Канаш районӗнчи Уҫырмара ҫуралса ӳснӗ Иван Андреев халӗ Тӗмен облаҫӗнчи Белый Яр поселокра пурӑнать. Тивӗҫлӗ канӑва тухнӑ пулин те ӗҫлет-ха вӑл. Отпуск вӑхӑтӗнче ҫулсеренех тӑван ене таврӑнать. Ашшӗ-амӑшӗнчен юлнӑ йывӑҫ пӳрт кивелнӗ ӗнтӗ. Ҫавӑнпа Иван Федорович ҫӗнӗ ҫурт ҫӗклеме шухӑш тытнӑ.
Киввине сӳтнӗ чухне кил-тӗрӗшре усӑ куракан авалхи хатӗр чылай тухнӑ. Иван Андреев вӗсене Уҫырма шкулӗн музейне панӑ. Вӗсен йышӗнче — сӑра вӗретмелли хатӗрсем, ут таврашӗ, савӑт-сапа. Уҫырма ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ В.Иванов Иван Федоровича экспонатсемшӗн тав тунӑ.
Анаткасси вулавӑшӗнче библиотекарь ӗҫне туса пыракан Андреева Галина Павловна Муркаш районӗнче иртнӗ «Республика шӑпи — пирӗн шӑпа» хӑтлавсен ӑмӑртӑвӗнче иккӗмӗш вырӑна тивӗҫнӗ.
Турай ял тӑрӑхӗн администрацийӗ те, вырӑнти халӑх та ӑна ку ҫитӗнӳпе саламлать, малашне пысӑкрах ӳсӗмсем тума сунать!
«Республика шӑпи — пирӗн шӑпа» ӑмӑрту ҫӗртмен 19-мӗшӗнче Муркашри историпе таврапӗлӳ музейӗнче иртнӗ. Ӑна Республика кунне халалласа иртернӗ пулнӑ.
Чӑвашсен паллӑ писателӗ, пирӗн ентеш Никифор Мранька ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитсе пынине халалласа Куславккари Н.И. Лобачевский музейӗнче ҫак кунсенче вулавҫӑсен ӑмӑртӑвӗ иртрӗ.
Никифор Мранькан пултарулӑхӗнче нумай томлӑ «Ӗмӗр сакки сарлака» романӗ тӗп вырӑн йышӑнать. Ӑна вӑл 1959-1970 ҫулсенче ҫырнӑ. Ку вӑл чӑваш литературинчи истори темипе ҫырнӑ чи лайӑх эпикӑллӑ произведенисенчен пӗри пулса тӑрать.
Шӑпах ҫак романри сыпӑксене илемлӗ вуласа пачӗҫ те ӗнтӗ конкурса хутшӑнакансем. Пӗр-пӗринпе пултарулӑх тӗлӗшӗнчен тупӑшма Энтри Пасарӗнчи, Елчӗкри, Тӗрлемесри вӑтам шкулсенче, Тӗмшерти тата Куславккари 1-мӗш тӗп шкулсенче вӗренекенсем килнӗ. Жюри членӗсем таврапӗлӳҫӗ тата поэт М. Андреев, хулари тӗп библиотека ӗҫченӗ Н. Орлова тата Музей-ҫуртӑн экскурсовочӗ Н. Егорушкина вӗсене тивӗҫлӗ хаксем пачӗҫ. Ҫапла вара пӗрремӗш вырӑна Энтри Пасарӗнчи вӑтам шкулта 7 класра вӗренекен А.
Хӗрлӗ Чутайри халӑх музейне 1979 ҫулта В.Г. Толстов-Атнарский пуҫарнипе йӗркелесе янӑ. Вӑл «Человек и природа» (чӑв. «Ҫын тата ҫутҫанталӑк») ятлӑ, хальхи вӑхӑтра унӑн директорӗ пулса паллӑ юрӑҫ-композитор Зоя Сергеевна Спиридонова тӑрӑшать. Музей икӗ хутлӑ ҫуртра вырнаҫнӑ, темиҫе пӳлӗмрен тӑрать. Хӑнасем Толстов-Атнарскин залӗпе, халӑх пултарулӑхне сӑнлакан материалсемпе, ӗлӗкхи керамикӑпа (куршаксем, мискӑсем), Хӗрлӗ Чутай тӑрӑхне сӑнлакан сӑнӳкерчӗксемпе, ӳкерчӗксен куравӗпе, патриотизм залӗпе хаваспах паллашаҫҫӗ.
Музейре 5 пин ытла экспонат упранать.
Музей ӗҫченӗсем экспонатсене улӑштарсах тӑраҫҫӗ. Космонавтика кунӗ тӗлне кунта РФ тата Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗн Петр Сымовӑн «Притяжение земли» фотокуравне йӗркеленӗ. Чӑваш халӑхне чапа кӑларнӑ Андриян Григорьевич Николаев пурнӑҫне сӑнлакан 15 сӑнӳкерчӗк куҫа илӗртет.
Трак енти Красноармейски иккӗмӗш шкулӗн 6-мӗш класс вӗренекенӗсем Чӑваш чӗлхин вунӑ кунлӑхне хутшӑннӑ май В.М.Михайлов вӗрентекен ертсе пынипе Шупашкарти Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче пулса курчӗҫ. Унта музейри экскурсовод ертсе пынипе чӑваш ӳнерҫӗ классикӗсен ӗҫӗсемпе паллашрӗҫ. Уйрӑмах вӗсене А.Кокель, М.Спиридонов, Н.Сверчков, Н.Овчинников ӗҫӗсем килӗшрӗҫ. Кунсӑр пуҫне Валерий Бобков художникӑн Чернобыльти атом электростанцийӗнчи хӑрушӑ инкек ҫинчен ӳкернӗ сӑрӑллӑ сӑнӗсемпе паллашрӗҫ.
Ачасене кӳршӗллӗ Тутарстан маҫтӑрӗн Александр Ивановӑн чеканка мелӗпе тунӑ ӳкерчӗкӗсем те тӗлӗнтерчӗҫ.
Шкул ачисем Шупашкарти канӑва аван ирттерчӗҫ. Вӗсем «Макдональдс» кафене кӗрсе апатланма та пултарчӗҫ.
Паян, акан 13-мӗшӗнче, К. Иванов ячӗллӗ литература музейӗнче Юхма Мишши 75 ҫул тултарнӑ ятпа пултарулӑх каҫӗ иртет. Музей ӗҫченӗсем мероприяти валли ҫыравҫӑн пурнӑҫӗпе пултарулӑх ҫулӗ ҫинчен «Эп хам сӑмахӑн ялавҫи» кӗнекепе документ куравӗ йӗркеленӗ.
Михаил Николаевич Юхма — Чӑваш халӑх ҫыравҫи, курӑмлӑ писатель, историк, поэт, драматург. Вӑл 200 ытла ӑста историлле романпа повесть, тӗрлӗрен халап, калав, очерк пуххисен, драмапа сӑвӑ кӗнекисен, аваллӑх тата вӑтам ӗмӗрӗн, унсӑр пуҫне чӑваш фольклорӗпе сӑмахлӑхӗн тарӑн тӗпчевӗсен авторӗ: «Ҫӑлтӑрсем чӗнеҫҫӗ» (1965), «Мускав ҫулӗ» (1966), «Элпи чечекӗсем» (1969), «Кӑвак ҫӗмрен», (1971), «Еткер» (1986), «Термен» (1990), «Анне ҫӑкӑрӗ» (1991), «Атте пахчи» (1992), «Авалхи чӑвашсем» (1996), «Авалхи чӑваш туррисемпе паттӑрӗсем» (1996).
Юхма Мишшин хайлавӗсем ҫӗршыв тулашӗнче те паллӑ, вӗсене 100 ытла чӗлхене куҫарнӑ. Юхма драматурги жанрне ӑнӑҫлӑ пурнӑҫлать. Нумай ҫӗршывра (Азербайджана, Литвы, Украины, Казахстана, Австрии, Кореи) вӑл ҫырнӑ вӑтӑр ытла пьесӑна вылянӑ.
Чӑваш Енӗн халӑх ӳнерҫи Никита Сверчков ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитнине халалланӑ мероприятисем республикӑра чылай пулчӗҫ. Ҫав шутра нарӑсӑн 25-мӗшӗнче иртнӗ «Чӑваш Енӗм» («Чувашия моя») концерта та асӑнма пулать — хӑйӗн пултарулӑхӗпе чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче Раҫҫей халӑх иртисчӗ Морис Яклашкин ертсе пыракан «Классика» капелла паллаштарчӗ. Капелла солисчӗсем чӑваш кӗвӗҫисем хывнӑ чи чаплӑ юрӑсене юрласа пачӗҫ — вӗсем чӑвашла та, вырӑсла та янрарӗҫ. Репертуарта Ф. Лукин, Т. Фандеев, А. Михайлов, Г. Хирпю, П. Фёдоров, Анисим Асламас, Н. Катранов тата ытти паллӑ композиторсен хайлавӗсем пулчӗҫ — вӗсем Никита Сверчков ӳкерчӗкӗсем хушшинче янрани чӑн та питӗ илемлӗччӗ.
Нумаях пулмасть «Сувар» фонд Пушкӑрт республикинчи Чӑваш Карамал ялӗнче пулса иртнӗ Николаевӑн вулавне хутшӑнчӗ. Вулава чӑваш тӗнчин паллӑ ҫыннине Василий Васильевич Николаева (1939-2007) халалланӑ. Вӑл ҫав ялта ҫуралса ӳснӗ. РАЕН академикӗ, Чӑваш Республикин патшалӗх премине икӗ хутчен тивӗҫнӗскер, Ӑремпур газпром гендиректорӗ пулса ӗҫленӗ. Василий Васильевич тӑван халӑхӑн пуян историне нумай тӗпченӗ, тӗпчевҫӗсене пухса вӗсемпе пӗрле чаплӑ та пуян кӗнекесем кӑларнӑ. «Халӑхӑмӑрӑн историпе ҫыхӑннӑ кӗнекесемпе ытти ӗҫсен шайӗ питӗ ҫӳллӗ, тӗнче шайӗнче, пулмалла», — тенӗ вӑл. Сӑмахран, «Чувашский костюм» кӗнекене Финляндири типографинче кӑларттарнӑ. Халӑх тум-тирӗ пирки ҫырнӑ ытти халӑхӑн ҫавнашкал чаплӑ кӗнеке никамӑн та ҫук тесен те йӑнӑш пулмӗ. В.Николаев нишлӗ те мӗскӗнрех кӑларнӑ ӗҫсене чӑтма пултарайман. Вӑл пӗр май асилтерсе тӑнӑ: «Хамӑра хисеплемелле — унсӑрӑн пире тӗнчере никам та хисеплемӗ».
Вулав ҫӳллӗ шайра иртрӗ.
Нарӑсӑн 12-мӗшӗнче Чӑваш наци музейӗ хӑйӗн 90 ҫулне паллӑ тӑвать. Хӑйӗн ҫуралнӑ кунӗнче музей уҫӑ алӑксен кунне ирттерӗ — хӑнасем экспонатсемпе, куравсемпе тӳлевсӗр паллашма пултарӗҫ.
Нарӑсӑн 12-мӗшӗнчех 90 ҫул тултарнӑ ятпа савӑнӑҫлӑ мероприяти иртӗ — унта ӑсчахсене, ҫыравҫӑсене, таврапӗлӳҫӗсене, музей ӗҫӗпе кӑсӑкланакансене пурне те йыхравлаҫҫӗ.
Уяв кунӗ «Чӑваш наци музейӗ 90 ҫулта» ятлӑ курав уҫнипе пуҫланӗ. Куракансем кунта музейӗн кун-ҫулӗпе туллин паллашма пултарӗҫ. Ҫавӑн пекех ЧНМ ҫӗнӗ сайчӗн хӑтлавӗ те ҫакӑнтах иртӗ.
Музее йӗркеленӗ кун хӑйӗн 75 ҫулхи юбилейне чӑвашра тепӗр ҫын — таврапӗлӳҫӗ, культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Никифор Наумов паллӑ тӑвать. Ҫакна шута илсе музейӗн савӑнӑҫлӑ уявӗ шутне тин ҫеҫ тухнӑ «Халӑх ҫӳпҫинчен: этнографи ӑнлавӗсен пуххи» кӗнекен хӑтлавне те кӗртнӗ.
Мероприяти «Чӑваш халӑхӗпе Чӑваш Енӗн IX-XX ӗмерсенчи историйӗ» курав тӑрӑх театрласа хатӗрленӗ экскурсипе вӗҫленӗ. Кунта куракан тӗрӗк хӗрӗпе те, хастар пӑлхарпа та, иртнӗ ӗмӗрсенчи ытти сӑнарсемпе паллашма пултарӗ.
Нарӑсан 22-мӗшӗнче (пуҫламӑшӗ 10 сехетре) Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче республика шайӗнчи «Ӳнер йӑли тата музей» ятлӑ ӑслӑлӑхпа практика конференцине ирттереҫҫӗ. Ӑна Никита Кульмич Сверчков (1891-1985) ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитнине халалласа хатӗрленӗ. Ун умӗн, нарӑсӑн 11-мӗшӗнче музейра ӳнерҫӗн пысӑк куравне уҫӗҫ.
Конференцире ҫак темӑсене сӳтсе явӗҫ:
◊ Чӑваш Ен сӑрӑ ӳнерӗн йӑли тата аталанӑвӗн ҫивӗч ыйтӑвӗсем.
◊ Н.К. Сверчковӑн хальхи чӑваш культуринчи пултарулӑхпа педагогика пӗлтерӗшӗ.
◊ Художник пултарулӑхӗнчи наци культури.
◊ ЧПӲМ тата республикӑри ытти музейсенчи Н.К. Сверчковӑн ӗҫӗсем.
◊ ЧПӲМ пуххинчи Н.К. Сверчковӑн иконографийӗ.
Конференцие хутшӑнма музей тата архив ӗҫченӗсене, ӳнер тӗпчевҫисене, ӳнерҫӗсене, литературӑпа кӑсӑкланакансене, студенсене, вӗрентевҫӗсене тата ӳнере кӑмӑллакансене пурне те йыхравлаҫҫӗ.
Конференци хыҫҫӑн музей статьясен пуххине кӑларма шутлать.
Ыйтса пӗлмелли инҫесас номерӗсем: 63-63-04 (директор приемнӑйӗ), 62-42-75 (Татьяна Владиславовна Краснова, диреторӑн аталану енӗпе ӗҫлекен ҫумӗ)
Сверчков Никита Кузьмич — чӑваш ӳнерне никӗслекенсенчен пӗри шутланать, унӑн вӗрентекенӗсем шутӗнче Н.
+8.3 °C