Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

— Юратнă-и эсĕ? — ыйтатăн.

— Юратнă та çуннă, паллах.

— Телейлĕ-и эсĕ? — ыйтатăн.

— Ялан телейли — тăр ухмах.

Паян телейпе эпĕ çиçнĕ,

Ыран куçран юхнă куççуль.

Паян çунатланнă эп, вĕçнĕ,

Ыран çунатна хуçнă пул.

Анчах эпĕ юратнă! Ю-рат-нă!

Пурне те пӳрмен ку телей!

Çунса, кĕлленсе эпĕ курнă,

Эп курнă вилсе... чĕрĕллех.

Миçе хут пире уйăрчĕ кĕр?

Миçе хут сансăр кĕтĕп хĕле?

Миçе хут хĕллехи вăрăм çĕр

Вăрттăн тăкăп эп йӳç куççуле?

Эсĕ мар, çил-тăман кантăкран

Шаккĕ тунсăх юрри юрласа.

Сăнӳкерчĕк çинчен çеç куçран

Пăхăн эс чĕрене çунтарса.

Эс илтетĕн-и, хатĕр халех

Чĕрĕллех эп вилсе пурăнма.

Çуркунне илсе килтĕр каллех

Каялла сана ман патăма.

Чĕрĕлсе тăрăп эпĕ хамах

Тин çеç шăтнă çурхи чечекле.

Çĕнĕрен çуралса пурăнма

Уйрăлу çитиччен вăй пилле.

Симĕс куçлă чăрăшăм,

Çĕнĕ çул хăни.

Ах, ытла та капăр-çке

Эс, юмах хуçи.

Сăрт-тусем, кĕрт çийĕн

Юр ашса утса,

Эс епле çĕтмерĕн

Маннă тăрăхра?

Маннă пулĕ алăк,

Маннă укăлча.

Такама такам та

Манĕ пурнăçра.

Ĕмĕр çамрăк чăрăш,

Ĕмĕрех ĕлккен.

Çĕнĕ çул асамĕ

Кивелми тĕнчен.

Ан шавлăр-ха текенни те пулмарĕ, мĕншĕн тесен апла калама шавлакансем палăрмарĕç доклад пуçланнăранпа вĕçне çитичченех. Доклачĕ партин 17-мĕш сьезчĕн решенийĕсем çинчен. Докладне тăваканни çав ялсемех, Унтри Ваçли, парти ячейкин секретарĕ.

Пуху председателĕ, колхозник-коммунист Петĕр Йăванĕ пĕр 20 çула çитнĕ çамрăк йĕкĕт, пит-куçне халăхăн кайри речĕсем курăнмаллах малалла тăсса, чышкипе сĕтел çине йĕкĕршерĕн шаккаса, хыттăн каларĕ витĕмлĕ сасăпа:

— Ну, юлташсем! Доклада итлесе пĕтертĕмĕр. Малалла ыйтусем парасси çине куçатпăр. Камăн ыйтмаллисем пур? Ну!..

Йытă тирĕнчен тунă мулаххай тăхăннă шатраллă, ытлашши пĕчĕк те мар, пысăк та мар çын, ватă еннелле сулăннăскер, шĕвĕр те вăрăм сухалне умĕнче тăракан çын пуçĕ çине лартса:

— Иван Петрович! — терĕ, — манăн пĕр япала çинчен ыйтас шухăшăм пур.

— Ыйт! — терĕ председатель.

— Ăнлантарса пар-ха, Ваçлей Андрейчă! Выльăх-чĕрлĕх ĕрчетесси çинчен сьездра чылай каланă терĕн. Ма-ха пирĕн выльăх-чĕрлĕх ĕрчемест.

Докладчйк выльăх-чĕрлĕх ĕрчетес ĕçе хирĕç кулак хăйĕн агитацине яни çинчен, выльăх-чĕрлĕх ĕрчетес ĕçри, вăл ĕçе ертсе пыракан органĕсен çитменлĕхĕсем çинчен тĕплĕн ăнлантарса парать.

Малалла

Шыв çинче шап-шур тĕтре тăратчĕ,

Çутататчĕ уйăх таврана.

Çуллахи илемлĕ, лăпкă каçчĕ,

«Юрататăп», — терĕн эс мана.

Çут тĕнче пĕр саманта шăпланчĕ

Çаврăнма, тен, чарăнчĕ пуль çĕр,

Пĕр сăмах асамĕпе хăвачĕ

Чĕрере хăварчĕ тарăн йĕр.

Ĕмĕре пуль теттĕм пирĕн туйăм,

Иксĕлмиччĕ шанчăкăм чунра.

Çук-çук, çук, пӳрмерĕ пире, тусăм,

Пĕр çулпа утмашкăн пурнăçра.

Пĕччен мар халь эпĕ те, ав, эс те,

Чĕресем çеç тăлăх ĕмĕре.

Манăçми тĕтреллĕ каçсене те

Халь санпа куратпăр тĕлĕкре.

Сар хĕвел! Ăмсанатăп сана:

Савнине ăшшуна параятăн.

Савнине ăшшуна параятăн,

Шевлӳне ун çине яраятăн.

Çил ачи! Ăмсанатăп сана:

Савнине тутинчен чуп тăватăн.

Савнине тутинчен чуп тăватăн,

Ун çӳçне юратса ачашлатăн.

Юр пĕрчи! Ăмсанатăп сана:

Савнине сĕртĕнсе кăтăклатăн,

Савнине сĕртĕнсе кăтăклатăн,

Куç харшийĕ çине лараятăн.

Çăлтăрсем! Ăмсанатăп сире!

Савнине каçсерен кураятăр.

Савнине каçсерен кураятăр,

Тен, кампа ларнине те сăнатăр.

Кун килсе çĕр каять —

Кашнинчех çĕнĕрен.

Çил вĕрсе çупăрлать çурăмран.

Иртсе кайнă кунпа

Кивелмен çут тĕнче.

Паянхи кун

Сывлăш пушшех çĕнĕлле.

Кивелмен ман чунра

Çут тĕнче кунĕсем —

Сан куçпа пăхнисем,

Сан ятпа килнисем.

Килтех ӳссе çитĕнтĕм,

Этем шутне ир кĕтĕм.

Атте-анне нушине

Часах хыврăм чĕрене.

Салху шухăш хупласан,

Пуç ыратсан, ăш çунсан

Пурччĕ ман пĕр çăлăнăç —

Аслă уйри пурăнăç.

Тухатăп та утатăп,

Вăрмана та пыратăп;

Ирĕкри уç сывлăша

Çăтатăн çеç хам ăша.

Тăван уй-хире савса,

Çĕнĕ сăвăсем хурса

Йрĕклĕхре юрлатăп,

Каллех ыррăн туятăп.

1919, август.

Çемен Филипчăн пуçĕ пĕрре, пичĕ — иккĕ. Тен, леш вĕреннĕ çынсен подзорнăй текен трубипе пăхсассăн икĕ пит мар, пилĕк-ултă пит те тупма пулĕ унăнне, тесе шухăшлатпăр эпир научнăй работниксен ларекĕнче паек илме тивĕçлĕ пулайман çынсем. Анчах кунта эпир хамăрăн геройăн — Çемен Филипчăн икĕ питне çеç сĕтел çине хурса, таса аллăмăрсемпе хыпаласа, таса сăмса шăтăкĕсемпе шăршласа пăхас тетпĕр.

Колхоз канцеляринчен Çемен Филипчăн пичĕ пĕр тĕслĕ, илемлĕн ялкăшать, килĕнче — тепĕр тĕслĕ.

Колхоз канцеляринче Çемен Филипчă хисеплĕ çынсен кашти çине улăхса ларать: коммунист мар пулсан та, коммунист пекех калаçать, счетовод анчах пулсан та, правлени членĕсем пекех активист хисепĕнче тăрать. Авă, пăхăр-ха, мĕнле вăл правлени заседанийĕнче вут-хĕм кăларса тăракан сăмахсем калать.

— Пирĕн умра социализмла общество тăвас задача тăрать. Вăл задача пурнăçа кĕртме пире Энтри арăмĕ пек çынсем кирлĕ мар. Кунсерен 12-шер чăпта çапать. Чăпти пит начар тухать — брак. Брак тăвакан кулака усă кӳрет...

Пултарать Филипчă калаçма, пултарать. Хачăпа каснă пекех касать.

Килĕнче каллĕ-маллĕ уткаласа çӳренĕ май пуçне пĕрре çӳлелле çĕклет, тепре антарать. Чашăк-тирĕкне пуçтаракан арăмĕ патне пырса çурăмĕнчен лăскаса илет:

Малалла

Пурçăн чĕнтĕр

Карса хучĕç кантăка.

Пытанасшăн пулчĕç-и?

Сыхланасшăн пулчĕç-и?

Е шухă çил çаврăнса килсе,

Шуйхантарса хăварасран хăрарĕç-и?

Асамлă эрешпе çуталакан куçсен айĕнче

Пин çул тăма та

Хатĕр эпĕ çĕр çинче.

Сивĕ хĕл кунĕсенче юр пулса

Çав кантăка пырса эп шаккăп,

Сан чӳречӳ çумне шăнса эрешленĕп.

Çу кунĕсем çаврăнса çитсессĕн вара,

Çумăр пулса,

Сан кантăку çинчех эп йĕрĕп.

Чĕрем тапма чарăнсан,

Сан умра

Чул юпа пулса эп хытăп.