Ӗнер, раштавӑн 21-мӗшӗнче, Шупашкарти «Ҫӑлкуҫ» кафере чӑвашлӑхшӑн тӑрӑшакан сумлӑ ҫынсем пухӑнчӗҫ — иртсе каякан ҫулталӑкри ҫитӗнӳсемпе ҫитменлӗхсене асӑнчӗҫ, малашнехи пирки калаҫрӗҫ. Мероприятие вара «Чӑваш Ен» наци радиовӗн корреспонденчӗ Ольга Деменцова ертсе пычӗ.
Нумайӑнтарах пухӑнма хӑшӗ-пӗрне тулта алхасакан ҫанталӑк чарчӗ пулсан та пӳлӗме ҫынсем ҫителӗклех пуҫтарӑнчӗҫ: Сарри Мишши, Праски Витти, Енилин Николай Аристархович, Пётр Пупин, Виталий Станьял, Тимӗр Тяпкин, Олег Прокопьев, Арсений Тарасов, Николай Ишентей, ыттисем. Хускатнӑ ыйтусене асӑнас пулсан ытларах чӑваш халӑхне пӗрлештерме пултаракан пӗр-пӗр никӗсе шыраса тупмалли пирки калаҫрӗҫ. Халӑх интеллигенцийӗ пирки те сӑмах пулчӗ — ӑҫта ун пулмалла, мӗнле ӗҫлемелле. Олег Прокопьев чӑвашла пайта тума вӗренейменни пирки ӳпкелерӗ. Депутатсемпе, Шупашкар хулин ертӳҫисемпе тата район пуҫлӑхӗсемпе тачӑрах ӗҫлеме сӗнӳсем пулчӗҫ.
Раштавӑн 17-мӗшӗнче Шупашкарти Федор Павлов ячӗлле музыка шкулӗнче ҫамрӑк юрӑҫсен «Сентти» конкурс пулса иртрӗ. Ҫӗмӗрле тӑрӑхӗнчи Тӑванкасри шкулта вӗренекен Андрей Кузьмин ку конкурсра пӗлтӗр пӗрремӗш вырӑна тухнӑччӗ. Кӑҫал вара Андрей республика шайӗнче иртекен «Сентти» конкурса «Ҫӗмӗрт ҫеҫҫки ҫурӑлсан» юрӑпа уҫма хутшӑннӑ. Кӑҫалхи конкурса Ҫӗмӗрле районӗнчен пилӗк ача хутшӑннӑ. Ҫамрӑк юрӑҫсен пултаруллӑхӗ ҫулран ҫул ӳссе пырать. Ку ӗҫре, палах ӗнтӗ, ӑстасем ӗҫлени курӑнать. Тӑванкасра музыкӑ шкуле вунӑ ҫул ытла ӗҫлет, ӑна маттур вӗрентекен Яков Петрович тата Людмила Владимировна Федяровсен ҫемьи ертсе пырать. Ачасене тӗнчен хитре енӗсене уҫса паракан ҫынсем пурри мӗнле паха. Ҫапла мар-и, тӑванӑмӑрсем?
Ленин районӗнче юр тасатма чӑрмантаракан машинсене эвакуацилес тӗлӗшпе рейд ирттернӗ.
Хӗл кӑҫал юрлӑ килчӗ — ҫӳлти тӳпе кашни кун тенӗ пекех юр тӑкса тӑрать (паян, ав, ҫумӑр та ҫукаларӗ). Машинсене ирӗклӗ ҫӳреме май пултӑр тесе коммуналлӑ хуҫалӑх ӗҫченӗсем ирӗн-каҫӑн тӑрӑшаҫҫӗ. Шел, хӑшӗ-пӗри вӗсен ӗҫне ӑнланмасть, тӑват урапаллӑ хатӗрӗсене ӑҫта кирлӗ унта лартса хӑварать. Унччен те ансӑр ҫул вара татах та хӗсӗнет.
Раштавӑн 14-мӗшӗнче ятарлӑ рейд ирттернӗ. Паллах, маларах машинсен хуҫисене пӗлтернӗ — ирхине 5 сехетрен пуҫласа ҫурт картисенче юр тасатас ӗҫ пырӗ — тесе систернӗ. Хӑшӗ-пӗри вара шарт та туман пулас. Шап та лӑп вӗсен машинисене Шупашкарти Ленин районӗн администраци сотрудникӗсен, ҪҪХПИ тата «Дорэкс» АУО ӗҫченӗсен пулӑшӑвӗпе штраф чарӑнӑвне ӑстатнӑ та ӗнтӗ. Вокзалҫум, 4а тата Энгельс, 3/1 ҫуртсем ҫывӑхӗнчи икӗ машина куҫарма тивнӗ.
Кунашкал ӗҫе тепер эрнере те ирттерӗҫ — ҫавӑнпа та тӑватӑ урапаллӑ хатӗрсен хуҫисен хӑйсен транспортчӗ пирки тимлӗрех пулмалла.
«Российская газета» (чӑв. Раҫҫей хаҫачӗ) хаҫатра паян, раштавӑн 16-мӗшӗнче, пӗлтӗр иртнӗ ҫыравӑн пӗтӗмлетӗвне пичетленӗ.
Раҫҫейри улшӑнусене илес пулсан 2002 ҫултанпа патшалӑхра пурӑнакан халӑхӑн йышӗ 2,3 миллион ҫын (1,6%) чакнӑ. Пурӗ Раҫҫейре ҫапла май 142 миллион та 857 пин ҫын пурӑнать. Халӑх шучӗпе тӗнчере пирӗн патшалӑх 8-мӗш вырӑн йышӑнать — малта Китай, Ӗнчӗ (Инди), АПШ, Индонези, Бразили, Пакистан, Бангладеш. 2002 ҫултанпа Раҫҫейре ялсем тӗпӗ йӗрӗпе ҫухалас туртӑм вӑйланнӑ иккен. Сакӑр ҫул хушшинче 8,5 пин ял пӗтнӗ. 19,4 ял вара хут ҫинче кӑна пур, вӗсенче никам та пурӑнмасть. Вӑтамран илнӗ Раҫҫей ҫынни 39 ҫулта — ку вӑл халӑх ватӑлнине пӗлтерет (8 ҫул каялла 37,7 пулнӑ). Раҫҫейре арҫынсем хӗрарӑмсенчен 10,7 миллион сахалрах. Мӑшӑрсен йышӗ те 1 миллион таран чакнӑ — халӗ ку кӑтарту 33 миллионпа танлашать.
Чи йышлӑ халӑх — вырӑссем. Раҫҫейре вӗсем 80,9% йышӑнаҫҫӗ. Иккӗмӗш вырӑн тутарсем йышӑнаҫҫӗ — 3,87%. Виҫҫӗмӗш вырӑнта — украинсем (2,05%-ран 1,41% чакнӑ). Чӑвашсем пиллӗкмӗш вырӑнта, Раҫҫейре пурӗ 1,44 миллион чӑваш шутланӑ (8 ҫул хушшинче пирӗн халӑх йышӗ 200 пин таран чакнӑ).
Шупашкарта вырнаҫнӑ Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ кил-йыш вулавӑшӗнче Г. Хирпӳ ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ май юрӑ-кӗвӗллӗ тӗлпулу иртрӗ. Мероприятие Светлана Асамат сӑвӑҫ тата Г. Хирпӳ мӑнукӗ — филологи ӑслӑхӗн кандидачӗ Мария Петухова хутшӑнчӗҫ.
Г. Хирпӳ мӑнукӗ пуҫтарӑннисене хӑйӗн кукашшӗ ҫинчен каласа пачӗ, сӑнӳкерчӗксемпе паллаштарчӗ. Культура институтӗнчен ятарласа килнӗ вокалистсем темиҫе юрӑ юрласа пачӗҫ.
Шӑматкун, раштавӑн 3-мӗшӗнче, Шупашкарти Чӑваш Республикин наци библиотекинче пирӗн пӗрлӗх пухса кӑларнӑ «Урхамахсем тӑраҫ тапӑртатса» кӗнекен хӑтлавӗ иртрӗ.
Кӗнекене 2010 ҫулта ирттернӗ «Урхамахсем тӑраҫ тапӑртатса...» интернетри литература ӑмӑртӑвне хутшӑннӑ хайлавсем кӗнӗ. Ҫак конкурссен тӗллевӗ — яш-кӗрӗмӗн литература пултарулӑхне аталантарасси, ҫут ҫанталӑкри тата кулленхи пурнӑҫри пулӑмсене илемлӗ ҫырулӑх мелӗпе уҫса пама хӑнӑхтарасси.
11 сехетре пуҫланнӑ мероприятие шкул ачисемпе вӗрентекенсем Республикӑн тӗрлӗ районӗсенчен самаях пухӑнчӗҫ. Кӗнеке пирки ӑна пухса кӑларакан Николай Плотников, ачасене ӳкерчӗксем ӑсталас ӗҫе явӑҫтаракан Станислав Юхтар ӳнерҫӗ, текстсенчи йӑнӑшсене тӳрлетнӗ Алина Сосаева каласа пачӗҫ, хӑйсен шухӑшӗсене пӗлтерчӗҫ. Кӗнекене кӗнӗ ӳкерчӗксемпе вара кунтах паллашма май пурччӗ — ятарлӑ курав ӗҫлерӗ.
«Урхамахсем тӑраҫ тапӑртатса» кӗнеке хӑтлавне ҫавӑн пекех чӑваш халӑх ҫыравҫи Юхма Мишши те килнӗччӗ — вӑл ачасене чӑваш чӗлхине юратма, тӑрӑшса вӗренме сунчӗ. Юрӑпа вара пухӑннӑ халӑха Альбина Пӑрчӑкан савӑнтарчӗ.
Сӑнсем (40)
Раҫҫей гуманитари ӑслӑлӑхӗн фончӗ, Чӑваш Республикин вӗренӳпе ҫамрӑксен политикин министерстви, Раҫҫей патшалӑх социаллӑ университечӗ (Шупашкарти уйрӑмӗ) 2011 ҫулхи раштавӑн 2-3-мӗшӗсенче Тӗнче шайӗнчи «Тухӑҫри пӑлхарсен IX–XIII ӗмӗрсенчи патшалӑхӗ» ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцине ирттереҫҫӗ.
Конференцие ӑслӑлӑхпа вӗрентӳре ӗҫлекен педагогсене, докторантсене, аспирантсене, ку ыйтупа ӗҫлекенсене, организацисемпе ведомствӑсен пуҫлӑхӗсемпе специалисчӗсене йыхравлаҫҫӗ. Докладҫӑсем пирӗн республикӑсӑр пуҫне кӳршӗллӗ тӑрӑхсенчен, чикӗ леш енчен килсе ҫитӗҫ. Кунашкал ӑслӑлӑх мероприятийе юлашки хут 1951 ҫулта ирттернине шута илсен вӑл чӑнах та сумлӑ пулмалла.
Конференци 12 сехетре Раҫҫей патшалӑх социаллӑ университечӗн ҫуртӗнче пуҫланӗ. Адресӗ: Шупашкар хули, Хусанкай урамӗ, 20 ҫурт.
Ҫӑмран чӑлха ҫыхма е кӑҫатӑ йӑвалама ҫеҫ мар, чӑн-чӑн юмах тӗнчи йӗркелеме пулать. Чӑваш Патшалӑх ӳнер музейӗнче Мускавра пурӑнакан Ирина Андреева художникӑн хӑйне евӗрлӗ скульптурисен куравӗ уҫӑлчӗ. Вӗсене кӗҫҫерен ӑсталанӑ.
Курав ахальтен мар «Ӑшӑ кун» ятлӑ. Кунти экспонатсене пурне те кӗҫҫе усӑ курса хатӗрленӗ. Кӗҫҫерен тунӑ япаласем этеме хӗл сиввинчен хӑтӑлма пулӑшаҫҫӗ. Маҫтӑрӑн кӗҫҫерен ӑсталанӑ экспоначӗсем те куракана ӑшӑ туйӑм парнелеме пултараҫҫӗ.
Ирина Андреева 17 ҫул каяллах ҫӑмран кӗҫҫе пусса тӗрлӗ скульптурӑ калӑплама пуҫланӑ. Унӑн сӑнарлӑ пуканисем кашни ҫулах тӗнче шайӗнче иртекен фестивальсенче малти вырӑнсене йышӑнаҫҫӗ.
Художникӑн тӗлӗнмелле ӗҫӗсем куракана илӗртеҫҫӗ. Сцена пек туса хатӗрленӗ кашни экспонат ― хӑйне евӗрлӗ пӗчӗк юмах.
Ҫак куҫа илӗртекен йӑваш кӳлепесем чунра ырӑ туйӑм вӑратса ӑшӑтаҫҫӗ. Курав Шупашкарта раштавӑн 5-мӗшӗччен пулӗ.
«Экстремизма хирӗҫлекен» саккунпа килӗшӳллӗн Раҫҫейре экстремизма тата фашизма ӳкӗтлекен ӗҫсене сарма чарнӑ. Шупашкарта пурӑнакан 25-ри Юлия Бабенко саккуна пӑхӑнасшӑн пулман, е ӑна йӗркене пӑснишӗн явап тытма тивни пач хӑратман. Вӑл 2010-мӗш ҫулта ака уйӑхӗнче интернет сайтӗнче экстремизла ӗҫсем сарнӑ, Адольф Гитлерӑн «Майн кампф» ӗҫне те пичетлесе кӗртнӗ. Хӗрарӑма курайманлӑхпа тӑшманлӑха агитациленӗшӗн айӑпланӑ. Суд ӑна 100 сехетлӗх тивӗҫлӗ ӗҫсем пурнӑҫлаттарма йышӑннӑ.
Хӑйне евӗрлӗ кунсенче пӗрлешес йӑлана ҫамрӑксем хальхинче те тытса пычӗҫ. Паян — виҫӗ вунпӗрлӗ кун — 2011-мӗш ҫулти 11-мӗш уйӑхӗн 11-мӗш кунӗнче тӗп хулари 45 мӑшӑр хуйхи-суйхине тата савӑнӑҫне пӗрле пайлама сӑмах пачӗҫ. Аса илтеретӗп, виҫӗ 9 пӗлтерӗшӗн асамлӑхне 22, ҫиччӗсен ӑнӑҫлӑхне 89 мӑшӑр ӗненнӗ. 2008-мӗш ҫулти августӑн 8-мӗшӗнче вара 103 ҫамрӑк пӗрлешнӗ.
-1.7 °C