутшӑннӑ. 2010-мӗш ҫултан пуҫласа пурнӑҫ тӑршшӗ вӑтамран 2,4 ҫул хушӑннӑ, ҫапла вара хальхи вӑхӑтра ҫынсен вӑтам ӗмӗрӗ 71 ҫулпа танлашать. ЧР Сывлӑх сыхлав министерствин штатра тӑман гериатрӗ Елена Иванова экспертсем палӑртнине шута илсе каланӑ тӑрӑх, 100 ҫултан кӑҫал 26 ҫын иртме, ҫапла вара пӗр ӗмӗр урлӑ ярса пуснисен йышӗ 90 ҫын таран хушӑнма пултарать.
Республикӑра уҫма палӑртакан геронтологи центрӗн пӳлӗмӗсемпе амбулатори центрӗсем кашни поликлиникӑрах уҫӑлмалла. Шупашкар районӗнче, сӑмахран, вырӑнти район хаҫачӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ун пеккине кӑҫалхи виҫҫӗмӗш кварталта ӗҫлеттерсе ярасшӑн.
«Ҫын куҫӗнчен пӑхма Тур ан хуштӑр», — тесе кашни ҫынах калать пулӗ. Чӑн та, ҫын куҫӗнчен пӑхасси питӗ йывӑр. Пӑхаканне те ҫӑмӑл мар, пӑхтараканнине те. Ватӑсемпе ӗҫлеме пурте пултараймаҫҫӗ. Кунта чӑтӑмлӑх та, ырӑ кӑмӑл та, ӳрӗклӗх те тем чухлех кирлӗ. Ун пек ҫынсенчен пӗри вӑл — Маргарита Антонова. Вӑл Шупашкар районӗнчи халӑхӑн социаллӑ ыйтӑвӗсене тивӗҫтерекен центрта улттӑмӗш ҫул социаллӑ ӗҫчен пулса тӑрӑшать. Йӑрӑ ҫак хӗрарӑм виҫӗ ҫынна пӑхать. Маргарита Антонована шанса панӑ ватӑсен хушшинче пӗрремӗш ушкӑн cусӑрӗ те пур.
Ватӑсене пӑхни кӑна мар, вӗсене вӑхӑтра каланӑ ӑшӑ сӑмах та пахине Маргарита Антнова аван ӑнланать, ҫавна пулах вӑл вӗсемпе юнашар ларса та калаҫать, кинеми-мучисен чун ыратӑвне итлет.
Шупашкарта ҫывӑх вӑхӑтра (23.12.2024 03:00) тӗтреллӗ ҫанталӑк, атмосфера пусӑмӗ 753 - 755 мм, -1 - 1 градус сивӗ пулӗ, ҫил 1-3 м/ҫ хӑвӑртлӑхпа кӑнтӑр-хӗвелтухӑҫ енчен вӗрӗ.
| Мускав район сучӗ ЧАП пӗтермелли йышӑну тунӑ. | ||
Пулӑм хуш... |