Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ку эпир мар, эпир çынна итленĕ,

инкек пулсан — шелленĕ, савăнмăн.

Пире ыр çын, ыр çын сассин илемĕ

хĕпĕртеттернĕ, пăшăрхантарман.

Чĕресемпе хĕмленнĕ пулăшмашкăн

çав сас, çав çын çухаласса сиссен.

Пулăшманни — айванлăх, чĕрĕ мăшкăл,

тесе янранă чун хĕлĕхĕсем.

Çук, эпир мар ку, ĕненме те йывăр:

кулса çӳретпĕр, намăса манса,

юлташ инкекĕнчен — хаваслăн, сыввăн.

Мĕскер вăл пирĕншĕн асап.

Асап та, савнăç та вăл пирĕншĕн — йӳç кулăш.

Пире витерме çук нимпе тирсе:

чĕре çинчи çусем пĕр метр хулăнăш,

ик метр хулăнăш — тирсем.

Хаваслă. Сывă... Чăн-ши çак, суя-ши? —

çапла ыйтать вăрман, çапла ыйтать уй-хир.

Эп хам та сирĕнтен татсах ыйтасшăн:

Ăçтан, камран, мĕнрен вăл — пирĕн чир?

Çын пăхмарĕ — хурласа,

эпĕ илтĕм — ырласа.

Тухатмăшран усалли —

халь ман арăм Натали.

Йӳле пилĕк, çара пуç,

хыпса çăтас сĕмлĕ куç.

Тута тăсса, шăмарса

çӳрет урса-шавласа.

Кайнă тирпей пĕтĕмпех —

çӳç-пуçне те пуçтармасть:

тикĕт лакăм тулаш пек

пичĕ-куçĕ — ма çумасть?

Лӳ те тумасть сăмаха,

хăй çеç ăслă — аçтаха.

Мĕн ан те, йăлт кутăнла

çавăрать — аптрамалла.

Ун кăмăлне юраса

пурнас тесен, эп утса

çӳремешкĕн тивĕç мар,

тивĕç — умĕнче шума.

Янрамашкăн тытăнсан,

тăр эс хăлăпран тытсах:

чĕлхи — сăнă, вут чĕлхе.

Чунĕ — путлăх. Йӳçĕхет.

Кам халь пулăштăр мана?

Эпĕ пултăм тăмана.

Çук-тăр çавă таланăм —

çаклантăм тăк çаклантăм!

Пирĕн çамрăк пуçра

миме пур,

тĕллĕн-тĕллĕн кăна

хывăх пур.

Пӳ-си пирĕн яштак,

сăн хитре,

тата мĕскер кирлĕ

халь пире?

Ут кирлĕ мар, туссем,

машин пур.

Ют кирлĕ мар,

умра эсир пур.

Ут та кирлĕ пулĕ,

ют та кирлĕ.

Пуринчен те ытла

ăс кирлĕ.

Çĕр аллă пин сумлăх

ăсăра

ан хăвартăр çука

пыл-сăра.

Кĕçĕнрен пуçтарнă

çавă ăс,

шăтăк пуçран тухса,

пулĕ пăс.

Пур пек — çук пек ăса

салатас мар,

атте-анне ятне

ярас мар.

Вĕри çĕлен (вĕре çĕлен) каçхине тĕттĕм тӳпе тăрăх ярăнса, вут-хĕм сапса вĕçсе çӳрет. Вĕри çĕлен тĕне кĕртмесĕр вилнĕ е вăрттăн çуратса вĕлернĕ хĕр ачисенчен пулать тет. Вĕри çĕлен каччăсемпе хĕрсене е çамрăкла тăлăха юлнă арăмсене ерсе вĕсене хĕне ярса вĕлерет тет. Çамрăк арçын е каччă мĕнле те пулин хĕре хытă юратса ăна качча илеймесĕр юлнă пулсан тата çавăн пекех хĕр-упраç е çамрăк арăм пĕр-пĕр арçынна чунтан юратсан та ăна качча каяймасăр юлнă пулсан юратупа кулянса пурăннă вăхăтра вĕсене вĕри çĕлен ерме пултарать. Каччă патне вара çĕрле çав вĕри çĕлен хăй чунтан юратнă хĕрĕ пулса пырать тет. Хĕрсем е çамрăк арăмсем патне вăл хăйсем юратакан арçын пулса пырать тет. Савни пулса пынă вĕри çĕлен — хĕрпе е каччăпа çĕрĕпех пĕрле пулать, ернĕ çынсене вăл ыталать, чуп тăвать, чăн-чăн савни пекех пулса унпа пĕрле выртать тет. Çамрăксене вăл çывăрма та памасть, çакăн пирки вĕри çĕлен ернĕ çын ывăнса çитсе хĕне (чире) каять, юлашкинчен вĕсене вĕлерсе те пăрахать тет. Хĕрарăма ернĕ вĕри çĕлен, унăн савни пулса пынăскер, ăна час-часах хĕнет те асаплантарать тет.

Вĕри çĕлен хăй ернĕ çамрăксене çĕрле пыни çинчен никама та калама хушмасть, çынна каласа парсан вăл вĕсене вĕлерес пек хĕнет тет. Ун пек чухне вĕри çĕлен ернĕ çын патĕнче хăраман çынсен пăшалпа е тимĕр таврашĕ тытса вăрттăн хурал тăмалла. Хурал тăнă чух çеç вĕри çĕлен пыма пăрахать тет.

Малалла

Аннен ялĕ çумĕнче

Сурăм шывĕ сарăлать.

Сурăм шывĕ хĕрринче

Аслă вăрман каш! кашлать.

Пысăк вăрман хӳттинче

Тĕрлĕ чĕр чун пурăнать.

Çӳлте, йывăç тăрринче,

Пакша сикни курăнать.

Кăшт шаларах кĕрсессĕн

Курах каян мулкача.

Çын сассине илтсессĕн

Тапса сикет чăтлăха.

Вăрман пуян чĕр чунтан:

Кашкăрĕ те пур кунта,

Тиллийĕ те чупкалать,

Чĕрĕпĕ те хускалать.

Эп çӳретĕп вăрманта,

Карçинкка тулли кăмпа.

Вăрман илĕртет мана.

Килсе курăр-ха кунта.

Манăн атте пит маттур.

Ун пекки тек камăн пур?

Тем тума та пултарать,

Такама та пулăшать.

Çурт-хуралтă вăл тăвать,

Сĕтел-пукан ăсталать.

Питĕ тулă пĕçерет,

Аннерен те ирттерет.

Хаçат-журнал юратать,

Çут çанталăка сăнать.

Выльăх-чĕрлĕх те усрать,

Юратса ăна пăхать.

Хисеплетĕп аттене,

Юрататăп аннене,

Асаннепе савăнатăп,

Туслă çемьере пурнатăп.

Атте-анне çумра ялан,

Телейлĕ манăн пурнăçăм.

Вĕренӳре пит тăрăшсан

Савнаççĕ авă, курăсăн.

Хисеп курать атте, калам,

Чи вăйлă,ăслă пулнăран.

Анне те пĕртте кая мар,

Вĕсемшĕн эпĕ савăнам.

Ялан тупасчĕ вăхăтне

Ĕçсем туса пама килте.

Çăмăллатасчĕ пур ĕçне

Пит-куç çуталтăр хĕвелле.

Атте-анне килте чухне

Тăрасчĕ сирĕн пулăшcа.

Мĕн хамăр пурнăç тăршшинче

Ку сăмаха хыт ас туса.

Енчен те хурлăхлă хыпар

Килсе çапать пулсан пĕрре

Ӳте касать пек чĕр тăвар,

Пăшăрханаççĕ тем тери.

Çулсем иртсессĕн те ан ман:

Пур ватлăхра та канлĕ мар.

Хисеп тăвасчĕ кăмăлтан,

Атту юлатпăр йышпа мар.

Нумай пулать ку. Ун чух эпĕ хам та вăтăр урлă тин каçнă пулмалла. Пирĕн урам кассинче, манран уй хĕрринелле, пĕр Маркка Петĕрĕ анчах пурăнатчĕ. Ун çурчĕпе ман кил хушшинче, хальхин пекех, пĕчĕк пустыр (хушă) пурччĕ... Пĕр çулхине яла мур çитсе аптратрĕ. Нумай ачасене пĕтерчĕ. Ачасем сасартăк чирлесе ӳкетчĕç, вĕриленсе каяççĕ те ик-виçĕ кунтан вилсе те каятчĕç.

Çав вăхăтра ман çумри Маркка Петĕрĕн те икĕ ачи чирлесе ӳкрĕ. Ачисем йывăр выртаççĕ. Ашшĕ-амăшĕ вĕсем кĕç-вĕç вилсе каясса кĕтет.

Кĕрхи кун. Кăшт кăна юр çунă та шăнтса лартнă. Эпĕ ывăл ачампа мунча кĕрсе тухрăм та, каç пулса çитрĕ. Çывăрма тесе тӳшек сарса выртнăччĕ. Хăйă сӳнтернĕ. Ывăлăм çыврать ĕнтĕ. Арăм та тĕлĕрме пуçланă пулмалла. Кĕтмен самантра пустыртен темскер пĕр йытă шуйханса вĕрни тата ура сасси иртсе кайнă пек илтĕнчĕ. Тăтăм та кусуйран (чӳречерен) пăхрăм. Ерипен кусуй çине выртса пустырелле лăхатăп. Çӳхе пĕлĕт витĕр кăшт кăна уйăх çутатать те, тулта мĕн пурри çывăхран аванах курăнать... Курах каятăп: Маркка Петĕрĕн тĕнĕ чӳречи (отдушина) тĕлĕнче пĕр пысăк хура йытă лара парать. Вăл сăмсине çӳлелле каçăртнă та çурри уçса хунă тĕнĕ чӳречи еннелле пăхса нăш! нăш! нăш! шăршлакалать. Паллах, ку мур ĕнтĕ, йытă пулса килнĕ! Тĕнĕрен пӳрте кĕрсе каясшăн, Петĕр ачисене вĕлересшĕнех! терĕм эпĕ турех тавçăрса илсе.

Малалла

Манни пек чипер анне

Тупаймастăр тĕнчере.

Вăл ыр чунлă, пит хитре —

Ĕмĕр пулĕ чĕрере.

Ир тăрать, ĕне сăвать,

Ун ачи ыйха туртать,

Ӳркенмест, яшка лартать,

Апат çиме йыхăрать.

Эп те хамăн ĕçсемпе,

Дневникри «пиллĕксемпе»

Савăнтарăп аннене,

Хурлантармăп çемьене.