Ҫуркунне хӑҫан килет? Синоптиксем савӑнтараҫҫӗ: часах! «Чӑваш Енри ҫанталӑк» проект авторӗсем пӗлтернӗ тӑрӑх, ыран хӗвеллӗ, ӑшӑ пулӗ. Вырсарникун вара йӗпе юр, кӗрпе ҫӑвӗ.
Тунтикун каллех хӗвел пӑхӗ. Юнкун ҫил вӑйланӗ. Анчах кулянма кирлӗ мар, вӑл ӑшӑ ҫанталӑк илсе килет. Кун хыҫҫӑн ҫӗрлесерен те вӑйлах сивӗтмӗ.
Пушӑн 31-мӗшӗнче тата акан 1-мӗшӗнче ҫумӑр ҫӑвӗ. Вӑл канмалли кун тӗлне ҫеҫ ҫума чарӑнӗ. Кун хыҫҫӑн хӗвеллӗ ҫанталӑк пулӗ, термометр 15 градус таранах ӑшӑ кӑтартӗ. Ҫавна май ҫитес икӗ эрнере юр ирӗлсе пӗтӗ.
Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫал ейӳ вӑйлӑ пулма пултарать.
«ЭКА» юхӑм «Йывӑҫ ларт» акцие хастар хутшӑнакансене укҫан хавхалантарасшӑн. Халӗ юхӑм ҫуркунне йывӑҫ лартма килӗшекен нимеҫӗсен конкурсене ирттерессине пӗлтернӗ. Йывӑҫ-тӗме пушара пула ҫаралса юлнӑ вӑрмансенче лартмалла. Чи хастаррисене хавхалантарма «ЭКА» юхӑм 200 пин тенкӗ преми фончӗ пӑхса хӑварнӑ.
Конкурса ҫул ҫитнӗ кирек епле ҫын та хутшӑнайӗ. Йывӑҫа вӗсен ака уйӑхӗн 8-мӗшӗнчен тытӑнса ҫӗртме уйӑхӗн 15-мӗшӗччен лартмалла. Хастаррисен тӑрӑшӑвне тӳресем ҫӗртме уйӑхн 30-мӗшӗнче пӗтӗмлетӗҫ. Вӗсем ултӑ ҫӗнтерӳҫе 20 пинрен пуҫласа 50 пин тенкӗ таран премипе савӑнтарӗҫ.
Пуш уйӑхӗн ытларах чухне пирӗн патра хӗлле шутланать. Халӗ те ав питех ӑшӑтмасть. Ку таранччен вӑтамран 7 градус сивӗ тӑнӑ. Хальлӗхе юр та нумай — 63 сантиметр ҫӳллӗш. Ытти чухнехинчен 20 сантиметр ытларах.
Тунтикунран ӑшӑтма тытӑнать, кӑштах юр ҫӑвать. Юнкунран хӗвел те тухӗ. Кӑнтӑрла 5 градус таранах ӑшӑ пулать.
Ӗнер улатӑрсем тин ҫунӑ юр сарӑ тӗслӗ пулнине асӑрханӑ. Ҫил вӑйлӑ пулнӑран хӑйӑр вӗҫет. Каспи ҫывӑхӗнче юр ҫук, унта тусан, хӑйӑр вӗҫет. Ҫавӑнпа Улатӑрта та сарӑ тӗслӗ юр ҫунӑ.
Кӑҫал ҫуркунне Аҫтӑрхан облаҫӗнчен тата Казахстанран хӑйӑр вӗҫсе килме пултарать.
Чӑваш Енре пӑлан шучӗ пилӗк хут чакнӑ, пӑшисен – икӗ хут. Ҫакӑ вӗсен йышне шутласа кӑларнӑ хыҫҫӑн ҫиеле тухнӑ.
Пӑлансемпе пӑшисен йышне специалистсем кӑҫалхи кӑрлач уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен пуҫласа нарӑс уйӑхӗн 28-мӗшӗччен шутланӑ. Ӑна вӗсем чӗрчунсен йӗрне кура палӑртаҫҫӗ.
Специалистсем 270 маршрутпа 2874,6 километр тӑршшӗ утнине ӗнентереҫҫӗ. Чӗрчунсен йышне шутлама Чӗрчунсене тата уйрӑмах асӑрхамалли ҫутҫанталӑк вырӑнӗсене тӗрӗслекен дирекци инспекторӗсем те кӑҫал хутшӑннӑ. Ҫавна май тӗрӗс цифрӑна палӑртма май килнӗ.
2021 ҫулта пирӗн республикӑра 1095 пӑши тата 282 палан пуррине палӑртнӑ. Пӑшисем Йӗпреҫ, Пӑрачкав, Улатӑр тата Канаш районӗсенче йышлӑ, пӑлансем – Пӑрачкав, Йӗпреҫ тата Канаш районӗсенче.
«Шел те, 2019 ҫулта ҫурҫӗр пӑланне Чӑваш Республикин Хӗрлӗ кӗнекинчен кӑларчӗҫ», – тенӗ «Ҫыхӑнура» форум журналистне эпир маларах асӑннӑ дирекци пуҫлӑхӗн ҫумӗ, биологи наукисен кандидачӗ Геннадий Исаков.
Чӑваш Енре пӑлан шучӗ пилӗк хут чакнӑ, пӑшисен – икӗ хут. Ҫакӑ вӗсен йышне шутласа кӑларнӑ хыҫҫӑн ҫиеле тухнӑ.
Пӑлансемпе пӑшисен йышне специалистсем кӑҫалхи кӑрлач уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен пуҫласа нарӑс уйӑхӗн 28-мӗшӗччен шутланӑ. Ӑна вӗсем чӗрчунсен йӗрне кура палӑртаҫҫӗ.
Специалистсем 270 маршрутпа 2874,6 километр тӑршшӗ утнине ӗнентереҫҫӗ. Чӗрчунсен йышне шутлама Чӗрчунсене тата уйрӑмах асӑрхамалли ҫутҫанталӑк вырӑнӗсене тӗрӗслекен дирекци инспекторӗсем те кӑҫал хутшӑннӑ. Ҫавна май тӗрӗс цифрӑна палӑртма май килнӗ.
2021 ҫулта пирӗн республикӑра 1095 пӑши тата 282 палан пуррине палӑртнӑ. Пӑшисем Йӗпреҫ, Пӑрачкав, Улатӑр тата Канаш районӗсенче йышлӑ, пӑлансем – Пӑрачкав, Йӗпреҫ тата Канаш районӗсенче.
«Шел те, 2019 ҫулта ҫурҫӗр пӑланне Чӑваш Республикин Хӗрлӗ кӗнекинчен кӑларчӗҫ», – тенӗ «Ҫыхӑнура» форум журналистне эпир маларах асӑннӑ дирекци пуҫлӑхӗн ҫумӗ, биологи наукисен кандидачӗ Геннадий Исаков.
Чӗрчунсен тӗнчине сыхлакан дирекци кӑрлач-нарӑс уйӑхӗсенче чӗрчунсемпе кайӑксен маршуртне тӗрӗсленӗ. Юр ҫинчи йӗрсене кура вӗсен шутне палӑртнӑ.
Етӗрне районӗнчи А.П.Айдак ячӗллӗ этноҫутҫанталӑк паркӗнче ултӑ пӑлан ами (выр. благородный олень) пурӑнать. Пӗлтӗр чӳк-раштав уйӑхӗсенче вӗсемпе пӗрле аҫи те пулнӑ. Анчах хальхинче вӑл шута лекмен.
Палӑртмалла: кунашкал пӑлансен популяцийӗ 2018 ҫулта йӗркеленме тытӑннӑ. Йӗпреҫ тата Улатӑр районӗсенче кунашкал пӑлансене 30 ҫул каялла, иртнӗ ӗмӗрӗн 90-мӗш ҫулӗсенче, шута илнӗ.
Паян термометр 0 градусран ытларах, ӑшӑрах, кӑтартать. Пуш уйӑхӗн пуҫланнӑранпа кун пекки пулман-ха.
«Чӑваш Енри ҫанталӑк» проект синоптикӗсем пӗлтернӗ тӑрӑх, ыран юр ҫӑвӗ, ҫил-тӑман вӗҫтерӗ. Ҫил те вӑйлӑ пулӗ.
Юнкун ку эрнери чи ӑшӑ кун пулӗ. Пӗлӗтсен ҫӳллӗшӗнче те 3-4 градус ҫеҫ сивӗтӗ. Ҫӗр ҫинче вара 5 градус таран ӑшӑтӗ.
Кӗҫнерникун ҫил лӑпланӗ. Ҫав кунран пуҫласа эрне вӗҫӗчченех сывлӑш температури 0 градусран пӗчӗкрех пулӗ. Эрнекун кӑшт юр ҫӑвӗ. Канмалли кунсенче каллех сивӗтсе илӗ – 10-15 градус сивӗ пулӗ. Шӑматкун ҫил вӑйланӗ.
Хӑҫан ӑшӑтӗ? Паллах, часрах ҫурхи илемлӗ ҫанталӑкпа килес килет. Синоптиксем мӗн калаҫҫӗ-ха?
Чӑнах та, ҫитес вӑхӑтра ӑшӑтса пырӗ. Анчах ҫил самай вӑйлӑ пулӗ, уйрӑмах пушӑн 13-16-мӗшӗсенче – ҫеккунтра 15 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрӗ. Ҫавна май сивӗрех пек туйӑнӗ.
Вырсарникун ҫил-тӑман тухӗ. Тунтикун юр ҫумӗ, термометр «плюс» кӑтартӗ. Ҫитес эрне варринче ҫил лӑпланӗ.
Пушӑн 18-21-мӗшӗсенче каллех юр ҫӑвӗ. Гидрометцентр хыпарланӑ тӑрӑх, ҫитес 10 кунра Чӑваш Енре ҫанталӑк нормӑран 1 градус сивӗрех пулӗ. Вӑтам температура 5 градус сивӗпе танлашать.
Чӑваш Ен территорийӗпе машинӑсем пысӑк хӑвӑртлӑхпа ҫӳремелли «М-12» ҫул тӑвассине Чӑваш халӑх сайтне вулакансем пӗлеҫҫӗ ӗнтӗ. Ҫул тума йышӑннине пӗлсен ҫутҫанталӑк ырлӑхӗшӗн кӗрешекенсем тата уншӑн чунӗсене ыраттаракансем чӗрчунсене каҫса ҫӳреме вырӑн хӑварӗҫ-ши тесе кӑсӑкланма тытӑнчӗҫ.
Экодуксем пуласси пирки маларах пӗлтернӗччӗ-ха. Халӗ пурӗ миҫе пуласси уҫӑмланнӑ. 12 экодук (экодук тесе чӗрчунсем валли тунӑ каҫҫа е траншейӑна калаҫҫӗ) тата 22 каҫӑ пӑхса хӑварӗҫ. Вӗсемпе тискер чӗрчунсем каҫса ҫӳренипе пӗрлех килти выльӑх-чӗрлӗхе те каҫарӗҫ. Чӗрчунсем машина сассинчен хӑрасран сасӑран хӳтӗлекен хатӗрсем вынаҫтарӗҫ.
Нумаях пулмасть республикӑра ҫил-тӑман вӑхӑтӗнче аслати авӑтнӑ. Ҫанталӑкран тата мӗн кӗтмелле-ши?
Каллех сивӗтет. Хальлӗхе термометр «плюс» кӑтартмӗ. Ҫитес 10 кунра ҫанталӑк хӗвеллӗ пулсан та ӑшӑ пек туйӑнмӗ. Ҫитес эрне варринче вара каҫхине термометр 25 градус сивӗ кӑтартма пултарӗ.
Пушӑн 8-мӗшӗнче ҫил-тӑман вӗҫтерӗ. Юр вӑйлах ҫумӗ, анчах ҫил ҫеккунтра 16 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрӗ. Малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, пушӑн 13-мӗшӗнчен ӑшӑтма тытӑнӗ. Анчах йӗпе юр ҫума тытӑнӗ.
-0.7 °C