Юманайри вӑтам шкулта — Севастиан Архиповӑн асӑну хӑми

Ҫӗмӗрле районӗнчи Юманайри вӑтам шкулта виҫӗ кун каялла, ҫу уйӑхӗн 6-мӗшӗнче, Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫин ветеранӗн, педагогика ӗҫӗн ветеранӗн Севастиан Архиповӑн асӑну хӑмине уҫнӑ.

Митинга хутшӑннисем хушшинче поэтсем ҫыравҫӑсем, искусство ӗҫченӗсем, тӳре-шара, Севастиан Михайловичӑн тӑван-пӗтенӗ, ял ҫыннисем, ачалӑхри юлташӗ тата ыттисем пулнӑ.

Ҫӗмӗрле район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Лев Рафинов хисеплӗ педагога ырласа ӑшӑ сӑмахсем каланӑ. Севастиан Архипов, чӑн та, кӑна тивӗҫ. Ун пирки Чӑваш халӑх сайчӗ маларах ҫырнӑччӗ.

Аса илтеретпӗр, вӑл 1921 ҫулта Элӗк районӗнчи Тури Выла ялӗнче ҫуралнӑ. Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Штанашри 7 ҫул вӗренмелли шкултан, Етӗрнери педтехникумран вӗренсе тухнӑ. Ҫӗмӗрле районӗнчи Юманай шкулӗнче пуҫламӑш класс вӗрентекенӗ пулса ӗҫлеме тытӑннӑ. 1939 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче ҫар ретне тӑрать. Вӑл Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин малтанхи кунӗсенчен пуҫласа юлашки кунӗсемчченех ҫапӑҫать, темиҫе хутчен те аманать. 1962–1981 ҫулсенче Севастиан Михайлович Юманайри вӑтам шкул директорӗ пулса ӗҫленӗ.

Малалла...

Кун пирки пӗлекенни, тен, пӗлет те пулӗ, анчах илтменнисем те пур-тӑр. Пӗчӗк тата вӑтам усламҫӑлӑхпа аппаланакансен Республикӑри бизнес-инкубатор бизнес-плансене тӳлевсӗрех хатӗрлесе парать. Ӑна укҫасӑрах ҫыртарас тесен район администрацийӗсене каймалла та тӗртев илмелле.

Бизнес-план валли кирлӗ ҫак хута вырӑнти тӳре-шара Чӑваш Енӗн Экономика аталанӑвӗн, промышленноҫӑн тата суту-илӗвӗн министерстви ячӗпе ҫырса парӗҫ. Ун пек хут пуррисен бизнес-план тутарма хӑтланса укҫа тӑкаклама тивмӗ. Ку хут патшалӑх пулӑшӑвӗ илес тата ытти валли те кирлӗ.

Сӑмах май каласан, Республикӑн бизнес-инкубаторӗ усламҫӑсене ытти енпе те пулӑшу кӳни пирки ӗнентерет. Унта ҫак енӗпе ӗҫлеме пуҫлакансене те тӗрев кӳрессине пӗлтереҫҫӗ.

«Чи тӗрӗс те суйма май килмен кӑтарту — 100 гектар пуҫне ял хуҫалӑх продукцийӗ туса илни», — теме юрататчӗ Шупашкар районӗнчи Свердлов ячӗллӗ колхоза, ас тӑвасса виҫӗ теҫеткене яхӑн ҫул, ертсе пынӑ Александр Пушкин. Ҫак цифра тӑрӑх хакласан, ял хуҫалӑх продукцине туса илекенсем Шупашкар районӗнче пуринчен тухӑҫлӑрах ӗҫленӗ. Кӑҫалхи пӗрремӗш кварталта Чӑвашстат кӑтартӑва ку енпе тишкернине сӑнанӑ май ҫапла пӗтӗмлетме май килет.

100 гектар ял хуҫалӑх ҫӗрӗ пуҫне ял хуҫалӑх продукцине республикӑра вӑтамран 430 пин тенкӗлӗх туса илнӗ. Шупашкар районӗнче ку цифра 2137 пин тенкӗпе танлашать, Патӑрьел районӗнче — 515 пин, Шӑмӑршӑ районӗнче — 501 пин, Муркаш районӗнче — 450 пин, Ҫӗрпӳ районӗнче — 451 пин.

Ытти района илсен, 105 пин тенкӗрен пуҫласа (Улатӑр районӗнче) 427 пин тенкӗ таран (Вӑрнар районӗ).

Елчӗк районӗнчи ҫӗнӗ палӑксенчен пӗри

Тӑван вӑрҫинче пуҫ хунисене ячӗпе Елчӗк районӗнчи виҫӗ ялта ҫӗнӗрен палӑксем вырнаҫтарнӑ. Ҫавсен йышӗнче маларах Чӑваш халӑх сайчӗ ҫырнӑ Ҫӗнӗ Эйпеҫре те ӑна савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ.

Аса илтерер, маларах хӑшӗсем унти пирки «Палӑка ишсе антарса ФАП ҫӗклеҫҫӗ», — тесе пӑшӑрханса ӳкнӗччӗ. Анчах ака уйӑхӗн 22-мӗшӗнче ялта стелла вырнаҫтарнӑччӗ.

Палӑка паян Ҫӗнӗ Эйпеҫре кӑна мар, Аслӑ Елчӗкре те, Курнавӑшра та уҫнӑ.

Уяв мероприятийӗсене кашни ял тӑрӑхӗнчех йӗркеленине пӗлтереҫҫӗ Елчӗк район администрацийӗнче. Тӳре-шарапа депутатсем те вӗсене хутшӑннӑ. Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн ертӳҫи Юрий Попов тата Петр Краснов депутат вырӑнти райадминистраци пуҫлӑхӗпе Николай Миллинпа Аслӑ Елчӗкринче, Курнавӑшринче, Ҫӗнӗ Эйпеҫринче пулнӑ.

Паян, Ҫӗнтерӳ кунӗнче, «Вилӗмсӗр полк» акцие пур ҫӗрте те: район центрӗсенче те, хуласенче те - ҫӗркелерӗҫ. Малтан эпир пӗлтернӗ пекех, вӑл Шупашкарта та иртрӗ.

Сӑмах май аса илтерер, пӗрремӗш хут кун пек Томск хулинче 2012 ҫулта иртнӗ. Унта 6 пин ытла ҫын 2 пин ытла сӑнӳкерчӗк йӑтса утнӑ. Тепӗр ҫулхине акцие Раҫҫейри 120 хулара ирттернӗ. Пӗлтӗр вара акцие 15 ҫӗршыв хутшӑннӑ.

«Вилӗмсӗр полка» Шупашкарта 10 пин тухма палӑртнине эпир пӗлтернӗччӗ-ха. Анчах паян шутласа пӑхнӑ та, ку цифра икӗ хута яхӑн пулнине палӑртнӑ: пурӗ 20 пине яхӑн ҫын хӑйсен вӑрҫӑра вилнӗ тӑванӗсен транспоранчӗсене илсе тухнӑ.

Вӑхӑт пулсан Михаил Игнатьев Элтепер те «Вилӗмсӗр полка» тӑрассине, унӑн ывӑлӗ вара тухассине хыпарланӑччӗ Чӑваш халӑх сайчӗ маларах. Чӑн та, Михаил Васильевич та акцие хутшӑннӑ.

Ҫӗнтерӳ кунӗ умӗн Чӑваш кӗнеке издательстви ҫӗнӗ кӗнеке кӑларнӑ. Вӑл – «Шаги к победе». Авторӗ – Евгений Почуев.

ЧР Культура министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, кӗнеке авторӗ Етӗрне хулин тата районӗнче ҫуралса ӳснӗ ҫынсем пирки каласа кӑтартать. Вӗсем Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫине хутшӑннӑ, кӗнекене вӗсен асаилӗвӗсене кӗртнӗ.

Кӗнеке авторӗн ашшӗ – Почувсен йӑхӗнчен. Вӗсен тӑватӑ «йӑва»: Чӑвашра, Пушкӑртстанра, Тула облаҫӗнче тата Чечня Республикинче.

Кӗнеке авторӗ Евгений Почуев Чита хулинче ҫуралнӑ. 1973 ҫулта И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУран вӗренсе тухнӑ. 2002 ҫултанпа «Пысӑк Урал» тулли мар яваплӑ обществӑн генеральнӑй директорӗ.

НТВ телеканал ертӳҫисем Шупашкарта туса ҫитереймен ача пахчине асӑрханӑ. Ӑна эфирта кӑтартӗҫ.

НТВ телеканалпа пыракан «Салтыков-Щедрин шоу» телекӑларӑмра Раҫҫейри чи ӑнланмалла мар ача-пӑча лапамӗсем пирки калаҫнӑ. Телеертӳҫӗсем пирӗн ачасем ӑҫта выляни пирки каласа кӑтартӗҫ.

Кӑларӑмра Сарӑтури ача-пӑча лапамне курма май пулӗ. Унта ачасем ҫӳп-ҫап купи ҫывӑхӗнче выляҫҫӗ-мӗн. Симферопольти ача-пӑча лапамӗ вара сӑра лавккипе ҫумӑн. Томскра вара ачасем чӑн-чӑн танкпа юнашар выляҫҫӗ.

Телеертӳҫӗсем Алькеш поселокӗнчи туса пӗтермен ача пахчине асӑрханӑ. Ӑна суйлав кампанийӗпе килӗшӳллӗн пӗр чиновник хута яма тытӑннӑ. Анчах ӗҫ чарӑнса ларнӑ. Халӗ лапам вырӑнне — бассейн, хӗлле — каток.

Паян, ҫу уйӑхӗн 8-мӗшӗнче, Етӗрне районӗнчи Тури Ачак ялӗнче чӑннипех те асра юлмалли кун пулнӑ. Унта сухапуҫ уявӗ иртнӗ. Уява вара Леонид Якубович та хутшӑннӑ. Паллӑ телеертӳҫӗ ҫураки епле пынипе интересленнӗ.

Малтанах хӑнасем «Ленинская искра» колхоз председателӗнче чылай ҫул вӑй хунӑ Аркадий Айдакӑн палӑкӗ патне чечек хунӑ. Унтан ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьевпа Леонид Якубович чӑваш хресченӗн музейне ҫитнӗ. Ӑна 1983 ҫулта Аркадий Айдак йӗркеленӗ. Палӑртмалла: юлашки виҫӗ ҫулта музей ҫӗнелнӗ.

Кайран хӑнасем шкул ачисемпе пӗрле улмуҫҫисем лартнӑ. Леонид Якубович вӗсем мӗнле ӳснине пӑхмашкӑн Тури Ачака килсе тӑма хирӗҫ маррине пӗлтернӗ.

Леонид Якубовияпа ытти хӑнасем ҫӗрулми лартнӑ ҫӗре те хутшӑннӑ. Михаил Игнатьев, Леонид Якубович тата Раҫҫей Геройӗ Николай Гаврилов вӗсене хресчен ӗҫе ют маррине кӑтартнӑ. Михаил Игнатьевпа Леонид Якубович трактор рулӗ умне ларса сухапуҫ уявне уҫнӑ.

Леонид Якубович Чӑваш Ене яланах тулли кӑмӑлпа килнине каланӑ.

Республикӑра Ҫӗнтерӳ уявӗ ҫывхарни сисӗнет. Ҫу уйӑхӗн 6-мӗшӗнче пӗчӗк ачасем парада тухнӑ. Вӗсем Хӗрлӗ тӳреме пухӑннӑ.

Ҫамрӑк армеецсемпе тата кадет класӗсемпе пӗрле ача пахчине ҫӳрекен шӑпарлансем те парада тӑнӑ. Унта Шупашкарти 105 ача пахчинчи 1,5 пин ача хутшӑннӑ.

Шӑпӑрлансем тӗрлӗ форма тӑхӑннӑ. Моряксем, десантниксем, ҫалавҫӑсем парада тухнӑ. Ку акци кӑҫалхипе иккӗмӗш хут иртнӗ. Пӗлтӗр ӑна пӗрремӗш хут йӗркеленӗ. Ун чухне акцие 700 ача хутшӑннӑ.

Политика тата экономика коммуникацийӗсен агентстви пӗлтернӗ тӑрӑх, ЧР Элтеперӗн Михаил Игнатьевӑн позицийӗ лайӑх. Вӑл танлаштарӑмра Раҫҫей кӗпӗрнаттӑрӗсен йышӗнче 7-мӗш вырӑн йышӑнать.

Танлаштарӑма Раҫҫейри витӗмлӗ кӗпӗрнаттӑрсене ыйтса пӗлнипе хатӗрленӗ. Ӑна хупӑ анкетеривани мелӗпе ирттернӗ. Хальхинче ыйтӑма 25 эксперт хатӗрленӗ. Вӗсен йышӗнче политологсем, политехнологсем, медиаэкспертсем, журналистсем пулнӑ.

Танлаштарӑмра регион ертӳҫисене ҫак пайсемпе уйӑрнӑ: «чи вӑйлӑ витӗмлисем», «вӑйлӑ витӗмлисем», «вӑтам витӗмлисем». Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев «чи вӑйлӑ витӗмлисен» йышне кӗнӗ.