Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çырла тутиллĕ тунсăхăм,

Çăлкуç таппиллĕ шухăшăм

Чĕнеççĕ-çке инçе çула.

Çунатлă çăлтăр-ĕмĕтĕм,

Чупса мар, вĕçсе çитĕттĕм:

Васкатăп эп тăван яла.

Аван-и, ентешсем,

Сывах-и, тăвансем?

Туссем, юлташăмсем,

Манми тантăшăмсем.

Тăван аттен хăватлăхĕ,

Аннен ачаш сăваплăхĕ

Пиллерĕç пуль вĕçме çӳле,

Çуралнă çĕр сипетлĕхĕ,

Несĕлĕмсен пехетлĕхĕ

Чĕнеç килсе курма сире.

Аван-и, шăллăмсем,

Сывах-и, йăмăксем?

Тăхлачă, хăтасем,

Юратнă çыннăмсем.

Çара ура — ачалăхăм,

Чечек кавирлĕ улăхăм,

Курап сире тĕлĕкре çеç.

Юрт-юрт, лашам, хыпалансам,

Тумхахсенчен ан такăнсам,

Тăван патне çитесчĕ çеç.

Аван-и, йăмрасем,

Сывах-и, хурăнсем?

Мăнаçлă юмансем,

Чун савнă вырăнсем...

Шухăшсем ишеве тухрĕç

Илĕртсе ĕмĕтсене.

Кам-ши, кам каласа парĕ

Мĕн умра пулассине?

Пĕр курка телей çĕклерĕм,

Ĕçрĕм ăшăм каниччен.

Ах, тути... Пуçа минретрĕ,

Юн вĕрерĕ пуль ирччен...

Шерпетпе ман чунăм тулчĕ,

Сăнĕ çапрĕ сăн-пите,

Инçетри çап-çутă ĕнчĕ

Тайăлса сăнать пире.

Эс çумра та — мана хӳтĕ,

Чунăмра та — канлĕх ман.

Ан ӳкейтĕр ют çын куçĕ,

Путтăрах ыйха тăшман.

Шав телей пулмасть вăл теççĕ,

Уйрăлу умрах иккен...

Тен, вĕсем çакна пĕлмеççĕ:

Юрату ытла ĕлккен.

Юратсан çеç пурнăç савăк,

Пĕр самант та — ĕмĕр пек.

Шерпетне хушсах тăрсассăн

Телей пырĕ ĕмĕрпех.

Тăрса касаççĕ çăкăра.

Йăли чăвашăн ĕлĕкрен.

Ăшши вăй хушĕ кăкăра,

Хăват эс илĕн чĕлĕрен.

Тăрса касаççĕ çăкăра.

Йăли çапла-мĕн ĕлĕкрен.

Хисепĕ — çăкăр аслăран.

Вăл çук — хăратăн эс тĕпрен.

Тăрса касаççĕ çăкăра...

Юхма Мишшин «Кăвак çĕмрен» романĕ пирĕн чăваш литературин чи паха, чи курăмлă хайлавĕсенчен пĕри. Ку шухăша вулакансем те, литературăна тĕпчекенсем те тахçанах çирĕплетнĕ ĕнтĕ. «Кăвак çĕмрен» романне Юхма Мишши çамрăк чухнех, утмăлмĕш çулсен пуçламăшĕнчех çырнă. Чи малтан вăл «Тăван Атăл» журналта «Чăваш хĕрĕ» ятпа пичетленнĕ. Унтан 1971 çулта Чăваш кĕнеке издательствинче уйрăм кĕнекен тухнă.

Юхма Мишши хăйĕн Мускавра «Современник» издательствăра «О времени и о себе» ярăмпа 1990 çулта пичетленсе тухнă «Узоры на сурбанах» кĕнекинче çакăн пек йĕркесем çырса кăтартать:

«В троллейбусе две женщины разговаривали на чувашском языке:

— Ты читала об Угаслу?

— Нет. А где?

— Это роман «Голубая стрела». Я писателя не помню. Но роман мне понравился. О женщине с такой любовью!..

— Наверное, сам автор — женщина.

— Кажется, так. Вот бы нам быть всем как Угаслу. Тогда бы мужики нас зауважали.

— Обязательно прочту...»

Укаслу — «Кăвак çĕмрен» романри тĕп героиня. Вăл XVIII ĕмĕр варринче пурăннă ытарайми маттур чăваш хĕрĕ, ирĕклĕхшĕн, никамапăхăнманлăхшăн, тăван халăх пуласлăхĕшĕн пĕтĕм вăйне, пĕтĕм чунне-чĕрине парса кĕрешекенскер. Укаслу хресчен патши Емельян Пугачевăн полковникĕ, унăн чи шанчăклă çарпуçĕсенчен пĕри пулса тăрать, чи йывăр вăхăтра та, йĕри-тавра тăшмансем хупăрласа илнĕ, юлташĕсем сутнă чухне те ăна пăрахса хăвармасть.

Малалла

Ирĕк пар мана эсĕ

Сана çеç юратма.

Ан чарсамччĕ ачашшăн

Тутунтан чуптума.

Сӳнтерме пулăшсассăн

Эс чунри кăвара,

Телейрен те телейлĕ

Çын эп пулăп вара.

Çав тери кăмăллатăп

Шăнкăрав сассуна,

Кăларать пуль хăçан-тăр

Ăс-тăнран вăл мана.

Авăнать илĕртӳллĕн

Сан ӳт-пĕвĕ ялан,

Куçусем йăл! выляççĕ,

Хĕвел евĕр кулан.

Çăмăл та пит илемлĕ

Сан утту, хускану!

Акăш пек курăнатăн,

Юмахри пек сăну.

Эп сана юрататăп!

Пĕлтĕр, куртăр кашни:

Чи хитре хĕр эс маншăн,

Эсĕ — манăн савни!

Куçунтан пăхса каларăм:

— Ате, тусăм, урама!

— Юрамасть, — эс хуравларăн, —

Ятлаçать-çке кукамай.

Юрамасть, юрамасть —

Кукамай килтен ямасть.

Каç пулсан сана эп сĕнтĕм

Ташлама тухма манпа.

Шăппăн-шăппăн эсĕ чĕнтĕн:

— Юрамасть. Чарать аппа.

Юрамасть, юрамасть —

Ташлама аппа хушмасть.

Çакăн хыççăн ыталарăм

Эпĕ сана чуптума.

Тутуна тăсса каларăн:

— Ах, ан куртăр кукамай!

... Юратсассăн чĕререн,

Чуптума юрать иккен.

Пархатарлă Çĕр хăвачĕпе,

Ун сĕткенĕпе пиçсе саралнă

Ал çинчи сап-сарă ылтăн пек

Пучахсем куçа шартса çуталнă.

Ал çинче — чи хаклă пĕрчĕсем.

Вĕсенче — çĕн юрă, пурнăç, çулăм.

Вĕсенче — тулли телей, илем.

Ал çинче — хресчен шăпи, йăл кулă.

Ĕçĕр йывăр сирĕн,

Чунăрсем таса.

Чун савăнать пирĕн

Хаçат вуласа.

Ирсерен пăхатăп

Почта ещĕкне.

Вуласа тухатăп

Хаçат çырнине.

Ахăлтатса култăм

Хĕскĕчпе пĕрле.

Эп таçта та пултăм

Çуллапа хĕлле.

Пурнăç çĕнĕлет-ха,

Чăнлăхпа сывлать.

Пуласлăхĕ пур-ха,

Халăх хăй калать.

Пичет кунĕ майĕн

Çыртăм тав туса.

Ĕçĕр йывăр сирĕн,

Чунăрсем таса.

Икĕ çамрăк вĕрене çулçисем çилпе ал çупмалла выляççĕ. Çакна Ксюша кашни ир чӳречерен căнать. Пăхать те чунĕнче хавас пулса каять унăн, хăйĕн те вĕсемпе пĕрле выляма тухса чупас килет.

Каçпа ун патне Валерка килмелле. Хĕр çакна питĕ кĕтет. Халь вара савăк кăмăлпа пахчана тухса йăрансене кăпкалатма пуçларĕ. Ĕçлерĕ те ĕçлерĕ пике, кăнтăрла иртсе кайнине те сисмерĕ. Амăшĕ апат çиме чĕнсен çеç пӳрте кĕчĕ. Кăштах канса илнĕ хыççăн Ксюша уя утă тавăрма тухса кайрĕ. Каç енне самаях ывăнса çитрĕ вăл.

Тĕттĕмленсен вĕсен тĕлĕнче шик! шăхăрни илтĕнчĕ. Юнашар ялтан Валерка килчĕ пулас.

— Ксюша, паян ман юлташăн çуралнă кунĕ. Вăл пире иксĕмĕре те çак уява чĕнчĕ. Айта, кайса килер, — терĕ каччă савнă тусĕ урама тухсан.

Темшĕн каçĕ паян питĕ тĕттĕм. Ывăннă та хĕр, анчах юратнă çыннăн кăмăлне хуçас темерĕ, утрĕ тăватă çухрăмри яла. Вĕсем пынă çĕре уяв пуçланнă та, пурте сĕтел хушшинче.

— Акă Валерка та çитрĕ, ларăр-ха пикепе пĕрле, ĕçсе парăр-ха ман çуралнă кун ячĕпе, — терĕ вĕсем патне пырса яштака та илемлĕ сăн-питлĕ йĕкĕт.

Савни аллинчи черкке пĕр самантрах пушанса юлнине Ксюша тĕлĕнсе пăхрĕ. Хăй вара тутанса та пăхмарĕ хаяр шĕвеке.

Малалла

Эс çӳретĕн куçлăхпа.

Вылянать çут кĕленче

Йăлтăр-йăлтăр çутăпа

Сăмсун икĕ айккинче.

Куçлăху сан пит хитре.

Вăл сăнна илем кӳрет.

Курсанах ăна, чĕре

Кăкăрта тĕпĕртетет.

Çутă линза айĕнче

Сан пытаннă куçусем.

Вĕсенче — асам тĕнче,

Йăлкăшать куçри хĕлхем.

Çак пытаннă куçсенчен

Манăн пит пăхас килет.

Анчах икĕ кĕленче

Пăхтармаççĕ ниепле.

Илес мар-и куçлăхна,

Тусăм, куçу çийĕнчен?

Чуп тумашкăн-çке сана

Вăл чарать тутусенчен.