Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Роза Андреевăна

1

Чăнах та, çуркуннешĕн чун хавас.

Мĕне сиссе-ши?

Шап-шуррăн выртнă юр

сĕлкĕшленсе, лапраланса

юхса кайнишĕн-ши?

Çыпçăнакан çăрăлчăка пула-ши?

Хаваслăх вăй илет

асар-писер арпашуран иртсе

çулçăланас, чечекленес кунсем çитсен.

2

Шарлать шыв-шур.

Урам хушшипеле юхать çур шывĕ,

паллах, тăвалла мар, анаталла.

Шарлать шыв-шур —

лĕп çумăр шывĕ, пăрлă çумăр шывĕ —

паллах, çӳлелле мар, аялалла.

Умра мĕн пур?

Е сиплĕ ăшă-и, е хăртмăш сивĕ?

Пур вăл та, ку та пурнăçра, паллах.

3

Иртнĕ кунăн çути те сӳнмест,

тĕрлĕрен чĕтренсе чӳхенет:

сар шевлен савтарас юхăмне

хура тĕс те кĕме именмест.

Кун пулать, кун иртет, кун шăвать...

Пурнăçра малашпа пурăнар.

Иртнинче ыррине астăвар —

хурипе хурланни хур тăвать.

4

Малалла

Саша Волкова

Тĕнче таттисĕр улшăнать...

Çи-пуçĕ сарăхнă

кĕрхи вăрманăм каш кашлать...

Те тĕсшĕн тарăхнă?

Çил-тусăмпа вăл тавлашать:

кама кам парăнмĕ?

Тек çулçă сапрĕ сывлăша,

хуйхийĕ тарăн-мĕн.

Хывса перет кив тумтирне,

çухалтăр —

çĕтĕлнĕ.

Пĕр тумтирех мĕн ĕмĕрне

никам та сĕтĕрмĕ.

Çара вăрманăм, хĕпĕрте,

шансах тăр уçăмлăн:

сив çил кассан та çурçĕртен,

эс пулăн çулçăллă.

Чăп тулли чашкăрать куркамăр:

утмăл çул тултарать куккамăр.

Ыр хăнашăн — пур пек перекет:

тулăхпа савăнать кĕреке.

Çĕклемне селĕм йăтнă август,

пилĕкне, çурăмна, тет, ав кăшт.

Çĕр ĕçченĕн паян юбилей —

çĕр ĕçченĕшĕн ирт тĕпеле.

Утмăл çул тултарать куккамăр.

Сыпнăçем, çыртнăçем кулкалăр.

Уçă саслăн инке те юрлать,

куккана юратса çупăрлать.

Куккана шуратасшăн ватлăх,

ташăпа хуçкаласшăн яшлăх.

Малашне те ташлатăр кукка,

малашне те чашлатăр курка!

Патăръелĕнче, Талвирсен пахчи хыçĕнче, Ватулха текен çырма урлă чĕнтĕрлĕ кĕпер пурччĕ. Эпĕ Патăръелĕнчи вăтам шкулта вĕреннĕ çулсенче А. Ф. Талвир ашшĕ килĕнче пурăнатчĕ. Эпир, шкул ачисем, ăна час-часах çак кĕпер çинче кураттăмăр. Писатель унта, шыв юххи çине пăхса, шухăша путса тăма юрататчĕ. Ун пек чухне вăл çывăхран кам иртсе кайнине те асархамастчĕ. Çынсем Алексей Филипповича пурте паллатчĕç: вăл чĕнтĕрлĕ кĕпер çинче шухăша путса тăнă чухне вара, ăна чăрмантарас мар тесе, кĕпер урлă çав тери шăппăн, чĕрне вĕççĕн утса каçатчĕç.

Патăръелпе Сăкăт хушши сакăр çухрăм. Çак тусанлă çула эпĕ ача чухнех питĕ лайăх астуса юлнă. Манăн чи малтанхи пысăк туйăм, пуласлăхалла хывнă кĕпер, шăп та лăп çав çул çинче çуралнă... Ун чухне вăрçă пĕтнĕччĕ кăна-ха. Эпĕ ялти шкулта кĕçĕн класра вĕренетĕп, сăвăсем, юмахсем çыратăп, сайра хутра пичетленетĕп те. Çавăнпа пуль ĕнтĕ манăн чĕрĕ писателе курас килет. Анчах вĕсем пирĕн яла пырса çӳремеççĕ-çке!.. Ăçта курма пулать-ха вĕсене?.. Шупашкара кайма питĕ аякра. Пĕлетĕп-ха ĕнтĕ пирĕн ялтан инçех те мар, Патăръелĕнче, Сăкăткассинче чăн-чăн писатель, пысăк писатель Алексен Талвир çуралса ӳснĕ. Анчах вăл Патăръелĕнче мар, Мускавра пурăнать. Эпĕ хавхаланса кайсах А. Талвир çинчен мĕскер пĕлме пур, çавна çынсенчен тĕлчетĕп, вăл çырнă кĕнекесене ял тăрăх шыраса çӳресе вулатăп... Пĕррехинче вара савăнмалли хыпар илтĕм: Алексей Талвир тăван ялне таврăннă... Çав кунхинех вара эпĕ хам çырнă сăвăсен тетрадьне кĕсьене чикрĕм те Патăръелне тухса утрăм. Çав куна паянхи пекех астăватăп: ăшă, лăпкă çанталăк тăрать, Сăкăт кати енче ăрша вылять. Каяс çул çип çапнă пек тӳрĕ, ун икĕ енĕпе те лаша пĕкки пытанмалла тулăх ӳснĕ сап-сарă ыраш. Ниçта нимĕнле сасă та илтĕнмест, кайăксем те юрламаççĕ, çынсем те çӳремеççĕ, ниçта нимĕнле чĕрĕ чун та курăнмасть. Таврара тĕлĕнмалл шăплăх. Анчах эпĕ çак шăплăха та, çанталăк ăшшине те сисместĕп. Кăлт-кăлт! Кăлт-кăлт! сиксе тапать чĕре, ытла палханнипе пĕтĕм шăмшакри юн шăнса хытса ларнăн туйанать. Йышăнĕ-ши мана писатель? Ман сăвăсене вуласан, мĕскер калĕ-ши? Е вуламасăрах каялла хуса ярĕ-ши?..

Малалла

Гворгий Иванович Безрукова

Ман пуç тăрринче аслати авăнса авăтсассăн,

Хĕçсем хуçăлса ӳкнĕ евĕр çут çиçĕм çиçсен,

Ача пек эп сан ытамна пырса ӳкрем, — тархасшăн,

Анне пек ăнлан та мана, уншăн ан çилленсем.

Сăваплă та Хĕрлĕ хула халиччен эп курманччĕ:

Саламлă сăмах пек кунта витĕр хĕрлĕ пилеш.

Эп ун йӳççине кăшт тутантăм та — чунăм хурланчĕ,

Анчах вăл сипетлĕ çырла иккенне те пĕлес.

Ĕрехмет, тау-тăв!¹ — усалсен вăййине эс кĕмерĕн,

Йышран уйармран мана эс, усрав ывăлна.

Хура Атăл урлă хитре асаматăн кĕперĕ

Çĕкленчĕ те — патăн мана пĕр турам раскална.

Пĕлменччĕ: çăлсем Марире мариллех-çке юрлаççĕ,

Ай шăнкăр та шăнкăр çăл евĕр пуплет-çке мари.

Çак килĕшӳре, ахăртнех, сăвăçсем çуралаççĕ,

Çак килĕшӳре пурăнать-мĕн поэзи турри.

Пĕр евĕр шăпаллă çынсем пĕр-пĕрне сума сăвĕç,

Сăмахсăр ăнланĕç вĕсем пĕр-пĕрин туйăмне.

Эп, Çеçпĕл çĕршывĕн хĕрхӳ эмелне сыпнă сăвăç,

Малалла

Эп кунтан, инçетрен, çул çине тухнă чух

Чуптуса ăсатса яракан çыннăм çук.

Айăпа эп кĕмен, çук ман парăм-кивçен,

Анчах темĕн çитмест, темшĕн питĕ кичем.

Мĕн-ха юлчĕ ӳксе вăхăт пуйăсĕнчен? —

Тĕмсĕлсе эп пăхатăп вакун куçĕнчен.

Тăрса юлчĕç çуртсем пухăна-пухăна,

Чӳрече çумăпе вĕçрĕ шухăш кăна.

Акă Атăл умра, — те юхать, те юхмасть,

Хăв анса курмасан ĕненме юрамасть.

Ĕнертен паяна, паянтан ырана

Вăхăт, хум пек иртсе улăштарчĕ мана.

Эп килесси — паянхи шухăш мар.

Сывă-и, сăвăçсем пурнакан Шупашкар?

Сан патна васкаса, юратса килнĕ чух

Мĕншĕн хирĕç тухса кĕтекен çыннăм çук...

Ăçта васкатăр, пĕлĕтсем? Ăçта чупатăр?

Кам хуйхине илсе каятăр-ши пĕрле?

Унтан, çӳлтен, çын инкекне сăнатăр.

Е, тен, йĕретĕр эсĕр те çĕрле?

Ăçта васкатăр, пĕлĕтсем? Ăçта чупатăр?

Мĕн-ма-ха шăпăрт? Кĕрле-кĕрле

хура кĕрпе, тен, хушăран вылятăр?

Е, тен, илетĕр ман чуна пĕрле?

Ăçта васкатăр, пĕлĕтсем? Ăçта чупатăр?

Ан хăрăр! Пурпĕрех ӳкместĕрех çĕре.

Çĕр çылăхĕсене çӳлтен кăна куратăр.

Эпир вара çĕкленейместпĕр, ав, çӳле.

Ăçта васкатăр, пĕлĕтсем? Ăçта чупатăр?

Илсемĕрччĕ пĕрле! Çитерĕрччĕ киле!

Йывăрлăхран эсир те, тем, таратăр.

Чупас-и-мĕн хыçран ӳле-ӳле?

Ан васкăр, пĕлĕтсем! Ан чупăр!

Пĕччен чухне кĕрес килмест киле.

Унта — пуш-пушă. Каçсерен йĕретĕп.

Е, тен, йĕретĕр эсĕр те пĕрле?

Ан васкăр, пĕлĕтсем, ан чупăр!..

— Сăвăратăн?

— Сăвăрап.

— Мĕн ку: «Спорт» е «Север»?

Пар-ха хăвăртрах, туртап,

кăшт чĕрем сиплентĕр.

Пар халь шăрпăк.

Чим, пул шăпăрт...

Урисене явса ларса

ик «çамрăк» ĕмрĕç пируса.

Пĕри, тен, пур-тăр вуннăра,

тепри унтан кăшт аслăрах.

— Ăçтан эс илтĕн пирусна? —

асли ыйтать туртсассăн.

— Ăçтан илетĕп ăраснах?

Атте парать «сыпсассăн».

Ял хĕрринчи лутра пӳрте пырса кĕрекен çын куçне чи малтан сулахай стена çумне лартнă верстак курăннă. Тĕпелте — сăрланă сĕтел. Урам енчи икĕ кантăк шăнса пăрланнă. Пӳртре тĕксĕм. Урайне шăналăк пек анлă шăвăç листи сарса пăрахнă. Ун çинче ăшă тумтирлĕ пĕчĕк ача йăраланать. Ачан сылтăм аллинче çинçе авăрлă пĕчĕк мăлатук.

Верстак умĕнче унăн ашшĕ ĕçлет. Вăл тăваткал лум çине витре тăхăнтартнă та çĕнĕ çĕвĕ тăрăх васкаса шаккать. Ăна курса, урайĕнчи ача та хăйĕн пĕчĕк мăлатукĕпе шăвăç листине çапа-çапа илет, унтан сасартăк кулса ярать, вĕтĕ шăрçа пек шурă шăлĕсене кăтартать. Ун чух ачан çивĕч куçĕсем те, кăштах хĕсĕнсе, чеен ялкăшса илеççĕ. Сасси илтĕнмест. Тен, вăл кулнă чухне мĕн те пулин калать те-и — ача ашшĕ лум çинчи витрине шаккани пӳртри ытти сасса пĕтĕмпех хупласа тăрать.

Иккĕри ачапа ашшĕ ĕçлекен пӳртĕн сылтăм пайне кăмака йышăннă. Кăмака умĕнчи лутра йывăç кравать çинче тӳшекпе минтерсен купи йăтăнса выртать. Вырăн çине ула-чăла утиял витнĕ. Кравать çинчи япаласене тирпейлĕ пухса хуни çак пӳртре хĕрарăм та пурăннине пĕлтерет.

[...]

Кунсем те каçсем шутласа эс мĕн чухлĕ ан пурăн,

Пĕлсе пĕтереймĕн пĕрех савнăçпа хĕн-хура.

Ав, çĕмĕрт çеçки те, шуратнă пир тейĕн, шап-шурă,

Анчах çырлисем, çырлисем мĕншĕн йĕпкĕн хура?

Тĕнчемĕр — улшуç. Ылмашаççĕ çут тухăç, сив анăç.

Кам пулĕ тӳре? Улшăну саккунне пăхăнса

Паян тивĕçпе килмелле пек шур çĕмĕртлĕ савнăç,

Анчах хура хуйăх хурах пек тухать шăвăнса.

Шап-шур çеçкерен шурă-шурă çырла, ай, пулмарĕ.

Епле, тутансан, вăл чĕлхе-çăвара типетет.

Эй, хуйăх, эс сивĕннĕ савăнăç пулăмĕ мар-и? —

Сана астивсен, чун-чĕре хуралса пиçĕхет.

Хура çĕмĕртрен шур саппунлă çеçке тухса ларĕ.

Çак мар-ши улшуçăн тĕллевĕ тесе сĕмленен.

Эй, саврнăç, эс хура хуйăхăн мăшăрĕ мар-и —

Чĕре суранне, арăм пек, хăвшăнах, тен, сиплен.

Телей те инкек хушшинче эс мĕн чухлĕ ан пурăн,

Пĕлсе пĕтереймĕн пĕрех савнăçпа хĕн-хура.

Ав, çĕмĕрт çеçки те, шуратнă пир тейĕн, шап-шурă,

Анчах çырлисем, çырлисем мĕншĕн йĕпкĕн хура?

Малалла